«Κάποτε σιώπησα μπροστά στο ρατσισμό, αλλά ποτέ ξανά»
Πριν από εφτά χρόνια, ο τότε σύντροφος μου και νυν άντρας μου επισκέφτηκε για πρώτη φορά την Ελλάδα. Από τον ενθουσιασμό μου που θα έβλεπε τα προαιώνια μνημεία της Αθήνας και τις ανεκδιήγητες ομορφιές της Πελοποννήσου, και θα γευόταν επιτέλους τη διαφορά ανάμεσα στα γεμιστά της ελληνικής ταβέρνας του Μπράιτον και εκείνων που τρως μετά το θαλασσινό μπάνιο στο σπίτι σου, ήπια μονοκοπανιά δύο τζιν-τόνικ στο αεροδρόμιο του Γκάτγουικ. Όταν προσγειωθήκαμε στο Ελ. Βενιζέλος, υφήρπε η αγωνία για το αν θα του άρεσε η Μαρία στον τόπο της -με τα ελληνικά της, τα γέλια της με παλιούς φίλους, την άνεση της σε οικείους χώρους και γνωστές καταστάσεις.
Γράφει η δημοσιογράφος Μαρία Ιότοβα
Πήραμε το μετρό προς Σύνταγμα. Όσο απομακρυνόμασταν από το πολυπολιτισμικό οικοσύστημα του αεροδρομίου, τόσο τα βλέμματα πάνω μας γινόντουσαν ασφυκτικά. «Ένας τρόπος διασκέδασης των Ελλήνων είναι να παρατηρούν τους άλλους και ενίοτε να σχολιάζουν», είπα στον Τοφφ για να ελαφρύνω το κλίμα. Προσπεράσαμε κόσμο και κοσμάκη, κατεβήκαμε και ανεβήκαμε σκάλες, μέχρι να σταθούμε με τις βαλίτσες μας στην αποβάθρα της κόκκινης γραμμής για να κατέβουμε στην επόμενη στάση της Ακρόπολης.
Είμαστε όμως ακόμα στην αποβάθρα. Στο πιο πολυσύχναστο και τουριστικό σταυροδρόμι της Αθήνας, εκεί όπου πριν από εφτά χρόνια διέπραξα ένα φοβερό έγκλημα -αυτό της σιωπής. Το κόκκινο ηλεκτρονικό ρολόι πάνω από τα κεφάλια μας μετράει τέσσερα λεπτά μέχρι να περάσει ο επόμενος συρμός. Συγκριτικά με τη δική μας πολύβουη αποβάθρα, στην απέναντι αποβάθρα είναι μόνο κάποιες μοναχικές ψυχές, κολλημένες στην Αθήνα αρχές Ιουλίου.
Την κατάσταση αταραξίας τους, τερματίζει μια ομάδα τεσσάρων-πέντε νέων, γύρω στα 16-17, που πρέπει να έχουν δει τον Τοφφ και εμένα πολύ πριν επιβάλουν την παρουσία τους. Τρέχουν από τις κυλιόμενες σκάλες και στέκονται απέναντι μας. Αρχίζουν να κινούν τα χέρια και τα πόδια σε μια απαίσια μίμηση μαϊμούδων ή πιθήκων ή χιμπατζήδων -δε ξέρω, ποτέ στη ζωή μου δεν έχω δει τόση δυσαρμονία στη φύση- βγάζοντας ζωώδεις κραυγές, ακολουθούμενες από φαρμακιάρικα γέλια.
Τώρα το ρολόι δείχνει τρία λεπτά, δίνοντας χρόνο σε αυτά τα αγόρια να μας βγάλουν έξω τη γλώσσα και να κάνει το αγόρι-μαϊμού ότι φιλάει το αγόρι-κοπέλα με χυδαίες γκριμάτσες.
Εγώ, η λευκή εύθραυστη ήμουν αναστατωμένη, ενώ ο Τοφφ, ο μαύρος, είναι συνηθισμένος στις κακουχίες, τις προσβολές και τις ταπεινώσεις
Στα δυόμιση λεπτά, γυρνάω την πλάτη μου στο ρατσισμό. Από ντροπή. Για να σταματήσω αυτό που γίνεται. Μπορεί να έχω παρεξηγήσει. Αν δεν του δώσω αξία, μπορούμε να πούμε ότι δεν έγινε ποτέ. Ίσως ο Τοφφ δεν έχει καταλάβει περί τίνος πρόκειται.
Ο ρατσισμός όμως μιλάει μια διεθνή γλώσσα, που οι ρατσιστές χειρίζονται άριστα, ώστε τα ρατσιστικά τους μηνύματα να μην αμφισβητούνται από κανένα. Οι ρατσιστές στοχεύουν, πληγώνουν, σκοτώνουν.
Δύο λεπτά μέχρι να έρθει ο συρμός. Ο Τοφφ με το στήθος παρατεταμένο προς τους ρατσιστές, κρύβει το κάτωχρο πρόσωπο μου στον ώμο του και μου χαϊδεύει την πλάτη. Κλαίω όσο πιο διακριτικά γίνεται, αλλά όλη η φροντίδα και η στοργή του Τοφφ είναι τώρα στραμμένη πάνω μου, πλάι στα επικριτικά, συμπονετικά, λυπηρά βλέμματα των άλλων. Η σιωπή έπεφτε πάνω μας, στον ένα μετά τον άλλο, σαν ντόμινο.
Το σοκ μου από τη δόνηση του ρατσισμού έγινε το επίκεντρο της προσοχής, όταν ο μόνος που χρειαζόταν έμπρακτη προσοχή και στήριξη ήταν ο Τοφφ. Εγώ, η λευκή εύθραυστη ήμουν αναστατωμένη, ενώ ο Τοφφ, ο μαύρος, είναι συνηθισμένος στις κακουχίες, τις προσβολές και τις ταπεινώσεις. Όχι μόνο δεν σοκάρεται όταν κάποιος από το πουθενά επιτίθεται στην ανθρώπινη υπόσταση του, αλλά έχει το σθένος να παρηγορήσει και εμένα, την ευάλωτη λευκή.
Τελικά, κλαίω από ντροπή για τη δική μου ανεπάρκεια να σταθώ απέναντι στο ρατσισμό και να ρωτήσω αυτά τα αγόρια τι είναι αυτό που νιώθουν να απειλείται από την παρουσία αυτού το μαύρου άντρα. Τι είναι αυτό που τους φέρνει σε τέτοια αμηχανία, που ξαφνικά τρελαίνονται και από έφηβοι γίνονται μαϊμούδες. Κλαίω επειδή δε θέλω να νιώθω άσχημα. Επειδή καταλαβαίνω ότι το να έχεις μαύρο σύντροφο δε σε κάνει αυτόματα μη ρατσιστή ή υπέρμαχο της εξάλειψης του ρατσισμού. Κλαίω επειδή συνειδητοποιώ ότι δεν είναι μόνο αυτοί απέναντι μου το πρόβλημα. Είμαι και εγώ το πρόβλημα. Όση ευθύνη φέρουν εκείνοι για τις πράξεις τους, τόση ευθύνη φέρω και εγώ να τις αποτρέψω και να τις κατακρίνω.
Πριν από μερικές εβδομάδες, στις 25 Μαΐου 2020, είδαμε μέσα από τα κινητά μας πώς η σιωπή μπορεί να σκοτώσει. O George Floyd δε μπορούσε να αναπνεύσει εξαιτίας ενός ποδιού που τον πίεζε. Τι έκαναν όμως τα υπόλοιπα ζευγάρια πόδια που στέκονταν αγόγγυστα εκεί; Ο θάνατος του George Floyd, εγκληματίας ή άγιος -λίγη σημασία έχει αυτό- μας έδειξε ότι ο ρατσισμός δεν είναι πρόβλημα των μαύρων, και η αντιμετώπιση του είναι καθήκον όλων μας.
Η Μαρία Ιότοβα είναι δημοσιογράφος. Μετά το μεταπτυχιακό της στην Αγγλία, έζησε στην Γκάνα όπου εργάστηκε για την αγγλόφωνη εθνική εφημερίδα. Από τότε, με το σύζυγό της και το σκύλο τους έχει ζήσει στη Νότια Κορέα, τον Μαυρίκιο, και τη Ρουάντα.