Ελέν ντε Μποβουάρ: Η καλλιτέχνιδα που χάθηκε στη σκιά της αδελφής της –Έκθεση στο Λονδίνο αποκαλύπτει την αληθινή της ταυτότητα
Η μικρότερη αδελφή της Σιμόν ντε Μποβουάρ, η Ελέν, χάθηκε στη σκια της διάσημης αδελφής της - αλλά μια έκθεση στο Λονδίνο έρχεται τώρα για να επαναξιολογήσει το έργο της.
Μια γυναίκα στέκεται όρθια, συγκεντρωμένη στη δουλειά της. Ζωγραφίζει. Τα πινέλα βρίσκονται σε απόσταση δύο μέτρων από τα μάτια της, ένα δάχτυλο με βαμμένο νύχι κρατάει το μακρύ πινέλο σχεδόν από την άκρη του. Αν και πρόκειται για μια ασπρόμαυρη φωτογραφία, μπορεί κανείς να καταλάβει ότι οι γυναίκες στον καμβά είναι ζωγραφισμένες με πολύ φωτεινά χρώματα.
Η ίδια η καλλιτέχνΙς είναι σίγουρα ντυμένη στα μαύρα, στο ίδιο χρώμα με τα μαλλιά της- μανίκια σηκωμένα, ένα κομψό πουκάμισο μέσα σε παντελόνι (αντισυμβατικό για το 1955!).
Υπάρχει τόση δύναμη σε αυτά τα χέρια όσο και λεπτότητα- το άλλο χέρι, που δεν ζωγραφίζει, είναι γεμάτο με περισσότερα πινέλα. Αυτή είναι η Ελέν ντε Μποβουάρ: ΚαλλιτέχνΙς, φεμινίστρια, ξεχασμένη αδελφή της Σιμόν.
Είναι 45 ετών σε αυτή τη φωτογραφία και ζει στο Μιλάνο - σύζυγος του διπλωμάτη Lionel de Roulet. Η μεγαλύτερη αδελφή της -στην οποία η Ελέν μοιάζει τόσο πολύ, με αυτό το εξεταστικό βλέμμα και την ίσια μύτη- είχε ήδη μπει σε τροχιά για γίνει μια από τις πιο αμφιλεγόμενες και γνωστές φεμινίστριες της εποχής της. Το «Δεύτερο φύλο» είχε δημοσιευτεί έξι χρόνια νωρίτερα και είχε κάνει το γύρο του κόσμου.
Ποια ήταν η Ελέν Μποβουάρ
Δεν θα ήταν περίεργο αν δεν γνωρίζατε ποια ήταν η Ελέν ντε Μποβουάρ. Ίσως θυμάστε την «Πουπέτ» από τα «Απομνημονεύματα μιας υπάκουης κόρης», της Σιμόν ντε Μποβουάρ, αλλά δεν ξέρετε τι συνέβη όταν εκείνη μεγάλωσε.
Παρά το γεγονός ότι δημιούργησε περισσότερα από 3.000 έργα κατά τη διάρκεια μιας ζωής αφιερωμένης στην τέχνη -είχε δηλώσει τις φιλοδοξίες της να γίνει καλλιτέχνης στο ημερολόγιό της ήδη από τα 15 της- εξακολουθούσε να δημιουργεί έργα έως τον θάνατό της, 85 χρόνια αργότερα.
Κέρδισε αναγνώριση κατά τη διάρκεια της ζωής της, τόσο για τη ζωγραφική όσο και για τον ακτιβισμό της, αλλά δεν μπορεί να βρεθεί κανένα ίχνος νεκρολογίας στα αγγλικά για την Ελέν ντε Μποβουάρ, η οποία πέθανε το 2001, σημειώνει το βρετανικό περιοδικό Harper's Bazaar. Μάλιστα η σελίδα της στη Βικιπαίδεια αποτελείται από δύο παραγράφους.
Αυτό, όμως, μπορεί να αλλάξει. Μόλις εγκαινιάστηκε η πρώτη αναδρομική έκθεση της ντε Μποβουάρ στο Ηνωμένο Βασίλειο, υπό τον τίτλο «Hélène de Beauvoir: The Woman Destroyed», στην Amar Gallery, στο Λονδίνο.
Στην έκθεση βλέπουμε πίνακες ζωγραφικής και σχέδια σε χαρτί από τη δεκαετία του 1950, όταν τραβήχτηκε αυτή η φωτογραφία, έως τη δεκαετία του 1980. Η έκθεση προσφέρει μια ματιά μέσα στην καλλιτεχνική της δημιουργία, αλλά είναι ό,τι περισσότερο έχουμε δει ποτέ από την ντε Μποβουάρ στην Μεγάλη Βρετανία: Τοπία που μοιάζουν με κοσμήματα και ακροβατούν στο χείλος της αφαίρεσης- καμβάδες πασαλειμμένοι με ενέργεια και πάθος.
Ένα χιονισμένο ορεινό πέρασμα, γοητευτικά λιτό σε ακουαρέλες. Μια αυτοπροσωπογραφία μέσα από έναν σπασμένο καθρέφτη, με τα χαρακτηριστικά να γίνονται πιο εμφανή μέσα από καλειδοσκοπικά θραύσματα, όσο περισσότερο τα κοιτάει κανείς.
Τα παιδικά της χρόνια μαζί με την αδελφή της, Σιμόν ντε Μποβουάρ
Η Ελέν γεννήθηκε το 1910, δύο χρόνια μετά τη Σιμόν. Όταν τα κορίτσια ήταν μικρά, έπαιζαν ένα παιχνίδι στο οποίο μια ηρωίδα θριαμβεύει πάνω σε έναν κακό άνδρα κακοποιό. Η Ντε Μποβουάρ έπαιζε πάντα τον άνδρα. Αυτό της δίδαξε δύο πράγματα: Ότι οι γυναίκες έπρεπε να παλέψουν για τη θέση τους στον κόσμο και ότι η Σιμόν ταίριαζε στο προσκήνιο.
Μεγάλωσαν σε ένα διαμέρισμα στη λεωφόρο Boulevard du Montparnasse, στο Παρίσι. Από το μπαλκόνι τους έβλεπαν το Café de la Rotonde και τους καλλιτέχνες που σύχναζαν εκεί, μεταξύ των οποίων ο Μοντιλιάνι και ο Πικάσο. Μια πλούσια καλλιτεχνική σκηνή καλλιεργούνταν μόλις πέντε ορόφους πιο κάτω, υποσχόμενη μια απόδραση από τη ζωή που η μητέρα της ήλπιζε γι' αυτές, αυτή που η Σιμόν ντε Μποβουάρ θα περιέγραφε αργότερα ως «μια βαρετή ύπαρξη: το σπίτι, τα παιδιά και τίποτα άλλο».
Ακολούθησε η Σχολή Καλών Τεχνών. Πρώτα, μια σχολή που παρακολουθούσαν κυρίως κορίτσια που περίμεναν να παντρευτούν, την οποία η ντε Μποβουάρ μισούσε, και στη συνέχεια η ανώτερη σχολή Art et Publicite, η οποία την εισήγαγε στη ζωή πέρα από την ευγενική γαλλική αριστοκρατία: αρσενικά πρότυπα ζωής και «κακά αγόρια».
Μέχρι να γίνει 25 ετών, η δουλειά της ντε Μποβουάρ έγινε αντιληπτή από τον Κριστιάν Ντιόρ - ο οποίος ήταν επιμελητής εκθέσεων, πριν ακολουθήσει την καριέρα του στη μόδα - και έκανε έκθεση στην Galerie Jacques Bonjean το 1936, όπου την πρόσεξε ο Πικάσο.
Η ντε Μποβουάρ επέμενε στη φιλοδοξία της («Δεν ήθελα να γίνω ένα νεαρό κορίτσι του κόσμου, ήθελα να γίνω καλλιτέχνης», θα έλεγε επανειλημμένα στη μετέπειτα ζωή της) και την εξισορρόπησε με τη ζωή της ως σύζυγος διπλωμάτη.
Ήταν 32 ετών όταν παντρεύτηκε τον de Roulet, ο οποίος βοηθούσε τότε τις βρετανικές και γαλλικές μυστικές υπηρεσίες κατά των γερμανικών δυνάμεων. Ο de Roulet δεν της είπε ποτέ να σταμαρτήσει να ζωγραφίζει, και η de Beauvoir θα ζωγράφιζε στη συνέχεια κάθε λογής θέματα-εξεγέρσεις και γυναικεία βάσανα, τον όλεθρο που προκαλεί η ανθρωπότητα στον πλανήτη, 50 χρόνια πριν μιλήσει κανείς γι' αυτό.
Το ζευγάρι δεν απέκτησε ποτέ παιδιά. Αλλά μετακόμιζαν συχνά λόγω της δουλειάς του de Roulet: Στο Μαρόκο και την πρώην Γιουγκοσλαβία, στην Ιταλία και, με τον καιρό, στο Στρασβούργο - εντός Γαλλίας, αλλά ένας άλλος κόσμος από το Παρίσι.
«Μετά τη δεκαετία του 1950 δεν έζησε σχεδόν καθόλου στο Παρίσι», λέει στο Harper's Bazaar η Claudine Monteil, η Γαλλίδα ειδικός στα δικαιώματα των γυναικών που ήταν στενή φίλη και των δύο αδελφών.
«Και αν ήθελες να πετύχεις ως ζωγράφος στη Γαλλία, ειδικά αν ήσουν γυναίκα, έπρεπε να βρίσκεσαι στο Παρίσι. [Η ντε Μποβουάρ] μου είπε πολλές φορές ότι ήταν πολύ δύσκολο γι' αυτήν, όλο αυτό το να είναι μακριά».
Η ντε Μποβουάρ εξέθεσε διεθνώς κατά τη διάρκεια της καριέρας της -στην Ευρώπη, στην Αμερική, ακόμη και στην Ιαπωνία.
Η Σιμόν, λέει η Monteil, ήταν εκείνη που είχε αναλάβει την ψυχολογική υποστήριξη της αδελφής της. «Ήταν μια δεύτερη μητέρα για την Ελέν - ήταν πάντα πολύ προστατευτική με την αδελφή της, ακόμη και αν την επέκρινε. Ήθελε να τη στηρίξει».
Αλλά ήξερε επίσης ότι η ίδια την επισκίαζε. Η Monteil μίλησε κάποτε με τη Σιμόν για την Paloma Picasso, για το πόσο δύσκολο ήταν να είσαι κόρη ενός διάσημου προσώπου. «Με κοίταξε επίμονα και αμέσως, αυθόρμητα, είπε: "και το να είσαι αδελφή ενός διάσημου προσώπου είναι πολύ δύσκολο"».
Η νέα έκθεση στο Λονδίνο πήρε το όνομά της από το έργο που τις έφερε κοντά: ένα εξαιρετικά σπάνιο αντίτυπο του βιβλίου της Σιμόν ντε Μποβουάρ «Η γυναίκα που καταστρέφεται», που εκδόθηκε το 1967, σε 143 αντίτυπα του οποίου υπάρχουν 16 χαρακτικά της Ελέν.
Η γραφή και η ζωγραφική τους συγκρούονταν συχνά με αφορμή τον φεμινισμό τους. Οι γαλλικές φεμινιστικές φοιτητικές εξεγέρσεις του 1968 ενέπνευσαν 30 πίνακες.
«Συνδυάζει το ενδιαφέρον της για τα σύγχρονα πολιτικά ζητήματα και την ικανότητά της να τα αναπαριστά με σχετικά απροκάλυπτο τρόπο, με σύμβολα διαχρονικής γυναικείας φύσης», εξηγεί η Naomi Polonsky, βοηθός επιμελήτρια στο Kettle's Yard.
Το 1975, η Ελέν έγινε πρόεδρος του πρώτου κέντρου καταφυγής για θύματα ενδοοικογενειακής κακοποίησης, προσφέροντάς τους συχνά τη δική της φιλοξενία. «Της έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση οι γυναίκες που είχαν σκοτωθεί μέσα στο ίδιο τους το σπίτι», λέει η Polasnki.
«Ήταν συχνά η ίδια θύμα του καθημερινού σεξισμού, και όμως ήταν μέρος αυτού του πρωτοποριακού περιβάλλοντος που ήταν συναρπαστικό και γοητευτικό».
Η έκθεση «Helene de Beauvoir: The Woman Destroyed» παρουσιάζεται στην Amar Gallery στο Λονδίνο, έως τις 2 Μαρτίου
