«Οι γυναίκες προς την ανθρωπότητα»: Το βιβλίο της Ελισάβετ Φιλιππούλη που εγκωμίασε η Guardian
«Ένας διάλογος ανάμεσα σε γυναίκες που εμπνέει, ενθουσιάζει και ακουμπά την ψυχή». Έτσι χαρακτήρισε η The Guardian το βιβλίο της Ελισάβετ Φιλιππούλη που κυκλοφόρησε διεθνώς τον Ιούλιο του 2021 από τον εκδοτικό οίκο Bloomsbury.
Πολιτικοί, ηθοποιοί, συγγραφείς, ακτιβίστριες, επιχειρηματίες, δημοσιογράφοι, καλλιτέχνιδες από 19 διαφορετικές χώρες, μοιράζονται τις προσωπικές τους ιστορίες μέσα από επιστολές που στέλνουν σε άλλες γυναίκες. Για παράδειγμα, η μυθιστοριογράφος Ελίφ Σαφάκ στέλνει μια επιστολή στην πρωθυπουργό της Νέας Ζηλανδίας, η παρουσιάστρια της βρετανικής τηλεόρασης και ακτιβίστρια Τζουν Σάρπονγκ απευθύνεται στη διάσημη σχεδιάστρια μόδας Νταϊάν φον Φίρστενμπεργκ, η πριγκίπισσα Σουμάγια της Ιορδανίας στις δύο γιαγιάδες της, η Γαλλίδα δημοσιογράφος Μαριάν Περλ στην ᾽ανώνυμη᾽ γυναίκα, ενώ η Αγγλίδα επιχειρηματίας Άναμπελ Κάρμελ αποκαλύπτει τον πόνο της από την απώλεια του πρώτου παιδιού της.
Η δημιουργός του βιβλίου, η δημοσιογράφος και κοινωνική επιχειρηματίας Ελισάβετ Φιλιππούλη, μετέτρεψε μέσα από το βιβλίο της (που κυκλοφορεί στην Ελλάδα με τον τίτλο «Γυναίκες προς την Ανθρωπότητα») αυτές τις επιστολές σ’ ένα είδος «συλλογικής φωνής» και μέσα από τη συζήτηση που είχαμε μαζί της μας εξηγεί το όραμα, την ιστορία και τις αναζητήσεις της.
Λίγα λόγια για εσάς: πού γεννηθήκατε και μεγαλώσατε; Ποια ήταν τα πρώτα επαγγελματικά σας βήματα και πώς μπήκε στη ζωή σας η έννοια του ακτιβισμού.
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Αθήνα. Η οικογένεια μου είχε ιστορία στο δημοσιογραφικό και εκδοτικό χώρο και έτσι μεγάλωνα μέσα στην αδρεναλίνη της είδησης, στα γραφεία των εφημερίδων με τη γλυκιά και έντονη μυρωδιά του μελανιού και του φρεσκοτυπωμένου χαρτιού. Μέσα στα τηλεοπτικά στούντιο της ΕΡΤ αλλά και στο μαγικό χώρο του θεάτρου, του αφηγήματος καθότι ο πατέρας μου εκτός από δημοσιογράφος ήταν επίσης θεατρικός συγγραφέας και σεναριογράφος. Έγραφε και πολιτικές επιθεωρήσεις, δηλαδή συνδυασμό σάτιρας με πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα. Θυμάμαι που με τον σπουδαίο Έλληνα Μίκη Θεοδωράκη είχαν συνεργαστεί στην επιθεώρηση «Ὠ Μαμα Ελλάς-20 Χρόνια Θεοδωράκης», και αυτές οι μνήμες της αμφισβήτησης της εξουσίας και του δημιουργικού ακτιβισμού μέσω της τέχνης ήταν οι πρώτες μου μνήμες στην έννοια του ακτιβισμού. Ήμουν πολύ μικρή και δεν μπορούσα να τον ταυτοποιήσω αλλά θυμάμαι πολύ έντονα τα μηνύματα, και τον κόσμο, που ερχόταν με ενθουσιασμό να παρακολουθήσει την παράσταση και μέσα από αυτή να ταυτιστεί με τις έννοιες του αγώνα, της δικαιοσύνης, της ισότητας και να αισθανθεί πως και όταν οι κυβερνήσεις τον απογοητεύουν, μέσα από την Τέχνη δικαιώνεται ως πολίτης, η φωνή του θα ακουστεί.
Από την εμπειρία σας, κατά πόσο είναι εύκολο μια θεωρητική συζήτηση για κοινωνικά ζητήματα να μεταφραστεί σε χειροπιαστή αλλαγή; Μπορείτε να μας δώσετε κάποιο παράδειγμα;
Κάθε δράση ξεκινά από ιδέες και θεωρητικές συζητήσεις. Τι πιστεύετε ότι είναι η ιδέα; Κάτι αόρατο, ναι. Κάποιος θα μπορούσε να πει, πως είναι και κάτι ανύπαρκτο, αφηρημένο ή χωρίς αντίκτυπο. Κι όμως δεν υπάρχει τίποτα πιο δυνατό από την ιδέα, που θα γεννήσει το όνειρο, το όραμα, την επιθυμία, τη δράση, το σκοπό, τον ακτιβισμό, την κοινωνική αντίδραση, την επανάσταση. Αυτή είναι η αλυσίδα των πραγμάτων. Εκείνο που είναι απαραίτητο για τη χειροπιαστή αλλαγή στην οποία αναφέρεστε είναι να υπάρχουν οραματιστές ηγέτες, κάποιοι «τρελοί», όπως θα τους έλεγε ο Στιβ Τζομπς, αυτοί που θα έχουν το θάρρος να μπουν μπροστά, να πάνε κόντρα στο καθιερωμένο, το κατεστημένο και θα φέρουν την ανατροπή.
Ποια ακριβώς είναι η δράση του Athena40; Μπορείτε να ανακαλέσετε την αρχική σας ιδέα σχετικά με τη δημιουργία του;
Το Athena40 είναι μια πλατφόρμα που προωθεί τη γυναικεία ηγεσία, την καινοτόμο σκέψη και την κοινωνική συνείδηση. Ξεκίνησε στις 8 Μαρτίου του 2018, την Ημέρα της Γυναίκας, από τα γραφεία της UNESCO στο Παρίσι. Η ιδέα γεννήθηκε από το γεγονός, ότι συναντούσα και συνεργαζόμουν με γυναίκες από διάφορα μέρη του κόσμου, οι οποίες έχουν δημιουργήσει πρωτοβουλίες και κοινωνικές δράσεις με σημαντικό κοινωνικό αντίκτυπο. Πολλές φορές σαν σιωπηλές αλλά ακούραστες δυνάμεις απέναντι σε δύσκολες κοινωνίες και κατεστημένα. Ήθελα να βρω έναν τρόπο να τραβήξω την προσοχή πάνω τους, να τις αναδείξω αλλά και να τις διασυνδέσω με ομολόγους τους σε άλλες χώρες. Η δύναμή μας φουντώνει και πολλαπλασιάζεται όταν ενώνουμε τα χέρια.
Θεωρείτε πως πράγματι τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει ουσιαστική μετατόπιση στα γυναικεία ζητήματα –και αν ναι, κυρίως σε ποιους τομείς;
Υπάρχουν τομείς στους οποίους έχουν γίνει άλματα, τομείς στους οποίους γίνονται βήματα προς τα μπροστά, και σε άλλους τα πράγματα είναι στάσιμα ή -ακόμα χειρότερα- υπάρχει τεράστιο κενό και αδικία. Εάν κοιτάξουμε τα στατιστικά των τελευταίων δεκαετιών θα δούμε, πως φυσικά και έχουμε περισσότερες γυναίκες στα κέντρα λήψης αποφάσεων, πολιτικά, επιχειρηματικά και κοινωνικά. Από την άλλη οι γυναίκες έχουν μικρότερους μισθούς, έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να χάσουν τη μόνιμη δουλειά ή την απασχόλησή τους και οι επαγγελματικές τους προοπτικές έχουν δυσανάλογη επιδείνωση από την πανδημία του κορονοϊού. Άρα στο άμεσο μέλλον θα δούμε σημαντική οπισθοδρόμηση. Επίσης, ας μην ξεχνάμε πως οι γυναίκες παγκοσμίως αφιερώνουν 2,5 δισεκατομμύρια ώρες εργασίας καθημερινά, ώρες που είναι αόρατες, απλήρωτες και ανασφάλιστες, πολλές φορές μέσα σε συνθήκες δύσκολες. Η απλήρωτη γυναικεία εργασία στηρίζει το παγκόσμιο οικονομικό μοντέλο αλλά και το κοινωνικό οικοδόμημα στις μορφές που αυτά έχουν στηθεί πάνω σε πατριαρχικά κοινωνικά οικοδομήματα. Αν το σκεφτούμε καλύτερα πρόκειται για τη μεγαλύτερη ληστεία στην ιστορία της ανθρωπότητας! Πως νομίζετε ότι θα φαινόταν στους άνδρες, εάν τους λέγαμε πως οι ρόλοι αλλάζουν και είναι εκείνοι που πρέπει να αναλάβουν τις υποχρεώσεις αυτές; Και μάλιστα αμισθί!
Ποια είναι η βασικότερη διαφορά που συναντάτε πιο συχνά στον τρόπο που διοικούν οι γυναίκες, σε αντίθεση με τους άντρες;
Όταν είχα δώσει ένα TedX talk στη Βόρειο Ιρλανδία το 2018 είχα μιλήσει για τη σημασία του «Νου», με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου. Ο «νους» είναι το σημείο που η καρδιά συναντάει το μυαλό. Εκεί που διασταυρώνεται η λογική με το συναίσθημα. Σε αυτό τον απρόβλεπτο και σκληρό κόσμο χρειαζόμαστε βαθύτερη αντίληψη των ανθρωπίνων σχέσεων, περισσότερη συναισθηματική νοημοσύνη και εσωτερική σταθερότητα. Απαντώντας στην ερώτησή σας πιστεύω πως οι γυναικεία ηγεσία έχει αυτά τα χαρακτηριστικά σε μεγαλύτερο βαθμό από την ανδρική. Δεν μου αρέσει να γενικολογώ ούτε να βάζω κανόνες. Αναμφισβήτητα υπάρχουν άνδρες ηγέτες που επιδεικνύουν ευαισθησία και ενσυναίσθηση και ηγέτιδες που όταν βρεθούν σε θέση εξουσίας κοπιάρουν πατριαρχικές τακτικές, από φόβο μην τη χάσουν ή μην εκτοπισθούν. Ωστόσο οι γυναίκες από τη φύση μας έχουμε περισσότερη ζεστασιά, φροντίδα για τους γύρω μας και δεν μας αρέσει η βία ή οι πόλεμοι. Από ένστικτο θέλουμε και πρέπει να προστατεύσουμε τη ζωή και την ειρήνη. Αυτή είναι μια βασική διαφορά.
Πώς προέκυψε η ιδέα για το Οι γυναίκες προς την ανθρωπότητα;
Πριν από λίγα χρόνια ανακάλυψα μέσα σε ένα συρτάρι ένα γράμμα που μου είχε δώσει η μητέρα μου όταν έγινα 18 χρονών. Το είχε γράψει 7 χρόνια νωρίτερα, όταν ήμουν 11, όμως περίμενε να φτάσω σε ηλικία που θα μπορούσα να το διαβάσω και να το καταλάβω. Σε αυτές τις σελίδες μια νεαρή μητέρα έγραφε μια επιστολή στη μονάκριβη κόρης της για να της εκφράσει φυσικά την αγάπη της και να της πει πόσο πολύτιμη είναι για εκείνη αλλά και να της ανοίξει την καρδιά της για τα όνειρα της. Εκείνα τα όνειρα που πραγματοποιήθηκαν, και εκείνα που χάθηκαν. Για τη ζωή που κυνηγούσε, και τη ζωή που την κυνήγησε. Να της μιλήσει για τους φόβους και τις ανησυχίες της αλλά και για τη δύναμη που της έδινε κάθε μέρα αυτό το μικρό κορίτσι, η ελπίδα της για το μέλλον και η περηφάνια της. Όταν το ξαναβρήκα είδα με άλλη ματιά αυτή την ανάγκη να ανοίξουμε την καρδιά μας άφοβα σε μια άλλη γυναίκα. Να της μιλήσουμε με ειλικρίνεια για τη ζωή, τις σχέσεις, τον κόσμο γύρω μας. Εκείνη τη στιγμή γεννήθηκε η ιδέα για το «Οι Γυναίκες προς την Ανθρωπότητα».
Με ποιον τρόπο έγινε η επιλογή των γυναικών που προσεγγίσατε; Υπήρξε μεταξύ σας συζήτηση για τις «παραλήπτριες» των επιστολών, ή ήταν καθαρά απόφαση των αποστολέων;
Με ενδιέφερε καταρχάς να υπάρχει πλουραλισμός σε εθνικότητες, θρησκείες, ηλικίες, κοινωνικά στρώματα και επαγγελματικές διαδρομές. Η δική μου προτροπή προς τις συγγραφείς ήταν να σκεφτούν μια γυναίκα που έπαιξε σημαντικό ρόλο στη ζωή και την πορεία τους και να απευθυνθούν σε εκείνη. Να ανοίξουν την καρδιά τους και να γράψουν για σκέψεις, σχέσεις, επιλογές και τραύματα για τα οποία ποτέ πριν δεν είχαν μιλήσει δημόσια. Ήταν καθαρά απόφαση δική τους ποια γυναίκα θα επέλεγαν και γιατί.
Ποια ήταν τα κριτήρια σας για τις Ελληνίδες που επιλέξατε, ειδικά για την ελληνική έκδοση του βιβλίου; Μείνατε ευχαριστημένη από το αποτέλεσμα;
Όπως και για την Αγγλική έκδοση έτσι και με τις Ελληνίδες που συμμετέχουν στην Ελληνική έκδοση ήθελα να πετύχω εκπροσώπηση από το ευρύτερο φάσμα. Η κα. Μαριάννα Βαρδινογιάννη εκπροσωπεί τη γυναίκα που αφιέρωσε τη ζωή της στη Φιλανθρωπία με σημαντικότατο κοινωνικό έργο, η κα. Μιμή Ντενίση ως ηθοποιός, συγγραφέας, θεατρική παραγωγός προωθεί τον Ελληνικό πολιτισμό, ενώνει τους Έλληνες με την εθνική μνήμη και αφήνει βαθιά σφραγίδα στο χώρο της, η κα. Κοσιώνη είναι από τις πιο επιτυχημένες τηλεοπτικές δημοσιογράφους της νεότερης γενιάς, που συνδυάζει βαθιά αντίληψη της επικαιρότητας, με απλότητα και ειλικρίνεια που τη συνδέουν με το κοινό, η κα. Καιλή είναι μια νέα γυναίκα στο δύσκολο χώρο της πολιτικής, επιτυχημένη Ευρωβουλευτής με καινοτόμο έργο στο χώρο των Νέων Τεχνολογιών, η κα Βίκυ Πράις (Βασιλική Κουρμούζη-Πράις) που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ελλάδα, είναι Βρετανίδα oικονομολόγος από τις πλέον καθιερωμένες, και με εντυπωσίασε ακόμα πιο πολύ όταν μου είπε πως έχει 5 παιδιά και 11 εγγόνια! Όχι απλώς ευχαριστημένη, αισθάνομαι τιμή και περηφάνια που ενώσαμε τις διαδρομές μας μέσα από αυτή την έκδοση. Οπωσδήποτε είναι πολλές ακόμη πρωτοπόρες γυναίκες που θα επιθυμούσα να είχα προσκαλέσει σε αυτό το ταξίδι αλλά ήταν πρακτικά αδύνατο από πλευράς σελίδων.
Σε προσωπικό επίπεδο, με ποια επιστολή ταυτιστήκατε περισσότερο και γιατί;
Σε όλες τις επιστολές βρήκα στοιχεία με τα οποία ταυτίστηκα. Σε κάθε ιστορία έβρισκα απαντήσεις σε ερωτήματα πάνω σε σχέσεις, επιλογές και αποφάσεις της ζωής μου. Ερωτήσεις ή και αμφισβητήσεις που με βασάνιζαν χρόνια, κάποιες μάλιστα από την παιδική ή την εφηβική μου ηλικία. Η ανάγνωση αυτού του βιβλίου είναι ένα ανεκτίμητο ταξίδι στη διαδρομή της δικής μας ζωής και αυτή η διαδικασία χτίζει μέσα μας μια εσωτερική άμυνα και αυτοπεποίθηση.
Κάποια μελλοντικά σχέδια που θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας;
Δουλεύω πάνω στη δημιουργία μιας έκθεσης τέχνης με ακτιβιστικό χαρακτήρα που θα συνδυάζει φωτογραφία και πολυμέσα και είναι εμπνευσμένη από το «Οι Γυναίκες προς την Ανθρωπότητα». Το αποτέλεσμα βγαίνει νομίζω πάρα πολύ ενδιαφέρον, η πρώτη παρουσίαση θα γίνει στο Λονδίνο το Μάρτιο του 2022, ταυτόχρονα με την διεθνή εκδήλωση που κάνει το Athena40 για την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, και είναι μια συνεργασία με το γνωστό Γερμανό φωτογράφο Σεμπάστιαν Μπέτχερ.
*Το Γυναίκες προς την Ανθρωπότητα κυκλοφορεί από της Εκδόσεις Floral και την Brainfood Εκδοτική.
