Τα αιρετικά της Κυριακής
Τα λάθη δεν διδάσκουν τους περισσότερους ανθρώπους. Μόνο πίκρα αφήνουν. Όταν θα έρθει η στιγμή, θα τα επαναλάβουν ακριβώς όπως την πρώτη φορά, γνωρίζοντας απλώς το τίμημα που θα πληρώσουν.
Γράφει ο Ευστράτιος Παπάνης, Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου
Η αυτογνωσία δεν είναι συζήτηση περί του εαυτού. Αυτό είναι φιλαυτία ή χάσιμο χρόνου. Το γνώθι σ'αυτόν προκύπτει από την παρατήρηση του εαυτού, καθώς δρα, ενώ πράττει και όταν σιωπά, επειδή ενεργεί για να τροποποιήσει, όσα οι άλλοι θεωρούν δεδομένα
Τα συναισθήματα των άλλων ενδιαφέρουν τους ανθρώπους στο βαθμό που μπορούν να ταυτιστούν μαζί τους ή όταν έχουν λόγους να τα προκαλέσουν. Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση προτιμούν να μιλούν για τα δικά τους, που ενώ είναι πανανθρώπινα, τα θεωρούν μοναδικά.
Μάθαμε να αντιλαμβανόμαστε τους αγαπημένους μέσα από ετικέτες, προσωπεία και ιδιότητες: Η λατρεμένη μας μητέρα κρυμμένη πίσω από το μητρικό της στέμμα και την σαρωτική σχέση της μαζί μας. Αλλά πολύ πιο σπάνια επιχειρούμε να την κατανοήσουμε ως άνθρωπο, ως γυναίκα, με συναισθήματα και σκέψεις ανεξάρτητες από μας, με φόβους, πόθους, ενοχές με ύπαρξη και πορεία αυτόνομη και πολύτιμη.
Η επιστήμη δεν είναι παρά μια συστηματική περιγραφή του υλικού κόσμου. Όμως οι περισσότεροι επιστήμονες ενδίδουν στον πειρασμό να διατυπώνουν κοσμολογικές ερμηνείες, επειδή γνωρίζουν πως μόνο η πνευματικότητα της φιλοσοφίας μπορεί να προσδώσει κάποια αίγλη στα δεδομένα τους.
Οι αντιλήψεις και οι θεωρίες των ανθρώπων δεν έχουν καμία αναγκαστική συσχέτιση με τη συμπεριφορά τους παρά μόνο στο βαθμό, που μπορούν να ελέγχουν κοινωνικά. Όταν νομίζουν πως είναι μη ορατοί, οι πράξεις τους απροκάλυπτα εξυπηρετούν τα κίνητρα, τα ένστικτα και τις προσωπικές αξιωματικές πεποιθήσεις.
Τις περισσότερες φορές οι λέξεις που χρησιμοποιούνται, για να περιγράψουν, ερμηνεύσουν, επικοινωνήσουν τα φαινόμενα, κατασκευάζουν πραγματικότητες, που ελάχιστη σχέση έχουν με αυτό που επιχειρούν να εξηγήσουν.
Υπάρχουν δεκάδες μορφές παραγωγής γνώσης και μεθοδολογίες προσέγγισης της αλήθειας, οι οποίες ρίχτηκαν σε μια ιδιότυπη μεσαιωνική επιστημολογική πυρά, στο όνομα του θετικισμού, του διαφωτισμού και της προόδου. Όμως επιβιώνουν επί χιλιάδες έτη, όσο κι αν έχουν εξοβελιστεί από τη σύγχρονη πρακτική, ακριβώς για να διασώζουν την επιστήμη από τα χιλιάδες, ανομολόγητα αδιέξοδα της. Ο επαναπροσδιορισμός του τι είναι επιστημονικό, και η αποσύνδεση από την αυθεντία του εμπειρισμού, τουλάχιστον για τις κοινωνικές προσεγγίσεις, είναι περισσότερο από επιτακτικός.
Η έννοια του εαυτού δεν είναι αυθύπαρκτη. Περιγράφει όχι εμάς ως άτομα, αλλά το πολυδαίδαλο σύστημα των σχέσεών μας με τους άλλους. Ο εαυτός μόνος του, χωρίς να συσχετιστεί με άλλους, είναι ναρκισσιστικό εφεύρημα.
Τα γηρατειά χαρίζουν στους ανθρώπους την μεγαλύτερη ελευθερία, καθώς τους απαγκιστρώνουν από οποιαδήποτε κοινωνική φενάκη, αξία, ανάγκη, φιλοδοξία ή ιδανικό. Το τίμημα φυσικά είναι η ανημποριά, η καθήλωση της σκέψης και ο θάνατος, ειδάλλως οι γέροντες θα είχαν ξεκληρίσει την κοινωνία.