FACES

Σεπιντέ Φαρσί: Η Ιρανή σκηνοθέτης και ακτιβίστρια σκιαγραφεί το πορτρέτο της ιρανικής κοινωνίας

ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΜΟΥΚΟΓΛΟΥ ⸻ 04 NOV 2022

«Ένας καλλιτέχνης, αν είναι ανιδιοτελής και παθιασμένος, αποτελεί μια ζωντανή διαμαρτυρία» είχε πει κάποτε ο αείμνηστος Πιερ Πάολο Παζολίνι. Γνωρίζοντας την Ιρανή σκηνοθέτη Σεπιντέ Φαρσί, αρχικά μέσα από τις ταινίες της και εν συνεχεία μέσα από τη συναναστροφή μας, κάπως ένιωσα σαν να αντιλαμβάνομαι τι εννοούσε ο Ιταλός στοχαστής.

Η κ. Φαρσί αποτελεί πράγματι μια ζωντανή διαμαρτυρία. Τόσο η πορεία της ζωής της, όσο και το κινηματογραφικό της έργο μαρτυρούν πως πρόκειται για μία γυναίκα ασυμβίβαστη που διακατέχεται από έναν διακαή πόθο να αλλάξει τη ρότα της χώρας της. Ανιδιοτελής γιατί προσβλέπει σε έναν σκοπό που ξεπερνά τον εαυτό της, παθιασμένη γιατί αφοσιώνεται σ'αυτόν με ζήλο και αποφασιστικότητα.

Η Ισλαμική Επανάσταση του 1979 και οι ολέθριες επιπτώσεις που επέφερε στην ιρανική κοινωνία διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό την πολιτική συνείδηση της έφηβης τότε Σεπιντέ. Στα χρόνια που ακολούθησαν, η αγανάκτησή της με τον αυταρχισμό και τη βιαιότητα του θεοκρατικού καθεστώτος ολοένα και φούντωνε, παρακινώντας την να πολιτικοποιηθεί από αρκετά μικρή ηλικία. Το 1981, σε ηλικία 16 ετών, η Φαρσί φυλακίζεται από τις ιρανικές αρχές λόγω της αντικαθεστωτικής της δράσης, γεγονός που έμελλε να της στοιχίσει τις σπουδές της 2 χρόνια αργότερα.

Σε ηλικία 18 ετών κατέφυγε στο εξωτερικό για να σπουδάσει και έκτοτε διαμένει στο Παρίσι. Παράλληλα, διατηρεί μία ιδιαίτερη σχέση αγάπης με την Αθήνα την οποία επισκέπτεται συχνά -όπως εκμυστηρεύεται η ίδια, ο ήλιος και οι ρυθμοί της ελληνικής πρωτεύουσας της θυμίζουν την αγαπημένη της Τεχεράνη.

Σεπιντέ Φαρσί / Φωτογραφία: Ιωάννα Παμούκογλου

Αφορμώμενη από τα προσωπικά της βιώματα αλλά και τη συλλογική συνείδηση του ιρανικού λαού, δημιουργεί ένα εμβριθές έργο, βαθιά προσωπικό αλλά παράλληλα οικουμενικό. Ως εκπρόσωπος της ιρανικής διασποράς, η καταξιωμένη σκηνοθέτης διηγείται τα πάθη αλλά και τα όνειρα του λαού της, μιλάει για προδομένους αγώνες και ξεθυμασμένες ελπίδες.

Με σαφή αντιεξουσιαστικό προσανατολισμό, οι κινηματογραφικές αφηγήσεις της Φαρσί μπλέκουν τις μνήμες του παρελθόντος με το παρόν που δεν έχει κλείσει τους λογαριασμούς με την ιστορία. Στόχος της είναι να υποβάλλει έναν στοχασμό γύρω από την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης, πτυχές της οποίας έρχονται στην επιφάνεια σ’ ένα κλίμα βίας και φανατισμού -η πραγματικότητα δεν ρομαντικοποιείται. Εξάλλου, η ίδια γνωρίζει πολύ καλά πως η φλόγα της εξέγερσης και η ένδοξη αντίσταση του ιρανικού λαού διαμορφώθηκαν υπό το βάρος επίπονων ιστορικών βιωμάτων.

Μέσα από ένα μείγμα χαρακτήρων και αστικών τοπίων, η Φαρσί σκιαγραφεί το πορτρέτο μιας κοινωνίας που μαστίζεται από κοινωνικοπολιτικές εντάσεις αλλά συνάμα πατά γερά στο αδάμαστο πνεύμα των ανθρώπων της. Χτενίζει τους δρόμους της Τεχεράνης με ένα κινητό στο χέρι, αφουγκράζεται τους προβληματισμούς των κατοίκων της πόλης και αποκρυπτογραφεί τα συλλογικά συναισθήματα των Ιρανών σε μία μακρά περίοδο πολιτική αναταραχής.

Τα πρώτα χρόνια μετά την επανάσταση του 1979 διαμένατε στο Ιράν και βιώσατε εκ πείρας τις δραματικές επιπτώσεις που είχε στην ιρανική κοινωνία. Θα λέγατε ότι από το '79 μέχρι και σήμερα η κατάσταση επιδεινώνεται σταθερά; Έχουν προκύψει κάποιες ελπιδοφόρες εξελίξεις στο μεσοδιάστημα;

Ναι, η κατάσταση ολοένα και επιδεινώνεται και δεν θα έλεγα πως υπήρξε ποτέ κάποιο ανοιχτό παράθυρο ελπίδας. Ακόμη και αν κάποιοι αφελώς πίστεψαν ότι το Πράσινο Κίνημα θα επέφερε κάποια ριζική αλλαγή, αυτή η ελπίδα δεν μετουσιώθηκε -η καταστολή του κινήματος ήταν πολύ έντονη για να επιτραπεί κάτι τέτοιο.

Η μόνη σύντομη περίοδος κατά την οποία θα έλεγα πως ο λαός υπήρξε λίγο πιο αισιόδοξος ήταν κατά τη διάρκεια της θητείας του Μοχάμεντ Χατάμι, ο οποίος υποστήριζε την ελευθερία της έκφρασης, την ανεκτικότητα και την κοινωνία των πολιτών. Ωστόσο, ήταν υπερβολικά συμβιβαστικός με τους φονταμενταλιστές και δεν ήταν ικανός να αξιοποιήσει τη δυναμική της κοινωνίας για να φέρει βιώσιμες αλλαγές. Επομένως, οι ελπίδες για πρόοδο σύντομα εξανεμίστηκαν και η κοινή γνώμη άρχισε και πάλι να δυσανασχετεί.

Αυτή τη μετάβαση από την αισιοδοξία στον πολιτικό πεσιμισμό την αντιλήφθηκα αρκετά έντονα συγκρίνοντας το υλικό από τα δύο ντοκιμαντέρ μου «Το ταξίδι της Μαριάμ» που γύρισα το 2002 και το «Τεχεράνη χωρίς άδεια» που ολοκληρώθηκε το 2009. Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων των δύο αυτών ταινιών ήρθα σε επαφή με τους ανθρώπους της πόλης και μέσω αυτών των συναναστροφών κατάφερα να σχηματίσω μία προσωπική εικόνα της κοινής γνώμης και του συλλογικού αισθήματος των κατοίκων της Τεχεράνης.

Το 2002, το Ιράν διένυε την λεγόμενη μεταρρυθμιστική περίοδο και υπήρχε ακόμα ελπίδα για μια πιο ανοιχτή κοινωνία. Το 2008 όμως βρισκόμασταν ήδη υπό την προεδρία του Μαχμούτ Αχμαντινετζάντ και αυτή η ελπίδα είχε αρχίσει να εξαϋλώνεται. Μιλώντας στον κόσμο το 2009 ένιωθα πως η προσέγγιση τους είχε γίνει πλέον πολύ πιο ριζοσπαστική σε σχέση με πριν.

Πιστεύω πως σε μεγάλο βαθμό αυτό είχε να κάνει με την εμφάνιση του διαδικτύου και κατ' επέκταση την πρόσβαση στην ελεύθερη πληροφορία. Αυτό αναπόφευκτα άνοιξε τα μάτια του κόσμου και η αφιλτράριστη αλήθεια έφερε περισσότερη απογοήτευση και μεγαλύτερη αγανάκτηση. Η οργή του λαού ολοένα και φούντωνε μέχρι που κλιμακώθηκε το 2009 με αφορμή την εκλογική νοθεία.

Γιατί θεωρείτε πως το Πράσινο Κίνημα απέτυχε να καρποφορήσει;

Οι κινητοποιήσεις του 2009 εστίαζαν εξολοκλήρου στην εκλογική απάτη που επέφερε την ήττα του μεταρρυθμιστή υποψήφιου Μιρ Χοσεΐν Μουσαβί. Για τους ψηφοφόρους του Μουσαβί, υπήρξε καθαρή παραποίηση των εκλογικών αποτελεσμάτων, γιαυτό και κατέβηκαν στους δρόμους με το σύνθημα «Που είναι η ψήφος μου;».

Ωστόσο, οι διαδηλωτές του Πράσινου Κινήματος δεν αμφισβητούσαν άμεσα τον ανώτατο ηγέτη και τη δομή της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν, τον αυταρχισμό, την επιβολή του χιτζάμπ κ.ο.κ. Η πλειοψηφία του λαού όπως και ο Μουσαβί ήταν μεταρρυθμιστές, πίστευαν ότι υπήρχε προοπτική εξέλιξης χωρίς αυτό να προϋποθέτει ανατροπή του συστήματος. Δεν ήταν αντιφρονούντες, ήταν απλώς μάζες που διαμαρτύρονταν για την νοθεία πιστεύοντας ότι το σύστημα μπορούσε πράγματι να μεταρρυθμιστεί, να υπάρξει μία διέξοδος χωρίς όμως να γίνει επανάσταση. Αυτό ήταν μια αφελής πεποίθηση η οποία δεν μπορούσε να στηρίξει έναν πιο ριζοσπαστικό αγώνα.

Στην ταινία σας «Red Rose» ο Αλί (ο πρωταγωνιστής) σχολιάζει πως οι διαδηλωτές του Πράσινου Κινήματος είναι απλώς «πλουσιόπαιδα» που κατέβηκαν στους δρόμους. Το σχόλιό του γεννά την απορία: τι θέση έχει η ταξική συνείδηση στην επαναστατική ιστορία το Ιράν; Αποτελεί η ταξική πόλωση εμπόδιο στην ενότητα του λαού εναντίον του καθεστώτος;

Το 2009, αυτοί που ηγήθηκαν του κινήματος ήταν κατά κύριο λόγο οι νέοι της μεσαίας και ανώτερης μεσαίας τάξης. Δεν υπήρχε τόσο μεγάλη λαϊκή συμμετοχή από όλα τα κοινωνικά στρώματα όπως συμβαίνει με τη σημερινή επανάσταση. Το κίνημα ήταν πολύ πιο διαδεδομένο στην Τεχεράνη και πολύ λιγότερο στις μικρότερες πόλεις και επαρχίες. Το 2017 και το 2019 υπήρχαν επίσης έντονες διαμαρτυρίες με διαδηλωτές της εργατικής τάξης οι οποίες κατεστάλησαν βίαια -σκοτώθηκαν περίπου 1500 άνθρωποι.

Αυτή είναι η βασική διαφορά με τις κινητοποιήσεις του 2022. Αυτή τη στιγμή διαδηλώνουν μαζικά άνδρες και γυναίκες από κάθε κοινωνική τάξη αλλά και από μικρότερες επαρχίες και απομακρυσμένες περιοχές. Το γεγονός πως η εξέγερση ξεκίνησε από το Κουρδιστάν μάλιστα είναι ιδιαίτερα αξιοσημείτωτο.

Επίσης, αυτή τη φορά τα αιτήματα είναι διαφορετικά. Με αφορμή τον θάνατο της Μάχσα και κατ' επέκταση τη φυλετική βία και ανισότητα, οι διαδηλωτές αντιστέκονται πλέον στον αυταρχισμό του καθεστώτος συνολικά. Η χειραφέτηση των γυναικών εξακολουθεί να βρίσκεται στον πυρήνα της επανάστασης, αλλά ο τελικός στόχος είναι η ρίζα του προβλήματος, δηλαδή το αυταρχικό καθεστώς. Οι άνθρωποι φωνάζουν ξεκάθαρα ότι δεν ανέχονται πλέον τη δικτατορία, διεκδικώντας τα δημοκρατικά τους δικαιώματα. Είναι η πρώτη φορά που οι διαμαρτυρόμενοι έχουν τόσο σαφή συνθήματα και κίνητρα, γι' αυτό και είναι ευρέως αποδεκτό πως αυτή τη φορά δεν έχουμε να κάνουμε με απλές διαμαρτυρίες αλλά με μια επανάσταση.

Και η βαθιά θρησκευόμενη μερίδα του πληθυσμού; Εκείνοι υποστηρίζουν τον αγώνα για την απελευθέρωση;

Είναι λίγο περίπλοκο, θα έλεγα πως υπάρχουν πολλοί θρησκευόμενοι άνθρωποι που παρά τον θρησκευτικό συντηρητισμό τους υποστηρίζουν το κίνημα. Πιστεύουν στο Ισλάμ, αλλά είναι δημοκράτες και συμφωνούν με την εγκαθίδρυση ενός κοσμικού κράτους. Πχ υπάρχουν γυναίκες που δεν θέλουν οι ίδιες να βγάλουν το χιτζάμπ, αλλά υποστηρίζουν την ελευθερία της επιλογής.

Το αν κάποιος είναι κατά του απελευθερωτικού κινήματος είναι περισσότερο ζήτημα πολιτικό παρά θρησκευτικό. Όσοι εξοργίζονται βλέποντας τις εικόνες των φλεγόμενων χιτζάμπ δεν είναι επειδή είναι θρήσκοι αλλά επειδή είναι υποστηρικτές του καθεστώτος. Όλοι οι υπόλοιποι αντιλαμβάνονται πως δεν πρόκειται για μία βλάσφημη κίνηση που αποσκοπεί στην προσβολή των θείων αλλά μια συμβολική κίνηση ενάντια στον αυταρχισμό του Κλήρου. Εξάλλου ο στόχος είναι ξεκάθαρος -ο λαός διεκδικεί το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση.

Πιστεύετε ότι στον δυτικό κόσμο γίνεται αντιληπτό πως πρόκειται για έναν αγώνα υπέρ της ελευθερίας και όχι κατά του Ισλάμ;

Γενικά, αισθάνομαι πως κατά κάποιο τρόπο η κατάσταση παρεξηγείται λίγο στην Ευρώπη, ή τουλάχιστον στη Γαλλία όπου κατοικώ εγώ. Η Ακροδεξιά εργαλειοποιεί φυσικά με κάθε ευκαιρία τέτοια συμβάντα προκειμένου να προωθήσει μια αντι-ισλαμική ατζέντα και προπαγανδίζει ένα μισαλλόδοξο αφήγημα που επηρεάζει δυστυχώς πολύ κόσμο. Πχ υπάρχουν ορισμένες φεμινίστριες που παρουσιάζουν το Ισλάμ ως μια πατριαρχική θρησκεία που καταπατά τα δικαιώματα των γυναικών και υποστηρίζουν την απαγόρευση του χιτζάμπ στη Γαλλία. Και ενώ αντιλαμβάνομαι τη σύγχυση τους και πιστεύω ότι ενδεχομένως η πρόθεση να είναι καλή, εκ του αποτελέσματος αυτή η στάση είναι επιβλαβής. Ο αγώνας για την απελευθέρωση αποσκοπεί στην διεκδίκηση του δικαιώματος στην επιλογή και στην εξάλειψη οποιασδήποτε μορφής επιτακτικής απαγόρευσης.

Άλλωστε αν ο φεμινισμός δεν είναι διαθεματικός τότε δεν διεκδικεί πραγματική δικαιοσύνη...

Ακριβώς, και αυτό είναι ένα ακόμη αξιοσημείωτο γνώρισμα του σημερινού κινήματος στο Ιράν -είναι βαθιά διαθεματικό και γι' αυτό υπάρχει ελπίδα ότι μπορεί να λειτουργήσει και να επιφέρει κάποια ουσιαστική αλλαγή.

Κάπου στα μέσα της δεκαετίας του '30 το χιτζάμπ είχε απαγορευτεί στο Ιράν, σωστά;

Ακριβώς, και αυτό είναι εξίσου αυταρχικό -απλώς καταπιέζεται μία διαφορετική μερίδα του πληθυσμού. Η γιαγιά μου πχ μου αφηγούταν πως εκείνη την περίοδο δεν έβγαινε από το σπίτι της από φόβο μήπως αναγκαστεί να βγάλει τη μαντίλα της. Από μία άποψη, μπορεί να πει κανείς πως αυτή η εξαναγκαστική εκδυτικοποίηση τροφοδότησε σε μεγάλο βαθμό και την οργή και την αντιδραστικότητα των φονταμενταλιστών -με αποτέλεσμα να γυρίσουμε χρόνια πίσω με τόσο ακραίο τρόπο.

Ωστόσο, σήμερα, έχοντας πλέον γνωρίσει όλα τα πρόσωπα του αυταρχισμού, οι Ιρανοί είναι πολύ σαφείς ως προς τα αιτήματά τους. Διεκδικούμε το δικαίωμα στην επιλογή, δεν θέλουμε καμία άλλη απαγόρευση. Θέλουμε να απαλλαγούμε από τον θεοκρατικό κλήρο και απαιτούμε διαχωρισμό θρησκείας και κράτους. Και προσωπικά πιστεύω πως αυτός είναι ένας ευγενής σκοπός, διότι στην τελική αυτό σημαίνει πραγματική δημοκρατία.

Αναφερθήκατε προηγουμένως στο διαδίκτυο και την πρόσβαση στην ελεύθερη πληροφορία. Πιστεύετε πως μπορεί το internet να συνεισφέρει στη δημοκρατικοποίηση της κοινωνίας και να λειτουργήσει ως μέσο αντίστασης ακόμη και αν ελέγχεται από το καθεστώς;

Δε χωράει αμφιβολία! Ακόμα και αν υπάρχουν καθεστωτικές παρεμβάσεις ο κόσμος καταφέρνει με κάποιον τρόπο να ενισχύσει το μήνυμα του μέσω του διαδικτύου. To VPN προφανώς βοηθάει πολύ στην παράκαμψη των καθεστωτικών gatekeepers. Πέραν αυτού, κατά την περίοδο που δεν γίνονται διαμαρτυρίες οι άνθρωποι έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες, σε διαφορετικούς κόσμους και τρόπους ζωής, διευρύνουν τους ορίζοντες τους. Το Twitter συγκεκριμένα έχει παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στη δημοκρατικοποίηση της ροής πληροφοριών.

Μάλιστα, το Πράσινο Κίνημα ήταν το πρώτο πολίτικο κίνημα στην ιστορία που βασίστηκε σε τόσο μεγάλο βαθμό στο Twitter και στην δημοσιογραφία των πολιτών και άνοιξε το δρόμο για τις εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης που ακολούθησαν. Αυτό που βλέπετε στην ταινία «Red Rose» είναι βασισμένο στην πραγματικότητα. Τα tweets που χρησιμοποίησα στην ταινία είναι αληθινά tweets από τον λογαριασμό ενός υπαρκτού προσώπου (αγνώστου φύλου) το οποίο κάποια στιγμή εξαφανίστηκε αιφνιδίως. Ενεργοποιήθηκε ξανά online λίγο μετά την Αραβική Άνοιξη για περίπου μια εβδομάδα, μέχρι την εκτέλεση του Καντάφι -μετά εξαφανίστηκε ξανά. Κανείς δεν ξέρει τι του/της συνέβη...

Υπάρχουν ανοιχτοί δίαυλοι επικοινωνίας με τον κόσμο που είναι στο Ιράν αυτή τη στιγμή; Πως βγαίνει η πληροφορία έξω από τη χώρα;

Ο έλεγχος του καθεστώτος αποτελεί μεγάλο εμπόδιο στην επικοινωνία, ουσιαστικά με τους δικούς μου μπορώ να μιλήσω μόνο μέσω κανονικού τηλεφώνου. Ωστόσο, όσον αφορά τη διάδοση πληροφοριών, ο κόσμος εντός και εκτός της χώρας καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια να δημιουργήσει δίκτυα ακτιβιστών προκειμένου να προωθούνται οι ειδήσεις προς τα έξω. Πχ στην επαρχία του Κουρδιστάν υπάρχουν πόλεις σε καθολικό blackout, μία εκ των οποίων είναι και η Saqqez, η γενέτειρα της Μάχσα Αμίνι. Εκεί, οι καθεστωτικές αρχές κάνουν εφόδους εδώ και εβδομάδες σκοτώνοντας κόσμο και ο μόνος λόγος που το ξέρουμε είναι λόγω των δικτύων ακτιβιστών που προανέφερα. Κάτοικοι των περιοχών που δέχονται εισβολή τηλεφωνούν σε γνωστούς τους σε πόλεις που έχουν ακόμα πρόσβαση στο ίντερνετ και διαδίδουν τις πληροφορίες από στόμα σε στόμα.

Τα δίκτυα ακτιβιστών προεκτείνονται και στο εξωτερικό; Είστε κι εσείς μέρος αυτών;

Ναι, δεν πρόκειται για κάποιο επίσημο δίκτυο αλλά είμαι σε συνεχή επαφή με ομάδες ακτιβιστών. Όταν δραστηριοποιείσαι στο Twitter τόσο καιρό γνωρίζεις κόσμο και διασυνδέεσαι, μαθαίνεις από που να αντλήσεις πληροφορίες και που να τις προωθείς.

Θυμάμαι όταν έφυγα από την Τεχεράνη το 2009 και αμέσως μετά πυροδοτήθηκε το Πράσινο Κίνημα ένιωθα πολύ ανήμπορη όντας στο εξωτερικό, η αίσθηση της απόστασής ήταν πολύ έντονη. Γι' αυτό και δημιούργησα λογαριασμό στο Twitter, για να μπορώ να έχω real-time updates για το τι συνέβαινε. Ήμουν στο τηλέφωνο όλη μέρα και παράλληλα χρησιμοποιούσα τον λογαριασμό μου για να δίνω πληροφορίες στον κόσμο για το που θα λάβουν χώρα οι διαμαρτυρίες, σε ποιους δρόμους να κινηθούν κλπ. Αφού δεν μπορούσα να είμαι εκεί προσπαθούσα να συνεισφέρω στην οργάνωση των διαδηλώσεων από το εξωτερικό.

Ακόμα και τώρα είμαι ενεργή στο Twitter 10-12 ώρες τη μέρα. Προφανώς η συμμετοχή μέσω social media απαιτεί πολύ χρόνο και ενέργεια αλλά με κάποιον τρόπο ισοπεδώνει την απόσταση, μου δίνει την αίσθηση ότι είμαι ακόμα εκεί και παλεύω για κάτι.

Ο ιρανικός κινηματογράφος χαίρει παγκόσμιας καταξίωσης και ξεχωρίζει για την ευαισθησία με την οποία θίγει καίρια κοινωνικά και πολιτιστικά ζητήματα. Πως κατάφερε να ανθίσει το λεγόμενο «Νέο Ιρανικό Ρεύμα» σε ένα πλαίσιο αυταρχισμού και λογοκρισίας;

Πολλές από τις ιρανικές ταινίες που είναι γνωστές διεθνώς δεν κυκλοφόρησαν στο Ιράν ή τουλάχιστον δεν ήταν εξίσου δημοφιλείς εντός της χώρας. H «Περσέπολη» πχ έχει απαγορευτεί στο Ιράν. Φυσικά όλοι την είδαν, αλλά παράνομα, μέσω της μαύρης αγοράς. Η Σατράπι, η συγγραφέας του ομώνυμου graphic novel δεν επιτρέπεται να γυρίσει στο Ιράν. Από την άλλη το «Taste of Cherry», μία από τις πιο γνωστές ιρανικές ταινίες παγκοσμίως δεν γνώρισε μεγάλη επιτυχία στο Ιράν διότι δεν είναι μία ταινία που απευθύνεται τόσο στο ιρανικό κοινό.

Η λογοκρισία που υφίστανται οι ταινίες που κυκλοφορούν στο Ιράν είναι φανερά αισθητή. Οι σκηνοθέτες οφείλουν να ακολουθούν κανόνες που δεν συνάδουν με την πραγματικότητα προκειμένου να προβάλλουν μια συγκεγκριμένη εικόνα της ιρανικής κοινωνίας. Πχ οι γυναίκες φοράνε περιέργως χιτζάμπ μέσα στο σπίτι, το οποίο δεν συμβαίνει στα αλήθεια.

Εσείς έχετε προσπαθήσει να κυκλοφορήσετε κάποια ταινία σας στο Ιράν;

Ναι και έπρεπε κι εγώ να υποκύψω σε τέτοιους χαζοκανόνες. Προσπάθησα να κυκλοφορήσω τις ταινίες μου στο Ιράν αλλά δεν τα κατάφερα ποτέ γιατί πάντοτε περνούσα μια νοητή κόκκινη γραμμή. Όταν γύριζα το «The Gaze» προσπάθησα να περάσω κάποια μηνύματα με αρκετά έμμεσο και μεταφορικό τρόπο, γι' αυτό και η συγκεκριμένη ταινία είναι κάπως πιο λυρική σε σχέση με μεταγενέστερα έργα μου. Ήθελα να κυκλοφορήσει στο Ιράν ώστε να καταφέρω για πρώτη φορά να απευθυνθώ στο ιρανικό κοινό. Ωστόσο, παρόλο που είχα πάρει άδεια από τις αρμόδιες αρχές και προσπάθησα να παίξω βάσει των κανόνων που επέβαλαν, εν τέλει η ταινία μου κατέληξε να λογοκρίνεται. Ενώ είχαν διαβάσει το σενάριο εκ των προτέρων, αφού τελείωσα το μοντάζ με κάλεσαν στο γραφείο και μου ζήτησαν να αφαιρέσω δεν ξέρω κι εγώ πόσες σκηνές σκηνές.

Το αστείο είναι ότι δεν αντιλήφθηκαν καν τις έμμεσες νύξεις που έκανα για την καταπίεση του καθεστώτος, αυτό που τους απασχολούσε ήταν η σχέση μεταξύ ενός γυναικείου και ανδρικού χαρακτήρα. Είχαν εξοργιστεί με το τέλος της ταινίας που έκλεινε με μια σκηνή όπου οι δύο πρωταγωνιστές παρευρίσκονται σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου και ανταλλάσσουν ερωτικά λόγια. Ήθελαν οπωσδήποτε να κοπεί η σκηνή. Εγώ επέμενα πως αυτό δε γίνεται γιατί η ταινία μου θα έμενε χωρίς τέλος οπότε πρότεινα έναν συμβιβασμό: «Αν σας ενοχλεί η εικόνα της σκηνής θα την αφαιρέσω, αλλά θα κρατήσω τον ήχο». Μπορείς να φανταστείς την αντίδραση τους... (γέλια).

Και στη συνέχεια γυρίσατε το «Τεχεράνη χωρίς άδεια» ένα ντοκιμαντέρ που μαγνητοσκοπήσατε στο κινητό σας καθώς δεν είχατε πάρει την απαραίτητη άδεια απ' τις αρχές. Πως αντιμετωπίστηκε αυτή σας η απόφαση;

Το γεγονός ότι δεν πήρα άδεια ήταν φυσικά μεγάλο παράπτωμα. Αφού έμαθαν για την ταινία μου με κάλεσαν για να με ανακρίνουν, ρωτώντας εξονυχιστικές λεπτομέρειες. Ανέκριναν επίσης όλους τους συνεργάτες μου, τους ρώτησαν τι σχέση έχουν μαζί μου, γιατί συνεργαστήκαμε, πόσο πληρώθηκαν κ.ο.κ. Φυσικά, δεν ήξεραν πως σκόπευα να στείλω το ντοκιμαντέρ στο φεστιβάλ του Λοκάρνο, όπως κι έγινε.

Εκεί πήρε μεγάλη αναγνώριση και κάπως έτσι αυτή η ταινία αποτέλεσε τον βασικό λόγο που δεν μπορώ να επιστρέψω στο Ιράν, με το «Red Rose» που κυκλοφόρησα αργότερα να αποτελεί το κερασάκι στην τούρτα. Με το που έφυγα από το Ιράν και ολοκλήρωσα το μοντάζ του «Τεχεράνη χωρίς άδεια» ξεκίνησαν οι διαδηλώσεις του 2009. Με αφορμή το Πράσινο Κίνημα εξέφρασα ξεκάθαρα τις πολιτικές μου απόψεις και πήρα ανοιχτά θέση κατά του καθεστώτος. Στη συνέχεια έκανα κάποιες συνεντεύξεις όπου μίλησα ανοιχτά για τη λογοκρισία του καθεστώτος και προφανώς αυτό δεν είναι καλοδεχούμενο.

Μετά τo «Τεχεράνη χωρίς άδεια» ήταν σαφές ότι δεν θα μπορούσατε να επιστρέψετε στο Ιράν. Αυτό σας επέτρεψε να να είστε πιο ανοιχτά προκλητική στις ταινίες σας;

Ναι, φυσικά! Σταμάτησα πλέον να προσπαθώ να κάνω μια ταινία που να τηρεί με κάποιον τρόπο τους κανόνες τους, ώστε να μπορέσει να κυκλοφορήσει και στο Ιράν. Αποφάσισα να εγκαταλείψω αυτό το άπιαστο όνειρο και να κάνω απλώς αυτό που με εκφράζει και που νιώθω πως είναι σωστό για μένα. Γι' αυτό και γύρισα το «Red Rose» όπου πλέον αντιτάσσομαι στο καθεστώς ανοιχτά.

Στο «Red Rose» υπάρχει μία σκηνή εξαναγκαστικής εξομολόγησης η οποία μεταδίδεται τηλεοπτικά. Αυτό αποτελεί τακτική εκφοβισμού;

Ναι, και συμβαίνει έτσι ακριβώς. Όλες οι εξαναγκασμένες εξομολογήσεις μαγνητοσκοπούνται από τις αρχές. Σκοπός τους είναι να δείξουν στον κόσμο ότι στο τέλος όλοι λυγίζουν -πρόκειται για μια σοβιετική προσέγγιση επίδειξης εξουσίας. Αδιάσειστο παράδειγμα αυτού είναι η περίπτωση της Ιρανής αθλήτρια που έγινε viral τις προάλλες. Δεν ξέρω αν είδες -την ανάγκασαν να δηλώσει δημοσίως πως ξέχασε να φορέσει το χιτζάμπ της και ότι δεν επρόκειτο για μία εσκεμμένη πράξη αντίστασης.

Επίσης, αν παρατηρήσετε, στην τελευταία σκηνή του «Red Rose», η εμφάνισή του πρωταγωνιστή είναι πολύ διαφορετική σε σχέση με την υπόλοιπη ταινία. Αυτό κάνουν όταν θέλουν να σε λυγίσουν, δημιουργούν τον αντίποδά σου. Αν έχεις μούσι σε ξυρίζουν, αν δεν έχεις σε βάζουν να αφήσεις. Αλλοιώνουν την εικόνα σου για να αποδείξουν ότι μπορούν να σου επιβληθούν.

Αυτό που βλέπετε στο τέλος της ταινίας του «Red Rose» είναι κάτι που ξέρω πολύ καλά, το έχω σχεδόν ζήσει. To 1981, όταν ήμουν 16 χρονών, συνελήφθην από τις καθεστωτικές αρχές. Όταν ήμουν στη φυλακή ήθελαν να με αναγκάσουν και εμένα να δώσω μια εξαναγκασμένη εξομολόγηση αλλά γλίτωσα λόγω του νεαρού της ηλικίας μου.

Το πρόσχημα της φυλάκισής, αν θέλετε να το μοιραστείτε, ήταν ενδυματολογικό;

Όχι, είχε να κάνει με τις πολιτικές μου θέσεις. Ήμουν ενεργή σε έναν αντικαθεστωτικό οργανισμό ως ακτιβίστρια. Μια κοπέλα που ήταν μαζί μας στον οργανισμό συνελήφθη από τις αρχές, την βασάνισαν πολύ σκληρά και εν τέλει την εξανάγκασαν να μας προδώσει. Οι αρχές τότε ήρθαν στο σπίτι μου και βρήκαν μια 19χρονη κοπέλα που έψαχναν καιρό, την οποία εν τέλει δολοφόνησαν. Εμένα με συνέλαβαν επειδή την έκρυβα.

Στο «Τεχεράνη χωρίς άδεια» βλέπουμε πως κάποιοι πολίτες ήταν πολύ πρόθυμοι να εκφράσουν τις πολιτικές τους απόψεις και άλλοι έδειχναν αρκετά διστακτικοί. Αναρωτιόμουν αν αυτός ο διαχωρισμός σχετίζεται ίσως με την ηλικία ή την κοινωνική τάξη;

Θα έλεγα ότι οι νεότεροι άνθρωποι είναι πιο ανοιχτοί όσον αφορά τις θέσεις τους και είναι πρόθυμοι να πάρουν περισσότερα ρίσκα. Οι πιο ηλικιωμένοι είναι λίγο πιο επιφυλακτικοί, και είναι λογικό καθώς έχουν βιώματα από την επανάσταση του 1979 που είτε τους έχουν τραυματίσει είτε τους έχουν κάνει πιο κυνικούς κατά κάποιον τρόπο. Οι νεότεροι άνθρωποι είναι βέβαια κατεξοχήν πιο ριψοκίνδυνοι, βράζει το αίμα τους και δεν τους είναι εύκολο να σωπάσουν.

Αυτό ισχύει και για το σημερινό κίνημα, η gen z βρίσκεται στην πρώτη γραμμή, η πλειοψηφία των διαδηλωτών είναι μεταξύ 15-25 ετών -φαντάζομαι έχεις δει και τα footage. Έχουν σκοτωθεί περισσότεροι από 30 άνθρωποι κάτω των 18 ετών, και σκέψου αυτοί είναι οι επίσημοι αριθμοί, πιθανότατα υπάρχουν ακόμα περισσότεροι.

Πώς πιστεύετε ότι μπορεί ο κόσμος έξω από το Ιράν να υποστηρίξει τον αγώνα του ιρανικού λαού; Μπορούν οι διεθνείς πιέσεις να έχουν κάποιο ουσιαστικό αντίκτυπο και να επηρεάσουν με κάποιο τρόπο το καθεστώς;

Ως προς αυτό, το ιρανικό καθεστώς λειτουργεί κάπως σαν τον Πούτιν -ή οποιοδήποτε άλλο απολυταρχικό καθεστώς -προσποιούνται πως αδιαφορούν για την άποψη του οποιοδήποτε και δη των αντιπάλων τους για να μη δείξουν ευάλωτοι, αλλά στην τελική τους αφορά. Καταλαβαίνουν την στρατηγική αξία του διαδικτύου γι’αυτό και έχουν και οι ίδιοι λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. έχουν τα δικά τους καθεστωτικά τρολ κ.ο.κ. Εξάλλου ένας από τα τους κύριους στόχους του ισλαμικού καθεστώτος τις τελευταίες 2 δεκαετίες ήταν να αποκόψει το Ιράν από την διεθνή κοινότητα δημιουργώντας το Εθνικό Δίκτυο Πληροφοριών. Είναι σαφές πως αν δεν ένιωθαν ότι με κάποιο τρόπο απειλούνται από το διαδίκτυο και την επαφή με τον έξω κόσμο τότε δε θα επιδίωκαν να το ελέγξουν κάθε φορά που η λαϊκή οργή κλιμακώνεται.

Συνεπώς, νομίζω πως το επικοινωνιακό παιχνίδι είναι μια μάχη που δεν πρέπει να εγκαταλείψουμε. Η τρέχουσα εξέγερση έχει ήδη απασχολήσει πολύ περισσότερο τη διεθνή κοινότητα σε σχέση με προηγούμενες κινητοποιήσεις επομένως οφείλουμε να εκμεταλλευτούμε αυτό το momentum. Είναι σημαντικό να παρακολουθεί κανείς τακτικά τις ειδήσεις, να προωθεί και να διαδίδει πληροφορίες, να αντιδρά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Δεν πρέπει να υποτιμάμε την αξία της ψυχολογικής υποστήριξης. Κάποιες κινήσεις συμπαράστασης είναι πραγματικά συγκινητικές και όλο αυτό το κύμα αλληλεγγύης αναπτερώνει το ηθικό των αγωνιστών του Ιράν, τους δίνει δύναμη και τους παρακινεί να συνεχίσουν τη μάχη για τη διεκδίκηση της ελευθερίας τους.