«Χθόνιο Φως»: Η έκθεση κεραμικής που επαναφέρει την αξία του χειροποίητου στην τέχνη
Στον ανηφορικό δρόμο της οδού Βελβενδού στην Κυψέλη, εδώ και έναν χρόνο, λειτουργεί ένας νέος χώρος αφιερωμένος στην τέχνη και ιδιαίτερα στην κεραμική. Μια τέχνη τόσο στενά συνυφασμένη με την αρχαία ιστορία μας και τη μακρά παράδοση της αγγειοπλαστικής και όμως, παραγκωνισμένη, όπως διαπίστωσε η Λουκία Θωμοπούλου Καλλιτεχνική Διευθύντρια της πρώτης Μπιενάλε Κεραμικής στην Ελλάδα.
Ο Λόφος Art Project, ήδη, συντονισμένα επιτυγχάνει στο να οργανώνει συλλογικές εκθέσεις που δημιουργούν συνδέσεις μεταξύ του ιστορικού και του σύγχρονου στην τέχνη, χωρίς αναχρονιστικούς διαχωρισμούς.
Η τρίτη του έκθεση με τίτλο «Χθόνιο Φως. Πώς η Κεραμική τέχνη συνομιλεί με το σήμερα», με έναυσμα το έργο της Μαίρης Χατζηνικολή, σε επιμέλεια της Φαίης Τζανετουλάκου και του Δημήτρη Σαραφιανού, εκκινεί από το προσωπικό έργο της σημαντικής Ελληνίδας κεραμίστριας και μητέρας των εμπνευστών του πολιτιστικού κέντρου, Δημήτρη και Γιώργου Σαραφιανού, προσκαλώντας, μεταξύ άλλων και τους νέους καλλιτέχνες να εκφραστούν ξανά μέσα από τη χειροπιαστή δημιουργία. Το πρωτογενές στοιχείο της υλικότητας τροφοδοτεί έναν αέναο κύκλο δημιουργίας, αναπαραγωγής και μεταμόρφωσης.
Καθώς η τέχνη δεν έπαψε ποτέ να λειτουργεί σαν «γλώσσα με κύριο μέσο της την ύλη», στην έκθεση αυτή αναδεικνύεται ξανά η «πορεία από την υλικότητα στην πνευματικότητα», όπως υπογράμμισε ο εικαστικός Γιάννης Τσεριώνης. Οι μετασχηματισμοί της πρώτης ύλης σε έργα τέχνης, «παράγωγα» της ενδοσκόπησης και των προσωπικών αναζητήσεων κάθε καλλιτέχνη είναι μια διαχρονική συνθήκη. Ο πηλός αποκτά μια δική του υπόσταση στο μυαλό αλλά και στα χέρια του καλλιτέχνη και νοηματοδοτεί, με το κάθε έργο να παρουσιάζεται ως ένας αυθύπαρκτος χειρονομιακός τρόπος, μια «συμβολική εσωτερίκευση των ιδιοτήτων του εξωτερικού κόσμου», όπως περιγράφει ο συμμετέχων δημιουργός Δημήτρης Αντωνίτσης ή ένα παιχνίδι ισορροπίας ανάμεσα στη «συμπαγή πραγματικότητα και τους φανταστικούς κόσμους», όπως το εκφράζει ο καλλιτέχνης Στάθης Δημητριάδης. Γιατί η κεραμική «χτίζει εκτός από το περιβάλλον μας και τα όνειρά μας».
Αυτή την «ενότητα διανοητικής και χειρωνακτικής εργασίας», αναζητούσε πάντα η Μαίρη Χατζηνικολή, που στο πλευρό της μαθήτευσαν πολλοί μετέπειτα σημαντικοί κεραμίστες, όπως η Μαριγώ Κάσση, η Μαρία Δημοπούλου και η Μαρία Βλαντή. Ο καλλιτέχνης πλάθει τον δικό του κόσμο. Και στην περίπτωση της Μαίρης Χατζηνικολή, γνωστής για τα «Διάφωτά», τα διάφανα, πορσελάνινα «ψυχογεωγραφικά» της γλυπτά, μπορούσε να είναι και πιο φωτεινός. Η καλλιτέχνης ανέκαθεν αναζητούσε το φως που πηγάζει μέσα από τους ανθρώπους και τα πράγματα, που καταφέρνει να διασχίσει το σκοτάδι σαν ελπιδοφόρο ίχνος. Γι’ αυτό και μέσα από το έργο της αιχμαλώτιζε τις ποιότητες του φωτός, που διαπερνούν τη μάζα. «Σαν συμπυκνωμένη ενέργεια, δεν φέγγει μέσα μας και ακτινοβολεί η ελπίδα;», έγραψε προς τιμήν της ο καλλιτέχνης Χαράλαμπος Δαραδήμος.
Εν προκειμένω, η έκθεση χθόνιο φως φέρει ενώπιον των επισκεπτών τη γενεσιουργό δύναμη της τέχνης μέσα από διαζεύξεις. Τη διαλεκτική του φωτός και της γης, την καταστροφή και την εκ νέου δημιουργία. Ό,τι γεννά το φως και το σκοτάδι μας. Την ανάμνηση και την ενδυνάμωση. Την αθωότητα και την ενηλικίωση. Τοπία γένεσης των πρωτόπλαστων, αυτοσχέδια τείχη και περάσματα αλλά και το κλειστοφοβικό συναίσθημα μπροστά στο άγνωστο. Άδεια κελύφη και πολυεπίπεδες φόρμες. Εμβρυακές μορφές στο αμνιακό αγρό για ό,τι κυοφορείται δυνάμει εντός μας αλλά και το γυναικείο φύλο, θυμίζοντας «την καταγωγή του κόσμου», του Γκυστάβ Κουρμπέ. Η γένεση και η άνθηση της άνοιξης αλλά και το τραύμα μιας άδειας κοιλιάς. Πολύ περισσότερο συναντούμε την έννοια της ενασχόλησης με την κεραμική και ως μορφή ίασης, ανακαλύπτοντας έργα παιδιών από τα δημιουργικά εργαστήρια του Δαφνίου, τα οποία περιλαμβάνονται ισότιμα στην έκθεση.
«Διαστάσεις κυμαινόμενες», αναγράφεται σε πολλές από τις λεζάντες των έργων. Σαν τη ρευστή ερμηνεία, τις συναισθηματικές αποχρώσεις και τις διακυμάνσεις που κρύβει εντός του το κάθε έργο… «Σε μια εποχή κρίσεων, καταστροφών και τεράτων, πού να αναζητήσουμε το φως; ‘Ίσως στις γονιμοποιητικές, αναζωογονητικές και δημιουργικές δυνάμεις. Στην επαφή μας με τη φύση και τα πρωτογενή της υλικά. Στην τέχνη, τη συλλογικότητα, την ελπίδα που φωτοβολεί μέσα μας», διαβάζουμε εύστοχα σε ένα απόσπασμα από το κείμενο της επιμέλειας.
Μιλώντας μας για τα δίπολα και τις αντιθέσεις της έκθεσης, η επιμελήτρια Φαίη Τζανετουλάκου ανέφερε πως σε αυτήν «συνυπάρχουν οι δυνάμεις της γης, το χθόνιο και το πνευματικό. Υπάρχουν έργα που μιλούν για τη σημερινή κατάσταση, για τους χαλεπούς καιρούς που διανύουμε, για παράδειγμα μέσα από το έργο «Καφίγια», της Σοφίας Πέτσα-Πουτούρη, όπου το μαντήλι γίνεται σύμβολο του αγώνα. Υπάρχει η αίσθηση της βιαιότητας που επικρατεί στην εποχή μας αλλά ταυτόχρονα υπάρχει η αίσθηση της ίασης γιατί ο πηλός είναι ένα θεραπευτικό υλικό και αυτό το βλέπουμε επίσης από τα έργα που έχουν επιλεγεί από τις δομές του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου του Δαφνίου».
Ο πηλός είναι «εικαστική ύλη και όχι το μέσον για μια κεραμική χρηστική» και αυτό αναδεικνύεται με τρόπο διαυγή στην έκθεση. Φτιαγμένος από πηλό, νερό και χώμα ανταποκρίνεται, επίσης, στην ανάγκη της επιστροφής στην «απλή ζωή, κόντρα στις επίπλαστες ανάγκες και την αδηφάγα κατανάλωση», διαβάζουμε επιστρέφοντας στο επιμελητικό κείμενο. Το υλικό του πηλού διαδέχονται και άλλες εναλλακτικές. Όπως το εύπλαστο ζυμάρι, σύμβολο τελετουργίας και προσφοράς, εξίσου μαλακό, εύθραυστο και με τη δυνατότητα να πολλαπλασιάζεται, όπως το συναντούμε στο έργο της Κατερίνας Κατσιφαράκη. Ή ο πολυεστέρας για τη δυνατότητά του να διαθλά το φως.
Σε ερώτηση του αν είναι επίκαιρη η κεραμική σήμερα, η συνεπιμελήτρια της έκθεσης εντοπίζει αυτή την επιστροφή των καλλιτεχνών, όπως διαφαίνεται μέσα από τις διεθνείς φουαρ και τις μεγάλες καλλιτεχνικές διοργανώσεις στις φυσικές ύλες, στα έργα, που προέρχονται από τα χέρια των καλλιτεχνών, αξία των τοπικών κοινοτήτων και στις ρίζες τους. Κι αυτό γιατί, ίσως να υπάρχει «μια κόπωση από την ψηφιοποίηση, την υπερβολική τεχνολογία και την ομογενοποίηση, Οι καλλιτέχνες ψάχνουν να βρουν μια αλήθεια που πιθανόν να έχουμε χάσει στη σημερινή εποχή, μια εποχή γρήγορα εναλλασσόμενων εικόνων και πολλαπλών πραγματικοτήτων».
Στην ίδια κατεύθυνση, ο συνεπιμελητής Δημήτρης Σαραφιανός προσθέτει πως αυτό που επιχειρείται με αυτή την έκθεση είναι ότι «δεν υπάρχει μια διάκριση γενεών. Αυτά τα έργα μιλάνε στο σήμερα. Και είναι πολύ συγκινητικό το γεγονός ότι βλέπει κανείς ακριβώς καλλιτέχνες οι οποίοι χάνονται, χάνεται η μνήμη μας για το έργο τους και το πώς τελικά κατορθώνουν να λάμπουν μέσα στις εκθέσεις και αυτό είναι κάτι εξαιρετικά σημαντικό και για τους σύγχρονους καλλιτέχνες που μαθαίνουν ακριβώς όλο αυτό το παρελθόν και βρίσκουν τις ρίζες τους».
Αξίζει να σημειωθεί ότι πρωταρχικό μέλημα του Λόφου είναι να αναδειχθεί ο κοινωνικός ρόλος της τέχνης μέσα από ένα περιβάλλον, όπου ενθαρρύνονται οι συζητήσεις γύρω από τις συνθήκες παραγωγής αλλά και πρόσληψής των έργων τέχνης.
Οι δημιουργίες που ενσωματώνουν τη γη και την υλικότητα, το αρχέγονο αλλά και το πνευματικό, συνδέοντας το παρελθόν με το παρόν «εκφράζουν τις βαθύτερες ανησυχίες του ανθρώπου», όπως αναφέρει η καλλιτέχνης Ζήνα Διακομή. Και η έκθεση αυτή εννοιολογική αλλά και αισθαντική και μέσα από την πλαισίωσή της, φέρει ξανά στο προσκήνιο τη συμμετοχικότητα και την επαφή με την τέχνη.
Η έκθεση θα διαρκέσει έως και τις 31 Δεκεμβρίου 2024
Πού: Λόφος Art Project, Βελβενδού 39, Αθήνα 113 64
