Η Παλόμα Πικάσο μιλά για τον εμβληματικό πατέρα της -Οι γυναίκες, ο σεξισμός και το cancel culture
Η κόρη του εμβληματικού καλλιτέχνη Πάμπλο Πικάσο, Παλόμα, μίλησε για τον διάσημο πατέρα της, τη σχέση του ίδιου με τα παιδιά του για την «cancel culture» που έχει βάλει στόχο το έργο του.
Όταν η Παλόμα Πικάσο ήταν εννέα ετών, έγινε μάρτυρας μιας εκπληκτικής σκηνής. «Ένας άνδρας είχε έρθει να δει τον πατέρα μου στις Κάννες», λέει η σχεδιάστρια κοσμημάτων, επιχειρηματίας και νέα διαχειρίστρια της περιουσίας Πικάσο, «και φεύγοντας από το δωμάτιο, ο άνδρας περπατούσε ανάποδα». Τόσα χρόνια μετά, η ίδια θυμάται ακόμα έντονα τη σκηνή. «Ο πατέρας μου ήταν πολύ χαλαρός, οπότε σε καμία περίπτωση δεν θα απαιτούσε ο ίδιος μια τέτοια κίνηση, αλλά ήταν προφανές ότι αυτός ο άνθρωπος ένιωθε ότι δεν μπορούσε να γυρίσει την πλάτη στον Πικάσο. Και σκέφτηκα: “Ουάου. Έτσι συμπεριφέρονται οι άνθρωποι στους βασιλιάδες και τις βασίλισσες”».
Το συγκεκριμένο περιστατικό μπορεί να της έδωσε μια πιο ξεκάθαρη εικόνα για το πώς έβλεπε τον πατέρα της ο υπόλοιπος κόσμος, αλλά δεν ήταν η πρώτη φορά που η Παλόμα -η τελευταία επιζώσα από τα τέσσερα παιδιά του Πάμπλο Πικάσο, τον Πάολο, τη Μάγια και τον Κλοντ- συνειδητοποίησε ότι ο πατέρας της ήταν διάσημος. «Γιατί φυσικά το ήξερα πάντα αυτό», λέει η 75χρονη.
Πώς θα μπορούσε να μην το ξέρει; Την ημέρα που γεννήθηκε το 1949, η μητέρα της -η Γαλλίδα καλλιτέχνης Françoise Gilot- περιγράφει στην αυτοβιογραφία της πώς ορδές δημοσιογράφων στον διάδρομο του νοσοκομείου «προσπαθούσαν να εισβάλουν με το ζόρι»- πώς προσέφεραν στη νοσοκόμα «εκατό χιλιάδες φράγκα για να βγάλει την Paloma έξω». Και καθ' όλη τη διάρκεια της παιδικής της ηλικίας στο Παρίσι και τη νότια Γαλλία, «όποτε βγαίναμε έξω», θυμάται η Paloma, «υπήρχαν πλήθη ανθρώπων μπροστά μας που ζητούσαν αυτόγραφα στον πατέρα μου».
Η ίδια προσθέτει «Το αστείο είναι ότι αυτό θα μπορούσε να είχε φανεί πολύ απειλητικό για ένα παιδί: αυτά τα πλήθη ανθρώπων που έπεφταν πάνω στον πατέρα μου. Αλλά με κάποιο τρόπο δεν μου φάνηκε ποτέ έτσι. Ίσως επειδή ήταν τόσο δοτικός, τόσο χαλαρός σε όλα αυτά».
Η Παλόμα Πικάσο δεν δίνει συχνά συεντεύξεις και μοιράζει τον χρόνο της μεταξύ Λωζάνης, Παρισιού, Μαρακές και Νέας Υόρκης. Πρόσφατα, ανέλαβε τα νέα της καθήκοντα, ως διαχειρίστρια της οικογενειακής περιουσίας, μετά τον θάνατο του μεγαλύτερου αδελφού της Κλοντ πέρυσι. Μία από τις πρώτες εκθέσεις που συνεπιμελήθηκε έκτοτε ήταν «Η χαρά της ζωής» στο Μουσείο της Αρχαίας Ελεύθερνας στην Κρήτη, η οποία θα διαρκέσει έως τις 20 Οκτωβρίου.
Η Παλόμα Πικάσο ξεκίνησε να σχεδιάζει τα τολμηρά, εκλεκτικά κοσμήματά της στην εφηβεία, έχει φωτογραφηθεί για το εξώφυλλο της Vogue και σύχναζε στο Studio 54, ενώ στα νιάτα της υπήρξε μούσα του Andy Warhol και του Yves Saint Laurent, απολαμβάνοντας παράλληλα μια μακρά φιλία με τον μεγάλο του αντίπαλο Karl Lagerfeld και εμβληματικό σχεδιαστή. Στα 30 της χρόνια λάνσαρε ένα άρωμα που πωλείται ακόμη και σήμερα σε όλο τον κόσμο, ένα κόκκινο κραγιόν με την υπογραφή της, το Mon Rouge, για τη L'Oréal, και δημιουργεί κοσμήματα για την Tiffany & Co εδώ και σχεδόν 45 χρόνια.
Η Παλόμα Πικάσο, λοιπόν, μίλησε πρόσφατα στην «Telegraph» και η δημοσιογράφος Celia Walden την περιγράφει ζεστή και φιλική, φορώντας ένα μεταξωτό παντελόνι σε λάιμ απόχρωση και ένα άνετο φούξια πουκάμισο -και τα δύο φτιαγμένα από έναν τοπικό ράφτη. Έχει έντονα χαρακτηριστικά -που απαθανατίστηκαν στους διάσημους πίνακες του πατέρα της «Paloma with an Orange» και «Paloma in Blue», είναι δυναμική, ισχυρογνώμων και πολύ θυμωμένη για τα πρόσφατα δημοσιεύματα που προσπαθούν να κάνουν cancel τον πατέρα της.
Όπως αναφέρει το κείμενο της Telegraph οι φεμινίστριες προσπαθούν εδώ και μια δεκαετία να «ακυρώσουν» την κληρονομιά του Πικάσο. Η ιστορία του διάσημου καλλιτέχνη με τις γυναίκες είναι λίγο πολύ γνωστή σε όλους. Η Fernande Olivier, μοντέλο και ερωμένη του στις αρχές της δεκαετίας του 1900, ισχυρίστηκε ότι η «νοσηρή ζήλια» του την ανάγκασε να ζήσει ως ερημίτισσα. Η Dora Maar, η γυναίκα που κλαίει σε πολλούς από τους πίνακές του στα τέλη της δεκαετίας του 1930, λέγεται ότι είχε συντριβεί από τη σκληρότητά του. Και στο μπεστ σέλερ βιβλίο «Η ζωή με τον Πικάσο», η μητέρα της Παλόμα εξήγησε πώς, όταν τον εγκατέλειψε, εκείνος οργάνωσε μια εκστρατεία εναντίον της στη Γαλλία πείθοντας τις γκαλερί να μποϊκοτάρουν τα έργα της.
Τα τελευταία πέντε χρόνια, ωστόσο, έχει γίνει μια πιο συντονισμένη προσπάθεια να χαρακτηριστεί αυτή η συμπεριφορά του Πικάσο «τοξική». Προσθέστε στην εξίσωση και τις κατηγορίες περί πολιτισμικής οικειοποίησης.
«Το να του ρίχνουμε την ευθύνη για όλα τα κακά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι φαίνεται λίγο σκληρό». Αυτές ήταν διαφορετικές εποχές, επισημαίνει η Παλόμα Πικάσο -μιλάμε για έναν άνθρωπο που γεννήθηκε το 1881- και εξάλλου, ο πατέρας της λάτρευε τις γυναίκες. «Ήταν στο επίκεντρο της δημιουργίας του. Φυσικά, ήμουν η κόρη του, οπότε ήταν ένας πολύ διαφορετικός τύπος σχέσης». Η Παλόμα Πικάσο προσθέτει «Ναι! Η Marie-Thérèse [Walter] ήταν 17 ετών, είναι αλήθεια, αλλά ήταν μια εξαίρεση», λέει για το γαλλικό μοντέλο που ήταν ερωμένη του Πικάσο από το 1927 έως το 1935 και του χάρισε το δευτερότοκο παιδί του, την αξέχαστη Maya Widmaier-Picasso.
Η Παλόμα Πικάσο δεν είναι οπαδός των γενικεύσεων - «τείνουν να είναι αρνητικές»- και αυτή τη στιγμή κυκλοφορούν πολλά για τους άνδρες και τον μισογυνισμό. Παρά τις γυναικοδουλειές του Πικάσο και τη θυελλώδη 10ετή σχέση τους, η ίδια η μητέρα της, Φρανσουάζ Πικάσο, επέμεινε ότι δεν έτρεφε καμία μνησικακία προς τον καλλιτέχνη. Ως γνωστόν «η μόνη γυναίκα που παράτησε ποτέ τον Πικάσο», πέθανε πέρυσι, στα 101 της χρόνια και του αφιέρωσε μάλιστα τα απομνημονεύματά της.
«Πριν πεθάνει, μου είπε: “Πρέπει να καταλάβεις ότι δεν έχω γνωρίσει ποτέ κανέναν τόσο εξαιρετικό όσο ο πατέρας σου”», λέει η Παλόμα Πικάσο. «Και ναι, είχε κάποια ελαττώματα, αλλά όλοι έχουμε ελαττώματα. Ποιος είναι αρκετά τέλειος για να κρίνει έναν άλλον; Επειδή ο πατέρας μου είναι διάσημος, οι άνθρωποι πιστεύουν ότι έχουν δικαίωμα να έχουν άποψη, δικαίωμα να παρεμβαίνουν, αλλά εδώ είναι το θέμα: είναι πολύ αργά!».
Η Παλόμα Πικάσο θεωρεί αυτονόητα παράλογο να προσπαθείς να «ακυρώσεις» ανθρώπους μετά θάνατον. «Είναι ένα βάρος», απαντά στο πόσο τη βαραίνει η ευθύνη της προστασίας της κληρονομιάς που άφησε πίσω της ο πατέρας της. «Αλλά με τον ίδιο τρόπο που είναι βάρος να φέρει κανείς αυτό το επίθετο. Όταν ήμουν νεότερη, ονειρευόμουν για λίγο καιρό να είμαι απλώς η Παλόμα - ότι θα μπορούσα να υπογράφω ως «Παλόμα» και ίσως αυτό να ήταν αρκετό». Καθώς μεγάλωνε, όμως, η ίδια συνειδητοποίησε ότι το να δυσανασχετεί με το επώνυμό της θα την έκανε μόνο δυστυχισμένη. «Και είναι αλήθεια ότι ένα όνομα μπορεί να ανοίξει πόρτες. Είναι επίσης αλήθεια ότι η ίδια πόρτα μπορεί να σε χτυπήσει στο πρόσωπο πολύ δυνατά. Αλλά τελικά, νιώθω ότι πρέπει να προσπαθήσω να γίνω καλύτερος άνθρωπος εξαιτίας αυτού του ονόματος».
Καθημερινά, η Παλόμα Πικάσο ασχολείται πλέον με θέματα πνευματικών δικαιωμάτων, αναπαραγωγής και αυθεντικοποίησης. Μετά υπάρχουν και οι πλαστογραφίες. «Ένα τεράστιο ποσοστό των έργων που βλέπουμε είναι πλαστά. Πάνω από το 95 τοις εκατό από αυτά. Και φυσικά, ο ψηφιακός κόσμος [βοηθάει] μόνο στο να τα κάνει πιο πιστά». Έχει μάθει να αναγνωρίζει τους πιο ικανούς πλαστογράφους, λέει η ίδια. «Επειδή έχουν κατά κάποιον τρόπο το δικό τους στιλ. Σε ένα από τα έργα μάλιστα είχαμε καταλάβει ότι ο πλαστογράφος ήταν αριστερόχειρας - μπορούσες να το καταλάβεις!».
Όσον αφορά τις κατηγορίες για «πολιτιστική οικειοποίηση», η ίδια αναφέρει. «Συγγνώμη, αλλά η ιδέα ότι αυτό ήταν λάθος του Πικάσο είναι λάθος!»Λέει για την εμμονή του πατέρα της με την αφρικανική φυλετική τέχνη. «Το γεγονός ότι εμπνεύστηκε από αφρικανικές μάσκες θα πρέπει να θεωρηθεί ως πλεονέκτημα. Το ότι είδε πόσο συναρπαστικά ήταν όλα αυτά και τα απορρόφησε, και στη συνέχεια τα επεξεργάστηκε με τον δικό του τρόπο και τα μοιράστηκε με τον υπόλοιπο κόσμο δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι “έκλεβε” από τον πολιτισμό τους, αλλά ότι έδειχνε στους ανθρώπους πόσο σημαντικός ήταν».
Για την Paloma, το cancel culture δεν απειλεί μόνο τη δική της κληρονομιά, αλλά κάθε μορφή τέχνης που υπάρχει. Άλλωστε, πρόκειται για μια γυναίκα που έχει περάσει μια ζωή βυθισμένη σε δημιουργικούς κόσμους: βρήκε δουλειά ως σχεδιάστρια κοστουμιών για πρωτοποριακές θεατρικές παραγωγές τη στιγμή που αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο Nanterre του Παρισιού και απέκτησε τέτοια φήμη για τα ευφάνταστα σχέδια κοσμημάτων που ο Yves Saint Laurent την κάλεσε να δημιουργήσει κομμάτια που θα συνόδευαν τις συλλογές του.
Ως παιδί, η Paloma όχι μόνο μεγάλωσε περιτριγυρισμένη από καλλιτέχνες, συγγραφείς και ποιητές, αλλά περνούσε μέρες, παρακολουθώντας τη μητέρα και τον πατέρα της να δημιουργούν. «Επειδή ήμουν ένα πολύ ήσυχο κοριτσάκι, ο πατέρας μου με άφηνε να κάθομαι στο πάτωμα και να τον παρακολουθώ να ζωγραφίζει», λέει.
Ακόμα και όταν η μητέρα της εγκατέλειψε τον Πικάσο, το 1953 -όταν η Παλόμα ήταν τεσσάρων ετών και ο Κλοντ έξι- τα δυο παιδιά συνέχισαν να έχουν μια σπουδαία σχέση με τον πατέρα τους για χρόνια. «Όταν ερχόμασταν από το Παρίσι για να τον επισκεφτούμε στη νότια Γαλλία, αισθανόταν για την πρώτη ή τη δεύτερη ώρα ότι έπρεπε να παίξει τον ρόλο του πατέρα και να μας ρωτήσει πώς τα πηγαίναμε στο σχολείο, παρόλο που δεν θα μπορούσε να νοιάζεται λιγότερο. Στη συνέχεια, ίσως μια ώρα αργότερα, θα έλεγε: “Κοιτάξτε, ποτέ δεν μου άρεσε το σχολείο, και κοιτάξτε πού βρίσκομαι σήμερα!”. Εμείς θα έπρεπε να του πούμε: “Ναι, αλλά δεν είμαστε ο Πάμπλο Πικάσο, μπαμπά, οπότε πρέπει να πηγαίνουμε σχολείο”» αναφέρι η ίδια.
Μόνο αφού ο Πικάσο παντρεύτηκε τη δεύτερη σύζυγό του, Ζακλίν Ροκ, το 1961, έπαψαν να τον βλέπουν, και μετά τον θάνατό του το 1973, η Παλόμα και ο Κλοντ αναγκάστηκαν να υπομείνουν μια μακρά νομική μάχη για να αναγνωριστούν ως κληρονόμοι. Τελικά, το 1989, ο Κλοντ τέθηκε επικεφαλής της περιουσίας που άφησε πίσω του ο Πικάσο.
«Ήταν υπέροχος πατέρας. Όχι μόνο αγαπούσε τα παιδιά, αλλά είχε πραγματικό σεβασμό γι' αυτά - για την αθωότητά τους, για το ότι ήταν ανοιχτά σε όλα, όπως ακριβώς ήταν και ο ίδιος» αναφέρει η Παλόμα Πικάσο.
