Ελευθερία Αρβανιτάκη: «Στο σπίτι δεν ήμουν ποτέ η τραγουδίστρια, ήμουν η μαμά»

Η Ελευθερία Αρβανιτάκη, όση ένταση και δύναμη εκπέμπει στη σκηνή με την φωνή της, τόση ηρεμία και διακριτικότητα χαρακτηρίζουν τη ζωή της. Σαν τη θάλασσα -ίσως γιατί κατάγεται από δύο νησιά, την Ικαρία και τους Παξούς. Γεννήθηκε στην Αθήνα. Έχει μια κόρη κι έναν γιο. Στις 29 Ιουνίου θα τραγουδήσει στο Ηρώδειο.

«Γεννήθηκα στην Αθήνα και μεγάλωσα στον Πειραιά. Η μαμά μου είναι από την Ικαρία, από τον Αγιο Κήρυκο. Το πατρικό της ήταν στο ψηλότερο χωριό του νησιού, την Οξέ. Όλα μου τα καλοκαίρια, ως τα 18 μου, τα πέρασα στην Ικαρία. Αργότερα αραίωσα να πηγαίνω. Με τις συναυλίες δεν έχω πια τον χρόνο.

Κουβαλάω μέσα μου την Ικαρία. Είναι ένα κομμάτι της ψυχής μου και της αισθητικής μου. Κατάγομαι και από άλλο ένα νησί, τους Παξούς, πολύ διαφορετικό αλλά εξαιρετικό κι αυτό. Τα τελευταία χρόνια άρχισα να πηγαίνω πιο συχνά.

Οι γονείς μου γνωρίστηκαν στην Αθήνα. Ο πατέρας μου δούλευε στη ΔΕΗ. Μετά πήγε στο Κονγκό, αλλά δυστυχώς έγινε τότε η επανάσταση και έφυγε άρον-άρον. Γύρισε στην Αθήνα, αρρώστησε και έφυγε από την ζωή.

Μικρή ήμουν κοινωνικό παιδί, τώρα δεν είμαι

Δεν θυμάμαι τον πατέρα μου. Έχω κάνει ένα Χ στη μνήμη μου -από εκεί και πίσω θυμάμαι ελάχιστα πράγματα. Σαν να μην έγινε... Έλειπε και πολύ. Θυμάμαι πηγαίναμε στο φωτογραφείο, η μαμά μου με τα δυο της παιδιά, για να στείλει τη φωτογραφία στον μπαμπά. Να βλέπει πως μεγαλώνουμε. Ο αδελφός μου τον θυμάται –ήταν τότε 15, μεγάλο παιδί. Εγώ τα έχω σβήσει.

Μετά ήταν δύσκολο. Αλλά ήταν καλό. Υπάρχει αρμονία στη σχέση αυτή, η μαμά με τα δύο παιδιά. Είμαστε πολύ δεμένοι οι τρεις μας. Μικρή ήμουν κοινωνικό παιδί, τώρα δεν είμαι».

«Τραγουδούσα. Από πιτσιρίκι μ' άρεσε το τραγούδι, αλλά χωρίς να έχω στο μυαλό μου να γίνω τραγουδίστρια. Δεν είχε περάσει από το μυαλό μου, ποτέ. Απλώς έτυχε η συγκυρία και βρέθηκα με την Οπισθοδρομική Κομπανία, σε διακοπές στην Σκόπελο. Ήμασταν σε μια ταβέρνα. Ήταν τότε πολύ της μόδας τα ρεμπέτικα και τραγουδούσα, έπαιζα και κιθάρα. Ήμασταν μια παρέα εμείς και μια παρέα τα παιδιά της Οπισθοδρομικής και τραγουδάγαμε όλοι μαζί. Κάποια στιγμή ο αρχηγός αυτής της ομάδας, ο Άγγελος ο Σφακιανάκης μου είπε ότι έχουν μια πρόσκληση από το Σαββόπουλο να παίξουν μαζί του κι αν θέλω να πάω κι εγώ. Και του λέω, έρχομαι. Έτσι ξεκίνησε όλη αυτή η ιστορία. Ήταν απροσδόκητο πολύ, μέσα στην μουσική, όμως, εγώ ήμουν πολύ δοσμένη. Κι ήρθε ο Σαββόπουλος και το έκανε όλο αυτό να λάμπει.

Η πρώτη μου φορά που τραγούδησα με κόσμο ήταν με τον Διονύση. Ηταν υπέροχο. Είχε τρομερή επιτυχία η Οπισθοδρομική όλα τα χρόνια που ήμασταν μαζί, διαμορφώθηκαν και παρέες που αντέχουν ακόμα.

Δεν μου είπε τίποτα ο Σαββόπουλος όταν με άκουσε. Του είχαν ήδη πει τα παιδιά ότι υπάρχει και μια κοπέλα πια στην παρέα και εκείνος ζήτησε να μας δει σε μια ταβέρνα και να είμαι κι εγώ. Πήγαμε, είπε ότι ήμουν πολύ καλή και μας κάλεσε όλους στο πρόγραμμά του. Ετσι ξεκίνησα να τραγουδάω και ως παρτενέρ του και με την Οπισθοδρομική.

Στη ζωή μου ήθελα να γίνω αρχαιολόγος, αλλά δεν τα κατάφερα

Μετά την Κομπανία δεν θεωρούσα καθόλου αυτονόητο ότι θα συνεχίσω μόνη μου. Μόλις διαλύθηκε η Οπισθοδρομική ήταν η πρώτη φορά που σκέφτηκα ότι πρέπει να σταματήσω. Ήταν κομβικό σημείο για μένα. Και τότε γνωρίζω τον Σπανουδάκη και φτιάχνουμε το "Κοντραμπάντο". Από εκεί άνοιξε ο δρόμος. Όλο αυτό πάντως ήταν τυχαίο.

Στη ζωή μου ήθελα να γίνω αρχαιολόγος, αλλά δεν τα κατάφερα. Η ιδέα ήταν να πάω στην Ιταλία, αλλά επειδή είχε ήδη φύγει ο αδελφός μου στην Αμερική για να σπουδάσει αρχιτεκτονική, ήταν λιγάκι δύσκολο οικονομικά να πάω κι εγώ στο εξωτερικό. Τελικά, ακολούθησα άλλον δρόμο, της μουσικής κι ούτε μου έμεινε απωθημένο. Παράλληλα δούλευα -στο λογιστήριο της Βιβεχρώμ, στα υλικά για βαφές πλοίων. Ωραία χρόνια, ξένοιαστα».

«Όχι, δεν με δυσκόλεψαν τα πράγματα στην μουσική, η πορεία μου ξεκίνησε κανονικά και με επιτυχία. Μέσα στην Κομπανία είχα κι εγώ, όπως και ο καθένας από εμάς, τη θέση του. Κάναμε πολλά πράγματα, μαθαίναμε βυζαντινή μουσική, είχαμε πάρει δάσκαλο. Γυρνάγαμε τους συλλέκτες για να ακούσουμε τραγούδια που δεν τα είχαμε στα χέρια μας. Το "Θα σπάσω κούπες" είναι ένα απ' αυτά που βρήκαμε –αριστούργημα. Κάναμε σοβαρή δουλειά, δεν ήμασταν ρέπλικες. Ήμασταν νέοι και όλο αυτό το αντιμετωπίζαμε πολύ σημερινά κάτι που έπαιξε ρόλο στην επιτυχία της Οπισθοδρομικής. Είναι η πρώτη ομάδα που ασχολείται με τα ρεμπέτικα τότε και κάνει live.

Με τον Σπανουδάκη, μετά, ήταν τόσο διαφορετικό. Καθόλου οικείο, ένα καινούργιο πράγμα. Παιδεύτηκα, αλλά το καταφέραμε κι έκανε πολλή μεγάλη επιτυχία. Μετά το ένα έφερε το άλλο, άρχισα να κάνω εμφανίσεις, ακολούθησε ο δεύτερος δίσκος με τον Σπανουδάκη. Τα πράγματα πήραν τον δρόμο τους.

«Στο μυαλό μου δεν είχα ότι κάνω καριέρα. Ίσως επειδή ξεκίνησα πολύ δυνατά με τα παιδιά, με συναυλίες στο εξωτερικό, με το να φτιάξουμε έναν χώρο για εμφανίσεις, το Άλσος. Και θα τα είχα παρατήσει αν δεν επέμενε ο Χρήστος Νικολόπουλος που με άκουσε.

Αισθάνθηκα ότι μπαίνω στον χώρο της δισκογραφίας και των εμφανίσεων σαν ένα κύμα. Η μία πρόταση ερχόταν μετά την άλλη, ήταν πολύ γοητευτική αυτή η περίοδος και δημιουργική.

Γνώρισα τον Χατζιδάκι μόλις είχα κάνει το "Κοντραμπάντο", στην Πλάκα, στον Σείριο, μέσω του Σαββόπουλου. Με κάλεσε να τραγουδήσω εκεί. Και τον ερωτεύτηκα. Ήταν μια απίστευτη προσωπικότητα και με ένα χιούμορ καταλυτικό. Σπουδαίος άνθρωπος, σπουδαίος καλλιτέχνης. Απλός, ευγενής. Μας κάλεσε στην Κέρκυρα να κάνουμε το μουσικό διάλειμμα στους Μουσικούς Αγώνες. Κι αυτό το πήρε η τηλεόραση, η ΕΡΤ και εκτινάχθηκε η Οπισθοδρομική.

Οι επιλογές μου βασίζονται κυρίως στο δικό μου ένστικτο. Αλλά είναι και θέμα τύχης, στιγμής

Ο Χατζιδάκις είχε πει ωραία λόγια για μένα (σ.σ. ότι "είναι μια μοναδική περίπτωση λαϊκής τραγουδίστριας" και ότι "υπήρξε Ελευθερία από την αρχή"). Ναι, το όνομα μπορεί να είναι μέρος της προσωπικότητάς σου. Μερικά ονόματα κρύβουν έννοιες. Ελευθερία –πόσο μάλλον.

Οι επιλογές μου βασίζονται κυρίως στο δικό μου ένστικτο. Αλλά είναι και θέμα τύχης, στιγμής. Πέραν του ότι τραγουδάς καλά, πρέπει να δουλέψεις. Επίσης να βάλεις στόχο τι είναι αυτό που θέλεις να κάνεις –κάτι εφήμερο ή κάτι λίγο πιο βαρύ αλλά και πιο ουσιαστικό. Κι εγώ είχα αποφασίσει τι γραμμή θα ακολουθήσω από πολύ νωρίς. Τι είναι το ρεπερτόριο που θα επιλέξω, με ποιους θα συνεργαστώ. Ζητούσα συνεργασίες και μου ζητούσαν.

Γενικά θεωρώ ότι είμαι ευνοημένη από όλη αυτή την πορεία. Συνεργάστηκα με ανθρώπους που θαύμαζα. Η φωνή μου ήταν η πρώτη ψηλή φωνή που ξαναβγήκε στο τραγούδι. Ως τότε ήταν οι μέτζο, η Χαρούλα, η Δήμητρα Γαλάνη, μεγάλα ονόματα, η Μοσχολιού. Και ξαφνικά εμφανίζεται μια τραγουδίστρια που τραγουδάει όπως οι παλιές και ξανανεβάζει τον τόνο, σοπράνο. Νομίζω ότι αυτό έκανε μεγάλη εντύπωση.

Κομβικά σημεία στην πορεία μου; Κατ' αρχήν, η γνωριμία μου με τον Διονύση και ότι παίξαμε μαζί του. Τα πέντε χρόνια με την Οπισθοδρομική ήταν αποκαλυπτικά για μένα και ξένοιαστα. Και μετά, τι καλύτερο να έχεις τον Σπανουδάκη... Κι εκεί ξεκινάει ο δρόμος και λέω "πάμε να τον ακολουθήσουμε και να δούμε που θα βγει".

Οχι, δεν γίνεσαι φίλος με τους ανθρώπους που συνεργάζεσαι αλλά εγώ με τους περισσότερους έχω κρατήσει επαφή, είμαστε κοντά

Θαύμαζα πάρα πολύ τον Σπανουδάκη και για τις μουσικές του στο σινεμά. Και γνώρισα έναν άνθρωπο που, και στιχουργός ήταν και μουσικός ήταν και με έναν διαφορετικό ήχο για την εποχή.

Όχι, δεν γίνεσαι φίλος με τους ανθρώπους που συνεργάζεσαι αλλά εγώ με τους περισσότερους έχω κρατήσει επαφή, είμαστε κοντά.

Αυτό που μένει στο τέλος είναι το έργο. Οσο καλός ή κακός χαρακτήρας κι αν είσαι, στο μέλλον, αυτό δεν μετράει –μετράει μόνο αυτό που αφήνεις πίσω σου. Μου έχει τύχει συνεργαστώ με ανθρώπους που δεν μου ταίριαζαν αλλά που μπορούσα να δουλέψω μαζί τους. Γιατί για μένα πάντα κριτήριο ήταν το έργο. Τι είναι αυτό που φέρει κάθε συνθέτης ή στιχουργός. Και κακός χαρακτήρας να είσαι αυτό που μένει είναι το έργο. Τελικά είναι αυτό.

Οταν γίνεται ένας δίσκος υπάρχει πολλή κουβέντα, παρέα. Είναι μια στιγμή χημείας που τελικά αποτυπώνεται στη δισκογραφία. Συνεργάστηκα πάντα με ανθρώπους που εκτιμούσα βαθιά και την εποχή της Οπισθοδρομικής επίσης ηχογραφούσα και μόνη μου –έτσι γνώρισα τον Ξυδάκη, τον Μαμαγκάκη».

«Ναι, με τον Νίκο Ξυδάκη έχω ιστορία μεγάλη. Και τώρα θα είμαστε μαζί στο Ηρώδειο. Γιατί παρουσιάζουμε ατόφιο ένα έργο που έχουμε κάνει μαζί. Δύο δίσκους περιλαβάνει η συναυλία, δύο έργα θα παρουσιαστούν: "Γρήγορα η ώρα πέρασε" σε μουσική Ξυδάκη και "Τα τραγούδια για τους μήνες" του Δημήτρη Παπαδημητρίου. Και τα δύο έχουν να κάνουν με την ποίηση. Θεωρώ αυτούς τους δύο δίσκους μια κορυφή δική μου. Είναι βασικός ο στίχος, να υπάρχει λόγος.

Δεν μπορώ να πω ότι, από ένα σημείο και μετά δυσκολεύτηκα. Έκανα πράγματα που ήθελα, η εταιρεία δεν με πίεσε καθόλου. Πήγα, γνώρισα τη Λίνα (σ.σ. Νικολακοπούλου), της είπα ότι τη θέλω μαζί μου σ' αυτό το ταξίδι, πήρα τον Αντύπα κι έτσι βγήκε ο δίσκος "Μένω εκτός". Από το "Μένω εκτός" και μετά είχα δική μου και όλη την καλλιτεχνική ευθύνη -δύσκολο αλλά με πολλές χαρές».

«Δισκογραφία πια δεν υπάρχει. Είναι μια άλλη εποχή τώρα. Δεν συγκρίνεται. Ολοι είμαστε στο κινητό και ψάχνουμε κάτι που να μας αρέσει. Δίσκους κάνεις πια γιατί είναι η ταυτότητά σου. Από την μια όλο αυτό είναι πιο δύσκολο για την νεότερη γενιά από την άλλη υπάρχει η ελευθερία του YouTube. Μπαίνεις, κατεβάζεις ένα τραγούδι και κάτι μπορεί να συμβεί. Ο Παντελίδης ήταν μια τέτοια περίπτωση, η Μόνικα.

Εμείς ζήσαμε διαφορετικά. Υπήρχε τότε μια πληθώρα στιχουργών και συνθετών. Η ιστορία της ελληνικής μουσικής είναι απίστευτη. Είτε ξεκινάς από τα δημοτικά και τα νησιώτικα, είτε φτάνεις στον Λοΐζο και τον Χατζιδάκι.

Έχω μια αίσθηση ότι δεν με γνωρίζουν. Γι΄αυτό και συμπεριφέρομαι πολύ ελεύθερα και κανονικά

Όλοι θέλουμε να έχει ανταπόκριση αυτό που κάνουμε –δεν κάνεις έναν δίσκο για να τον μοιραστείς με τους φίλους σου. Στη δική μου περίπτωση, επειδή συνάντησα σημαντικούς ανθρώπους σε γρήγορο χρονικό διάστημα και μια δισκογραφική εταιρεία που είχε μέλλον και επένδυε σε καλλιτέχνες, ήταν λίγο στρωμένος ωραία ο δρόμος.

Μ' άρεσε, μ' αρέσει αυτό που συμβαίνει, η επαφή με τον κόσμο, να μου μιλήσει κάποιος στον δρόμο. Είναι χαρά. Κι έχω μια αίσθηση ότι δεν με γνωρίζουν. Γι' αυτό και συμπεριφέρομαι πολύ ελεύθερα και κανονικά.

Πολύ δύσκολο να συνδυάσεις την προσωπική σου ζωή και κυρίως τα παιδιά με αυτό που κάνεις. Δεν ξέρω πώς τα κατάφερα. Είναι δύσκολο να κρατήσεις μια οικογένεια και κυρίως την σχέση σου με τα παιδιά, ενώ ταυτόχρονα φτιάχνεις μια πορεία. Αλλά τα κατάφερα. Είμαστε πολύ κοντά -και τα δύο μεταξύ τους.

Στο σπίτι δεν ήμουν ποτέ η τραγουδίστρια Ελευθερία, ήμουν η μαμά. Δεν έχω στους τοίχους μεγάλα πορτραίτα και χρυσούς δίσκους. Στα παιδιά μου είμαι μαμά. Και ευτυχώς τράβηξαν τους δικούς τους δρόμους, όχι μουσικούς. Η Αντιγόνη, η κόρη μου, ασχολείται ερασιτεχνικά με τη μουσική, συνθέτει κιόλας. Ζει και δουλεύει στο Λονδίνο. Ο γιος μου τέλειωσε στο Λονδίνο τις σπουδές του και σε λίγο πιάνει δουλειά.

Μεγαλώνουμε. Η φθορά είναι ένα θέμα. Από τη μια λες μεγαλώνω, άρα ζω, και από την άλλη έχεις να αντιμετωπίσεις τη φθορά, μια πάνω μια κάτω».

«Στεναχωρήθηκα με την Χαρούλα, αλλά, από την άλλη, επειδή ξεκίνησε να ασχολείται με το θέατρο –κι έχει ταλέντο, την παρακολουθώ, το βρήκα πολύ γενναίο εκ μέρους της, πολύ ανθρώπινο. Είναι μια γυναίκα που μεγαλώνοντας κράτησε τη σοβαρότητα και την αγάπη για την μουσική πολύ ψηλά στη ζωή της. Από τις πιο έξυπνες γυναίκες που έχω γνωρίσει. Ήταν όμως ένα σοκ ότι σταμάτησε η Χαρούλα να τραγουδάει, για όλους μας. Είναι όμως αισιόδοξο ότι υπάρχει το μετά.

Οι παρέες μου είναι κυρίως έξω από την μουσική. Εχω φίλους εδώ και πολλά χρόνια κι είναι πολύ ωραίο συναίσθημα αυτό. Κυρίως οι φιλίες μου είναι με γυναίκες. Αλλά, είναι φίλος μου ο Νίκος Ξυδάκης, ο Χρήστος Νικολόπουλος, με τον οποίο φτιάξαμε και πολύ ωραία τραγούδια μαζί. Αγαπώ και έχουμε συνεργαστεί και με τη Δήμητρα και με τη Χαρούλα και την Αλκηστη –ωραίες συνεργασίεες, ωραία προγράμματα.

Μεγάλη στιγμή και μεγάλη ευτυχία το συναίσθημα που νιώθεις όταν συναντάς ένα τραγούδι που θα το κάνεις δικό σου. Αυτό περιμένω. Τραγούδια και συνεργασίες που μπορεί να είναι έκπληξη... Και στίχους μου φέρνουν, αλλά κι εγώ θα ζητήσω από έναν ή μια στιχουργό. Το τραγούδι έχει ένα 45% μελωδία κι ένα 55% ο στίχος. Πρέπει να ταυτιστείς όχι μόνο μουσικά, αλλά με τα λόγια –εν αρχή ην ο λόγος.

Βέβαια αυτό δεν έχει σχέση με το εξωτερικό και τα Φεστιβάλ. Κι επειδή έχω τραγουδήσει έξω, δεν καταλαβαίνουν τον στίχο, αλλά γοητεύονται από το σύνολο. Η συναυλία στο Carnegie Hall ήταν κάτι το καταπληκτικό. Sold out όχι με πολλούς Ελληνες αλλά με το κοινό του συγκεκριμένου χώρου, μυθικός. Το να βρεθείς εκεί που έχουν βρεθεί όλα τα ονόματα της μουσικής βιομηχανίας, ήταν συγκλονιστικό. Ηταν και εξαιρετική η υποδοχή του κοινού -ένα κοινό εξοικειωμέο σε μια έθνικ μουσική, ας πούμε. Γιατί με αυτή την μουσική έχω ταξιδέψει. Ναι, ένα αίσθημα ικανοποίησης το ένοιωσα όταν τραγούδησα εκεί -δεν ήταν άλλωστε καθόλου στο πλάνο μου».

«Ερωτας; Ναι, στην ζωή μου οι έρωτες με καθόρισαν, πολύ. Εχω μέτρο όμως, στα πάντα. Εχω ένα μέτρο –βέβαια όταν είσαι ερωτευμένος δεν έχεις καμία σχέση με την πραγματικότητα, μεταλλάσσεσαι και σου βγαίνουν και πράγματα που δεν ήξερες ότι έχεις. Είναι ωραίο πράγμα ο έρωτας, σε αναζωογονεί. Τον τελευταίο καιρό είμαι λιγότερο ανοιχτή. Διαπραγματεύομαι πιο βαθιά και πιο προσωπικά πράγματα.

Έχω κάνει δύο γάμους, δύο παιδιά, έχω ζήσει έντονα πολύ, κι αυτό που αισθάνομαι τώρα είναι κάτι πιο πίσω. Επεξεργάζομαι πράγματα που με απασχολούν επί της ουσίας. Η ζωή μου υπήρξε έντονη ακόμα και στα live. Τώρα είμαι μόνη μου κι είμαι καλά. Μια πληρότητα χωρίς κενά.

Το Ηρώδειο. Πατάς σε μέρη άγια που έχουν μια ιστορία που σε ξεπερνάει. Είναι ασύλληπτο το αίσθημα της γεμάτης συναυλίας, ιδίως στο Ηρώδειο. Έχω πάντα αγωνία, δυστυχώς –στο Ηρώδειο είναι αυξημένη. Γιατί δεν μπορείς να κλέψεις κάτι από την τέχνη σου, αν σου ξεφύγει, και να το διορθώσεις. Και μάλιστα τώρα με την Καμεράτα που θα διευθύνει ο Γιώργος Πέτρου».

«Δύο σταθμοί»: Η συναυλία της Ελευθερίας Αρβανιτάκη –Καμεράτα, Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής, υπό την μουσική διεύθυνση του Γιώργου Πέτρου, θα πραγματοποιηθεί στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού, την Τρίτη 29 Ιουνίου 2021, στις 21.00.