Workplace trauma: Ένα podcast που αναδεικνύει την παθογένεια του εργασιακού χώρου στην Ελλάδα προς τις γυναίκες
Το εργασιακό τραύμα είναι δύσκολο να αναγνωριστεί, αλλά τα προβλήματα που θα επέλθουν από αυτό είναι κάτι περισσότερο από το στρες ή το burn out.
Η Ραφαέλα Μαυριδάκη, HR professional, και ο Κλεάνθης Μπαϊρακτάρης, ψυχολόγος, συνθετικός ψυχοθεραπευτής και σύμβουλος, μέσω του podcast workplace trauma, έχουν δημιουργήσει έναν ασφαλή χώρο στον οποίο οι γυναίκες, ανώνυμα μπορούν να μοιραστούν μικρές - ή όχι τόσο μικρές ιστορίες εργασιακού τραύματος.
Μια πρωτοβουλία που στηρίζεται από τον οργανισμό British Council και συντονίζεται από το Women On Top.
Οι ίδιοι λαμβάνουν καθημερινά στην επίσημη σελίδα του podcast στο Instagram «Workplace Trauma» και στα υπόλοιπα social media, δεκάδες μηνύματα από γυναίκες που στο πλαίσιο της εργασίας τους έρχονται αντιμέτωπες με απαράδεκτες, εξευτελιστικές και παραβατικές συμπεριφορές. Τους ρωτάω πως νιώθουν από το μοίρασμα των ιστοριών αυτών. «Στο τέλος του κάθε podcast είμαι θυμωμένη», απαντά η Ραφαέλα.
Από την συζήτηση που έχω μαζί τους για το Bovary.gr, αντιλαμβάνομαι και μου γίνεται όλο και πιο προφανές ότι τόσο μεγάλο μέρος της ελληνικής εργασιακής κουλτούρας είναι τοξικό για την ψυχική μας υγεία. Από την εξύμνηση της υπερβολικής εργασίας -χωρίς διάλειμμα στο 8ωρο- και της τελειομανίας που αγγίζει τα όρια του ιδεοψυχαναγκασμού, από την έλλειψη υποστήριξης των συναδέλφων, την έλλειψη ενσυναίσθησης σε μητέρες ή έγκυες μέχρι την σεξουαλική επίθεση/κακοποίηση/παρενόχληση. Αναρωτιέμαι αν θα επέλθει η αλλαγή των κανόνων με την γενιά Z ή τα πράγματα θα γυρνούν μονίμως προς τα πίσω.
«Θέλαμε να φωτίσουμε το κομμάτι του τραύματος -παρόλο που η λέξη τραύμα αρχικά μας φαινόταν μία βαριά λέξη-, αποτελεί μία έννοια που θέλαμε να αναδείξουμε, γιατί πολλές φορές ακούμε φράσεις που θα το υποβιβάσουν, όπως ''έλα μωρέ, συμβαίνουν αυτά, έλα μωρέ στην Ελλάδα είμαστε''. Πιστεύω ότι δεν δίνεται η δέουσα σημασία και ειδικά από τις πιο μικρές επιχειρήσεις -όχι ότι στις μεγάλες είναι διαφορετικά αλλά ίσως έχουν ξεκινήσει κάποιες διαδικασίες- Θέλω να πω πως, σε οικογενειακές επιχειρήσεις ή για παράδειγμα στην εστίαση, δεν υπάρχει καν σαν έννοια», εξηγεί η Ραφαέλα.
Η ίδια, χωρίς να αποκλείει κανένα άτομο που δέχεται συμπεριφορά που του προκαλεί δυσφορία στο εργασιακό πλαίσιο, τονίζει την σημασία της έμφυλης βίας και εξηγεί γιατί επέλεξαν να εστιάσουν στις γυναίκες.
«Θέλαμε με το δικό μας background να δείξουμε ότι είναι σημαντικό το κομμάτι της ψυχικής υγείας, γιατί πολλά συμβάντα στην εργασία μας έχουν την δύναμη να αφήσουν κατάλοιπα στην ζωή μας, στην καθημερινότητά μας. Έτσι αποφασίσαμε να αφήσουμε το όνομα ''workplace trauma'' και εστιάσαμε στις γυναίκες γιατί θεωρούμε ότι είμαστε πιο ευάλωτες σε αυτό για πάρα πολλά ζητήματα».
«Το να αρχίσουμε να βλέπουμε διαφορές που εργασιακά έχουν να κάνουν με το φύλο είναι πολύ σημαντικό για να το κατανοήσουμε σε βάθος και για να το φωτίσουμε σιγά σιγά, γι΄αυτό θέλω να παραθέσω και μία δική μου ιστορία. Εργαζόμουν σε μία εταιρεία μαζί με ένα άλλο παιδί, εγώ ήμουν αρκετά φιλόδοξη εκείνο το διάστημα εκείνος όχι και τόσο για τους δικούς του λόγους. Παρατήρησα ότι ο προϊστάμενος μας κάθε φορά που έκανα εγώ κάποιο λάθος μου μιλούσε απότομα και προσβλητικά, ενώ όταν απευθυνόταν στον συνάδελφό μου ήταν πιο συγκαταβατικός. Μετά από αυτές τις συμπεριφορές κάθε φορά που χτυπούσε το τηλέφωνό μου από τον προϊστάμενο μου, έτρεμα, αγχωνόμουν, μου δημιουργούσε τρόμο στο σώμα μου. Ωστόσο αργότερα κατάλαβα ότι είχε να κάνει με δική του ασυνείδητη προκατάληψη».
Η ίδια στέκεται επίσης και στο κομμάτι του εσωτερικευμένου μισογυνισμού των γυναικών και εξηγεί: «Με βάση μια ιστορία που ακούστηκε στο podcast, διαβάσαμε σχόλια από γυναικείο κοινό τα οποία στην πλειονότητά τους έλεγαν: ''απαράδεκτη συμπεριφορά από γυναίκα σε γυναίκα, γι' αυτό δεν θέλω να συνεργάζομαι με γυναίκες''. Αυτό σημαίνει ότι απαντάς στον εσωτερικευμένο μισογυνισμό με... εσωτερικευμένο μισογυνισμό. Κάνεις υπεργενίκευση και καταλήγεις στο ότι δεν θέλεις να δουλεύεις με γυναίκες, ενώ είσαι γυναίκα. Το κομμάτι της πατριαρχίας είναι ριζωμένο βαθιά μέσα μας, δεν το έχουμε αποβάλει επειδή είμαστε γυναίκες, χρειάζεται δουλειά για να φύγει από πάνω μας».
Ένα τραύμα είναι ένα βαθιά ανησυχητικό, οδυνηρό γεγονός που βιώνουμε ως απειλή για τη βασική ασφάλεια και την επιβίωσή μας. Μπορεί να είναι ένα μεγάλο γεγονός, μια φορά, όπως ένα τροχαίο ατύχημα ή μια επίθεση. Μπορεί επίσης να είναι μια σειρά μικρότερων γεγονότων που εξαφανίζουν την αίσθηση ασφάλειας μας με την πάροδο του χρόνου. Όταν βιώνουμε κάτι τραυματικό, δεν είναι απλώς δυσάρεστο. Στην πραγματικότητα, κωδικοποιείται στο σώμα και τον εγκέφαλό μας διαφορετικά από τις άλλες αναμνήσεις μας, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί να μας επηρεάσει βαθιά.
«Ψυχικό τραύμα στον χώρο εργασίας μπορεί να προκαλέσουν οι επαναλαμβανόμενες κακοποιητικές τάσεις που μπορεί να έχει ένα άτομο απέναντι σε ένα άλλο, οι θύτες απένταντι στα θύματα. Για παράδειγμα, λεκτική κακοποίηση, σωματική κακοποίηση, άνιση μεταχείριση των συναδέλφων -όταν παίρνει τα εύσημα κάποιο άλλο άτομο αντί για τον/την εργαζόμενο/η που πρέπει, υποτίμηση ικανοτήτων. Αυτές οι συμπεριφορές μπορεί να οδηγήσουν σε συμπτώματα εργασιακού τραύματος, όπως άγχος, καταθλιπτικά συμπτώματα και να φτάσει στο εργασιακό στρες και σε διαταραχή μετατραυματικού στρες. Αν ένα γεγονός είναι πολύ τραυματικό μπορεί να δημιουργήσει τραύμα στον ψυχισμό, για παράδειγμα αν ένα θύμα υποστεί σεξουαλική επίθεση, η μία φορά είναι αρκετή», εξηγεί ο ψυχολόγος, συνθετικός ψυχοθεραπευτής και σύμβουλος Κλεάνθης Μπαϊρακτάρης.
Ο ίδιος παράλληλα αναφέρεται στην καίρια σημασία επέμβασης των συναδέλφων σε τέτοια περιστατικά, λέγοντας: «Σημαντικός μπορεί να γίνει όχι μόνο ο δέκτης της συμπεριφοράς, αλλά και ο παρατηρητής. Αυτός που το βλέπει και δεν συμμετέχει, στην πραγματικότητα παίρνει μία θέση άρνησης. Δεν είναι ότι δεν καταλαβαίνει ότι αυτό που συμβαίνει δεν είναι σωστό, αλλά επιλέγει να απέχει επειδή φοβάται».
Η Ραφαέλα, προσθέτει πως για την συγκεκριμένη συμπεριφορά υπάρχει ορισμός καθώς παρατηρείται πολύ συχνά: «Ονομάζονται bystanders, θα δούμε κάτι αλλά δεν θα πάρουμε θέση. Πολλές φορές το να μιλήσεις για κάτι που συμβαίνει στην εργασία σου είναι πιο σημαντικό από το να μιλήσει το ίδιο το θύμα. Ωστόσο υπάρχει και ο αντίθετος όρος, που λέγεται ally, δηλαδή σύμμαχος».
Τους αναφέρω κάτι οξύμωρο που πάντα μου προκαλεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον και παράλληλα τεράστια απορία, πώς οι εργοδότες/προιστάμενοι/υπεύθυνοι ενώ θέλουν οι εργαζόμενοι να αποδίδουν στο μέγιστο, δεν μπορούν να κατανοήσουν ότι πρέπει να είναι σύμμαχοι και προστάτες των μελών της ομάδας τους και όχι εναντίον τους. Ο Κλεάνθης απαντά: «Ένας παράγοντας είναι ότι δεν κατανοούν τις πράξεις τους και δεν μπορούν να δουν τον αντίκτυπο που έχει η συμπεριφορά τους στην ίδια τους την επιχείρηση. Επομένως, το ένα σκέλος είναι ότι δεν έχουν ενημερωθεί και πάνε σύμφωνα με την πεπατημένη ''έτσι έχουμε μάθει'', το δεύτερο είναι ότι ενδεχομένως να θεωρούν ότι είναι εφόσον τους ανήκει η επιχείρηση αυτό σημαίνει ότι ο υφιστάμενος πρέπει να ακολουθεί. Επίσης υπάρχει και το αρχέτυπο ότι με την απειλή και την εξουσία καταφέρνεις να επιβληθείς».
Σχετικά με το αν υπάρχει ταύτιση με κάποιες ιστορίες η Ραφαέλα αναφέρει: «Σε κάποιες ιστορίες ναι, ταυτίζομαι, συγκεκριμένα το 11ο επεισόδιο για μένα ήταν σοκαριστικό, γιατί μιλάμε ακόμη για τέτοια πράγματα. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλα πράγματα πιο μικρά που πρέπει να δώσουμε σημασία. Παραδείγματος χάρη, όταν μια γυναίκα επιστρέφει από την άδεια εγκυμοσύνης και ξαφνικά υποβιβάζεται σε θέση, ή όταν μια γυναίκα ανακοινώνει ότι είναι έγκυος και ξαφνικά είναι ανεπαρκής για την συγκεκριμένη θέση εργασίας με αποτέλεσμα την απόλυση. Γενικότερα βλέπουμε μέσω του podcast επαναλαμβανόμενες ιστορίες και αυτό εμένα με πληγώνει, πολύ».
Το Instagram προφίλ «Workplace trauma» μετρά περισσότερους από 8.000 ακόλουθους, 70 αναρτήσεις και πόσες ακόμη στα σκαριά, επομένως μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε ως ένα εγχείρημα με ανταπόκριση, το οποίο είναι θετικό και παράλληλα αρνητικό.
«Νομίζω το ότι έχει μεγάλη απήχηση το θεωρώ πρώτα θετικό. Αν γινόταν πριν το #metoo, -ή κάποια χρόνια πριν- πιθανότατα δεν θα υπήρχαν τόσες πολλές ιστορίες, νομίζω ότι πλέον ο κόσμος είναι πιο συνειδητοποιημένος στο τι επιτρέπεται και τι όχι, στο τι είνα αποδεκτό, στο τι είναι παράνομο. Πιστεύω ότι έχουν γίνει αρκετά βήματα», αναφέρει ο Κλεάνθης.
Η Ραφαέλα προς το τέλος της συζήτησής μας μοιράζεται για ποιο πράγμα νιώθει περήφανη σχετικά με το podcast. «Έχουμε δεχτεί πολλά μηνύματα στα οποία γυναίκες αναφέρουν πως είχαν βιώσει παρόμοια περιστατικά αλλά δεν τους είχαν δώσει σημασία, δεν είχαν αντιληφθεί την σοβαρότητα και μέσω του podcast συνειδητοποίησαν ότι πολλές συμπεριφορές δεν είναι επιτρεπτές. Νιώθω περήφανη γιατί έχουμε συμβάλλει στο κομμάτι της αναγνώρισης, ακόμα και σήμερα, είναι πιο ορατό πλέον».
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι το τραύμα στο χώρο εργασίας είναι αποτέλεσμα πολλών δυνάμεων που είναι μεγαλύτερο από οποιονδήποτε από εμάς ξεχωριστά, επομένως η επίλυση της ρίζας του προβλήματος απαιτεί συστημική αλλαγή. Τα άτομα που βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας ακόμη και σε μικρές επιχειρήσεις θα πρέπει να ρίξουν μία προσεκτική ματιά στο πώς οι πολιτικές και η κουλτούρα μπορεί να διευκολύνουν την κατάχρηση, την εκμετάλλευση και τη βία, τότε -και αυτό αποτελεί το πιο σημαντικό κομμάτι - θα πρέπει να λάβουν δράση για την αλλαγή.
Ο Κλεάνθης, από την πλευρά του, κλείνει την συνέντευξη με έναν αρκετά ελπιδοφόρο στόχο που όπως λέει είχε θέσει εξαρχής «Νομίζω ότι θα ήταν πολύ σημαντικό να μας μιλήσει ένας θύτης, ένα άτομο το οποίο έχει ιστορίες να μοιραστεί στις οποίες δρούσε ως θύτης αλλά πλέον το έχει αναγνωρίσει και θέλει να το επικοινωνήσει».
