Savoir vivre για τους ευπατρίδες του Zoom -Τι δεν πρέπει να κάνεις στις εξ αποστάσεως αλληλεπιδράσεις

Δευτέρα πρωί, μάθημα στο Πανεπιστήμιο σε μια από τις πάμπολλες πλατφόρμες τηλεσυνεργασίας, που εισέβαλαν στη ζωή μας, μαινόμενες πως θα απελάσουν από το κοινωνικό γίγνεσθαι οποιονδήποτε δεν εξοικειωθεί πάραυτα, αμετάκλητα και ολοκληρωτικά μαζί τους.

Γράφει ο Ευστράτιος Παπάνης, Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου

Meet, Zoom, Webex, eClass, Rooms, E-Me, Skype, Teams, λέξεις που αξιώνουν να αλώσουν τη συγχρονία και διαχρονία της γλώσσας, να τεκμηριωθούν ετυμολογικά, να αποκτήσουν ιστορικότητα, να ενταχθούν αδιαμφισβήτητες στο καθημερινό λεξιλόγιο, έννοιες που επιζητούν τη μέθεξη και το δέος!! Όροι, που θα τους ψελλίζουν οι μαθητές δημοτικού, και θα νιώθουν την ανατριχίλα, που οι αρχαιότεροι αισθάνονταν στο χτύπημα του κουδουνιού.

Αγουροξυπνημένοι επιμορφούμενοι ετοιμάζονται να βιώσουν μια ακόμη μαθησιακή εμπειρία, τεχνικοί σε απόγνωση τσακώνονται με πεισματάρικες συνδέσεις, δίκτυα πολλών G μουλαρώνουν στις οπτικοακουστικές απαιτήσεις. Και οι γνωστές δικαιολογίες των ανίδεων: Δεν βρίσκω το αρχείο, δεν ανοίγει ο σύνδεσμος, ξέχασα τα password, είμαι ιδεολογικά αντίθετος, αρνούμαι να συνδράμω στην παρωδία αυτή του μαθήματος…

Κι όμως, ο νόμος του Μέρφι έχει παραθυράκια ή ανομολόγητες εξαιρέσεις, λες και κάποιος Έλληνας γραφειοκράτης να τον μόλεψε με δεκάδες εγκυκλίους: Σαν έτοιμα από καιρό, τα πάντα λειτουργούν στην εντέλεια. Εξάλλου, θα καταρρρεύσουν, ως συνήθως, συλλήβδην αργότερα, αποτρέποντας κάθε ηδονική διδακτική κορύφωση, που ίσως παρ´ ελπίδα να είχε επιτευχθεί μεταξύ διδάσκοντος και φοιτητών.
Δυστυχώς οι πλατφόρμες τηλεκπαίδευσης προσφέρουν το πλαίσιο με τίμημα την ηδονή.

Το μάθημα, επιτέλους, αρχίζει. Μια νέα παιδαγωγική όμως πρέπει επιτακτικά να ερευνηθεί, ώστε να περιλαμβάνει και αυτές τις μορφές επικοινωνίας.

Αυτόματη καταγραφή των διαδραματιζομένων, παρουσίες με το πάτημα ενός πλήκτρου, ψηφιακή ύλη, ασκήσεις και εργασίες στον ανάλογο σύνδεσμο, όλα στην εντέλεια, παρά τις αιτιάσεις των καχύποπτων, που ελεεινολογούν για παραβίαση προσωπικών δεδομένων και για εκούσια ή ακούσια παρακολούθηση από ώτα και οφθαλμούς μη αρμοδίων..

Για όλα αυτά οι σοφοί νομοθέτες θα μεριμνήσουν αργότερα, όταν ο Covid 19 δε θα είναι παρά ένα ακόμη ηττημένο μικρόβιο εμπρός στην επέλαση της επιστήμης. Είναι πια θέσφατο, σε καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης πάντοτε να παραβιάζονται ή να θεσπίζονται οι μεγαλύτερες ελευθερίες και δικαιώματα.

Με όλους αυτούς τους άριστους οιωνούς ξεκινά η εκπαιδευτική μυσταγωγία. Αλλά φεύ! Αντί για τα χαρωπά πρόσωπα των πεινασμένων για μάθηση επιμορφούμενων ιριδίζουν στην οθόνη τα μαύρα τετράγωνα με τα ονόματα των συνδεδεμένων. Αντί για τις εκφράσεις ανατροφοδότησης ακούγεται ένα ξερό ναι στην ερώτηση «με ακούτε όλοι καθαρά;».
Αλλά ούτε καν αυτό. Έντρομος διαπιστώνω πως όλες οι απορίες και οι απαντήσεις τους δίνονται γραπτώς μέσα από τη συνομιλία, στο chat, λες και κάνουμε διάλογο στο messenger του Facebook. Κάποιοι έχουν επιλέξει χρωματιστά και φτιασιδωμένα avatar, κάποιοι στέλνουν φατσούλες αντί για καταφάσεις.

Τελικά τα χρόνια στα chatrooms από την εποχή του IRC δεν πήγαν χαμένα. Χωρίς τη συσσωρευμένη εμπειρία συζητήσεων με φίλους και πιθανές σχέσεις, τίποτα δε θα ήταν εφικτό. Ούτε καν η επίσημη εκπαίδευση στις τηλεδιασκέψεις από το Υπουργείο.

Πολλοί έχουν επισημάνει την κούραση που προκαλεί η ενασχόληση με τις πλατφόρμες τηλεκπαίδευσης, που οφείλεται στην έλλειψη μη λεκτικών δεδομένων επικοινωνίας και στην υπερπροσπάθεια του εγκεφάλου να αντλήσει ερμηνείες και νόημα από μια συζήτηση, που λίγες τέτοιες δυνατότητες παρέχει.

Όλες οι αισθήσεις συντελούν στη σφαιρική εμπειρία αλληλεπίδρασης, ακόμα και η όσφρηση ή η αφή. Η όραση και η ακοή μόνο ελλιπείς πληροφορίες παρέχουν, εάν γίνουν η μοναδική πύλη εισόδου πληροφοριών και ερεθισμάτων.

Όμως η νέα μορφή επικοινωνίας, όπως και κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα πρέπει να διέπεται από κανόνες δεοντολογίας και να συνοδεύεται από τυποποιημένες πρακτικές καλής συμπεριφοράς, ώστε να διασφαλίζεται η ποιότητα της νέας αυτής μορφής επικοινωνίας.

Ας δούμε επιγραμματικά τους βασικότερους κανόνες, εφόσον όλοι πλέον παραδέχονται πως οι τηλεδιασκέψεις θα καθιερωθούν ως συμπλήρωμα ή υποκατάστατο των διά ζώσης συναντήσεων:

1. Είναι πραγματικά μεγάλη αγένεια να μην είναι ανοιχτή η κάμερα σας, εκτός αν ο διοργανωτής της συνάντησης σας έχει δώσει οδηγίες για το αντίθετο. Φροντίστε επομένως είτε να έχετε επιλέξει ένα αξιοπρεπές και απομονωμένο μέρος για να τοποθετήσετε τον υπολογιστή ή το κινητό σας (πχ το γραφείο σας) είτε διαλέξτε ένα όμορφο και σεμνό υπόβαθρο από τις επιλογές της πλατφόρμας, που χρησιμοποιείτε. Σε κάθε περίπτωση για την πρώτη είσοδο φροντίστε η κάμερα και ο ήχος να είναι κλειστά, μέχρι να βεβαιωθείτε πως όλα λειτουργούν ομαλά. Ανενεργό πρέπει να είναι το μικρόφωνο όταν δεν έχετε το λόγο. Εξασφαλίστε πως θα μπείτε αδιάσπαστοι στη συζήτηση, χωρίς ενοχλητικούς ήχους ή άλλες οχλήσεις. Ει δυνατόν δοκιμάστε τις τεχνικές λεπτομέρειες της σύνδεσης πολύ πριν την έναρξη.
2. Φροντίστε να είστε ον-λάιν τουλάχιστον δέκα λεπτά πριν την έναρξη της συνάντησης και να είστε ντυμένη/ος ευπρεπώς ακόμα και στα σημεία του σώματος, που υποθέτετε πως δεν φαίνονται στην κάμερα. Ντυθείτε και περιποιηθείτε τον εαυτό σας σα να πηγαίνατε σε κανονική ανάλογη διάσκεψη.
3. Οι πολυδιεργασιες, το multitasking, δηλαδή η τάση να ασχολείστε με χίλια δυο άλλα πράγματα την ώρα της τηλεδιάσκεψης (πχ να παίζετε με το κινητό, να κάνετε πράγματα που δε φαίνονται στην κάμερα, αλλά τα προδίδουν οι κινήσεις σας, να μιλάτε με άλλους κλπ) είναι δείγμα υποτίμησης των συμμετεχόντων και πρέπει να αποφεύγονται.
4. Κοιτάξτε ευθεία στην κάμερα όταν μιλάτε και όχι στα τετραγωνάκια των προσώπων. Αυτό δίνει την ψευδαίσθηση ότι τους κοιτάτε στα μάτια. Φροντίστε ώστε το φως να βρίσκεται μπροστά σας και όχι πίσω σας. Μην στέκεστε πολύ κοντά στην κάμερα και μην σκύβετε προς το μέρος της.
5. Να υποθέτετε πάντα πως η κάμερα και ο ήχος είναι ανοιχτοί και πως οι υπόλοιποι σας ακούν. Αυτό θα σας προστατέψει από αβλεψίες, που μπορεί να σας αφήσουν εκτεθειμένους.
6. Μάθετε καλά τις δυνατότητες της πλατφόρμας και τα εργαλεία επικοινωνίας που προσφέρει (επισήμανση, παρουσίαση, διαμοιρασμό, εξωτερικούς συνδέσμους, ξεχωριστά δωμάτια, βίντεο, υπό-ομάδες κλπ), ώστε να προάγετε την επικοινωνία με κάθε δυνατό μέσο. Μπορεί τίποτα να μη μοιάζει με τη δια ζώσης συνάντηση, αλλά ας γίνει το καλύτερο δυνατό.
7. Μην μοιράζετε το σύνδεσμο και τους κωδικούς της τηλεδιάσκεψης σε όποιον δεν μπορεί να συνεισφέρει. Μικρές ομάδες είναι πιο ευχάριστες και εγγυώνται καλύτερη συνδεσιμότητα. Μην κοινοποιείτε αυτές τις λεπτομέρειες σε κοινωνικά δίκτυα, εκτός αν θέλετε να διακυβεύσετε την ιδιωτικότητα.
8. Μην μαγνητοσκοπείτε οτιδήποτε δίχως της έγγραφη συναίνεση των συμμετεχόντων. Διαφυλάξτε τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα.
9. Αν είστε ο διοργανωτής της τηλεδιάσκεψης φροντίστε να βγείτε τελευταίος από αυτή, αφού αποχαιρετήσετε τους καλεσμένους σας.
10. Να έχετε υποστηρικτικό υλικό, στο οποίο θα έχουν ασύγχρονη πρόσβαση όλοι οι συμμετέχοντες μετά το πέρας της συνάντησης.

Μια νέα εποχή, που προετοιμάστηκε τουλάχιστον μια δεκαετία πιο πριν ξεκινά και ο ψηφιακός κόσμος αποκτά την ίδια βαρύτητα με τον πραγματικό. Το Ίντερνετ δεν είναι πια ένα δίκτυο που φιλοξενεί κοινωνικά φαινόμενα, αλλά ένα περιβάλλον που τα προκαλεί. Ας φροντίσουμε οι νέοι όροι και συνθήκες να γίνουν όσο το δυνατόν πιο ανθρώπινοι.