Πάμπλο Νερούδα: Ο επαναστάτης ποιητής των ανθρώπων

Σαν σήμερα, 12 Ιουλίου του 1904 γεννιέται στην κωμόπολη Μπαρά της κεντρικής Χιλής ο κορυφαίος Λατινοαμερικάνος ποιητής, Πάμπλο Νερούδα.

Σχεδόν 50 χρόνια μετά το θάνατό του, ο Νερούδα διατηρεί τον τίτλο ενός από τους σημαντικότερους ποιητές του 20ού αιώνα, ενώ στην πατρίδα του παραμένει ένα ισχυρό εθνικό σύμβολο αντίστασης. Ο αντικομφορμιστής ποιητής με το διορατικό πνεύμα άφησε πίσω του πολύτιμη παρακαταθήκη το μνημειώδες έργο του, εκμαιεύοντας περίτεχνα την αξία της ελευθερίας, της αγάπης και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Τα πρώτα χρόνια της ζωής του

Ο Ρικάρντο Ελιέσερ Νεφταλί Ρέγιες Μπασοάλτο, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, έχασε τη μητέρα του από φυματίωση μόλις ένα μήνα μετά τη γέννηση του. Παρά την αποθάρρυνση του πατέρα του, ο εγγενώς χαρισματικός Νερούδα ξεκίνησε από τα 10 του χρόνια να γράφει ποιήματα, δημοσιεύοντας ως έφηβος στίχους στο τοπικό περιοδικό «La Mañana».

Το 1921, μετά την αποφοίτησή του από το Λύκειο, εγκαταστάθηκε στην πρωτεύουσα της Χιλής για να σπουδάσει γαλλική φιλολογία, ενώ παράλληλα εξέδωσε τα πρώτα χρόνια δύο ποιητικές συλλογές, με την δεύτερη ονόματι «Είκοσι ποιήματα αγάπης και ένα τραγούδι απόγνωσης» να γνωρίζει άμεση επιτυχία και να διατηρεί τη δημοτικότητά της στο πέρασμα του χρόνου.

Σε ηλικία 20 ετών, προκειμένου να αποφύγει τις επικρίσεις του πατέρα του για την ενασχόλησή του με την ποίηση, επινοεί το φευδώνυμο Παμπλο Νερούδα, εμπνευσμένο από τον Τσέχο συγγραφέα και ποιητή Γιαν Νερούντα. Τρία χρόνια αργότερα, το 1927, εισέρχεται στο Διπλωματικό Σώμα αναλαμβάνοντας ως πρόξενος, και μέχρι το 1934, ταξιδεύει στις σημερινές Μυανμάρ, Σρι Λάνκα, Ινδονησία, Σιγκαπούρη και Αργεντινή. Εν συνεχεία, το 1934 μετατέθηκε στη Βαρκελώνη κι έπειτα στη Μαδρίτη, όπου έτυχε θερμής υποδοχής από την ισπανική διανόηση, με το έργο του να προσελκύει το ενδιαφέρον των λογοτεχνικών κύκλων της Ευρώπης.

«Ο ποιητής των αδικημένων»

Όταν ο ομότεχνός του, Φεντερικό Γκαρθία Λόρκα παρουσίασε τον Νερούδα στη φιλοσοφική σχολή στη Μαδρίτη έκανε λόγο για έναν ποιητή «πιο κοντά στο θάνατο παρά στη φιλοσοφία, πιο κοντά στον πόνο παρά στη διανόηση, πιο κοντά στο αίμα παρά στο μελάνι. Παραμένει απέναντι στον κόσμο γεμάτος ειλικρινή έκπληξη και του λείπουν τα δύο εκείνα στοιχεία με τα οποία έχουν ζήσει τόσοι και τόσοι ψευδοποιητές: το μίσος και η ειρωνεία.»

Ο Χιλιανός ποιητής ξεχώρισε για την πρόθεσή του να αποκλίνει από τις ελιτιστικές τάσεις της σύγχρονης ποίησης, δημιουργώντας ένα έργο προσιτό και ανεπιτήδευτο, που αντανακλά τόσο τις καλλιτεχνικές του προτιμήσεις όσο και τις πολιτικές του αξίες. «Η ποίηση είναι σαν το ψωμί», έγραψε χαρακτηριστικά ο ποιητής του λαού. «Πρέπει να μοιράζεται από όλους, από τους λόγιους και τους αγρότες, από όλη την τεράστια, απίστευτη, εξαιρετική οικογένεια της ανθρωπότητας».

Κατόπιν της αιφνίδιας έκρηξης της Ισπανικής Επανάστασης, ο Νερούδα υποστήριξε με παρρησία τον αγώνα του ποδηγετημένου ισπανικού λαού, ταγμένος πιστά στο πλευρό του φίλου και ομοϊδεάτη του Φεντερικό Γκαρθία Λόρκα. Το αιματοκύλισμα των Ισπανών συνανθρώπων του αλλά και η εκτέλεση του Λόρκα από τους Φαλαγγίτες του Φράνκο το 1936 σφράγισαν ανεξίτηλα το πολιτικό γίγνεσθαι του ιδεαλιστή ποιήτη, φέρνοντας την εξέγερση και τον αντιεξουσιαστικό αγώνα στο επίκεντρο του ποιητικού του έργου. «Ο κόσμος άλλαξε, και η ποίησή μου έχει αλλάξει. Μία σταγόνα αίματος που χύνεται πάνω σ’ αυτές τις γραμμές θα παραμείνει μέσα τους ζωντανή, ανεξίτηλη σαν την αγάπη», έγραψε ο ίδιος χαρακτηριστικά.

Ποίηση και πάλη των τάξεων

Τα ταξίδια του Νερούδα του άνοιξαν τα μάτια στις παθογένειες των κοινωνιών και την εκμετάλλευση των φτωχών και στερημένων απ' τους προνομιούχους δυνάστες των λαών όλου του κόσμου. Η επαφή με τα οικουμενικά προβλήματα που προέκυψε από τα κοσμοπολίτικα βιωμάτά του, συνέβαλε εν πολλοίς στην ωρίμανση της πολιτικής του συνείδησης, ωθώντας τον να στρέψει εν τέλει την ποίησή του σε πιο πολιτικοποιημένα θέματα.

Γνώρισε ταξικά πολωμένες κοινωνίες και καταφρονεμένους ανθρώπους, ήρθε αντιμέτωπος με «σκοτάδια» τα οποία πότισαν την πένα του μετατρέποντάς την σε όπλο εναντίον του αυταρχισμού και τον ίδιο σε αγωνιστή του φωτός. Ακούραστα αγωνιστικός, αδιαπραγμάτευτα ασυμβίβαστος και επαναστατικά ρομαντικός, ο βάρδος των αδικημένων προσδοκούσε η ποίηση του να εμφυσήσει ελπίδα στους μειονεκτούντες και καταπιεσμένους, συντροφεύοντας τους στον αγώνα τους για την απελευθέρωση.

Την επιτομή της πολιτικής ποίησης του Νερούδα ενσαρκώνει το εμβληματικό «Canto General», ένα βιβλίο ποιημάτων που εκδόθηκε το 1950, χαρίζοντας του το Νόμπελ Λογοτεχνίας 21 χρόνια αργότερα. Το επικό αριστούργημα αποτελείτο από 15 ενότητες με συνολικά 241 ποιήματα και έμεινε στην ιστορία της τέταρτης τέχνης ως ένα έπος που ζωντανεύει το πεπρωμένο και τα όνειρα μιας Ηπείρου -μια ωδή στον αγώνα τον Λατινοαμερικάνικων λαών ενάντια στην καταπίεση. Το «Canto general» κατέστη ευρέως γνωστό στην Ελλάδα στα μέσα της δεκαετίας του 70', μέσα από την συγκλονιστική μελοποίηση του Μίκη Θεοδωράκη.

Ο ανυπότακτος εξόριστος

Το 1943 ο Νερούδα επέστρεψε στη Χιλή και δύο χρόνια αργότερα εξελέγη γερουσιαστής με το Κομμουνιστικό Κόμμα. Η πολιτική του δραστηριότητα, ωστόσο, σταμάτησε στα τέλη της δεκαετίας του 40' όταν η κυβέρνηση της Χιλής έθεσε εκτός νόμου το Κομμουνιστικό Κόμμα. Ο αντιφρονούντας ποιήτης συνέχισε παρά ταύτα να ενθαρρύνει τον ανιτιεξουσιαστικό αγώνα, επικρίνοντας στον διεθνή Τύπο τη βίαιη καταστολή των διαμαρτυριών των Xιλιανών ανθρακωρύχων από την κυβέρνηση του Γκονζάλες Βιδέλα.

Η ασυμβίβαστη στάση του Νερούδα επέφερε την έκδοση εντάλματος σύλληψης εις βάρος του, στοιχίζοντάς του την εξορία από την πατρίδα του το 1948. Με τη βοήθεια του συγγραφέα Μιγκέλ Άνχελ Αστούριας, ο καταδιωκόμενος καλλιτέχνης διέφυγε στην Αργεντινή σε μια θεαματική έφιππη απόδραση, ενώ από εκεί μετέβη στην Ευρώπη όπου έζησε εξόριστος από το 1948 ως το 1952. Κατά το τετραετές αυτό διάστημα η πένα του δεν σίγησε, αλλά τουναντίον τον καθιέρωσε παγκοσμίως ως ένα ακάματο υμνητή του έρωτα, της ελευθερίας και τις ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Όταν το 1952 ανακλήθηκαν τα εντάλματα για σύλληψη αριστερών συγγραφέων και πολιτικών, ο Νερούδα επέστρεψε στη Χιλή, συνεχίζοντας όμως να ταξιδεύει μέχρι το 1970, όταν ο φίλος του και σοσιαλιστής Σαλβαδόρ Αλιέντε ανήλθε στον προεδρικό θωκό της Χιλής. Ο ρομαντικός ποιητής δήλωνε: «Θα συνεχίσω να γράφω ένα μεγάλο κυκλικό ποίημα, το οποίο δεν τελείωσε ως τώρα γιατί θα τελειώσει μόνο με τη λέξη της τελευταίας στιγμής της ζωής μου». Αυτή η στιγμή ήρθε στις 23 Σεπτεμβρίου του 1973, δώδεκα ημέρες μετά το πραξικόπημα του στρατηγού Αουγούστο Πινοσέτ, όταν καταβεβλημένος από τον καρκίνο, ο πολυαγαπημένος ποιητής άφησε την τελευταία του πνοή σε κλινική του Σαντιάγο.

Έκτοτε, οι στίχοι του εμβληματικού Πάμπλο Νερούδα έχουν ταξιδέψει σε κάθε γωνιά της υφηλίου, δίνοντας φωνή στους φιμωμένους και αφήνοντας το στίγμα τους στη συλλογική συνείδηση των καταπιεσμένων λαών του κόσμου. Ο ιδεαλιστής ποιητής που κίνησε τα νήματα της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας συνεχίζει να συγκινεί γενιές και γενιές με την ανιδιοτελή υπηρεσία του στην τέχνη, την επανάσταση και τον έρωτα. «Δεν είμαι παρά ένας ποιητής, σας αγαπώ όλους. Πηγαίνω γυρνώντας τον κόσμο που αγαπώ Δεν έρχομαι εγώ να δώσω καμιά λύση. Ήρθα για να τραγουδήσω. Και για να τραγουδήσεις μαζί μου».