Επισκεφτήκαμε το «Παλαιοβιβλιοπωλείο των Αστέγων» -Ένα εγχείρημα αλληλεγγύης με πανανθρώπινο όραμα
«Σήμερα αισθάνομαι ευγνωμοσύνη. Ξεκινήσαμε από το μηδέν και πλέον λειτουργούμε ένα παλαιοβιβλιοπωλείο που στεγάζει χιλιάδες βιβλία και προσφέρει σταθερή απασχόληση σε 4 πρώην άστεγους συνάνθρωπους μας», λέει ο Λεωνίδας Κουρσούμης, εμπνευστής και ιδρυτής του Παλαιοβιβλιοπωλείου των Αστέγων.
Το ραντεβού μας δόθηκε στην αποθήκη του παλαιοβλιοπωλείου, στην οδό Πειραιώς 132. Μπαίνοντας στον αχανές χώρο διακρίνω στο βάθος ενός διαδρόμου από πολύχρωμες σειρές βιβλίων των κύριο Κουρσούμη, περιστοιχισμένο από στοίβες παλαιών τόμων και σπάνιων εκδόσεων. Μου γνέφει από μακριά, με υποδέχεται εγκάρδια και ξεκινά αβίαστα η κουβέντα μας.
Ο κος Λεωνίδας έχει τη στόφα ενός πνευματικού ανθρώπου -μιλά συνετά και μετρημένα και το ύφος του μαρτυρά μία ειλικρινή, ανεπιτήδευτη ευγένεια. Ο ίδιος δραστηριοποιείται στον εκδοτικό χώρο από τα φοιτητικά του χρόνια στη Θεσσαλονίκη, και πλέον μετρά 55 χρόνια εμπειρίας στα βιβλία. Το 2018, μια απρόσμενη αναποδιά της ζωής τον οδήγησε στην αστεγία. «Ήμουν 63 ετών όταν έχασα τη δουλειά μου. Δεν υπήρχε καμιά πιθανότητα να με προσλάβει κανείς, ανεξαρτήτως του τι μπορεί να ξέρω και τι εμπειρία κουβαλάω. Κάπως έτσι βρέθηκα στον δρόμο. Με στιγμάτισε αυτό -η συνειδητοποίηση πως σήμερα είσαι, αύριο δεν είσαι».
Για τον κύριο Κουρσούμη, όλα ξεκινούν με μία απόφαση. «Όταν φτάνεις στο τέλμα πρέπει να βρεις να γραπωθείς από κάπου, να πιστέψεις στη ζωή σου και στην προοπτική να την ξαναχτίσεις». Ο ίδιος βρήκε τη σανίδα σωτηρίας του στα βιβλία, κι αν αυτό φαντάζει κατ' επίφαση ρομαντικό, εκείνος φαίνεται να αντιμετωπίζει την ιστορία του με αφοπλιστικό ρεαλισμό «Όταν διηγούμαι τη ζωή μου στον δρόμο μπορεί να ακούγεται σαν ένα συγκινητικό αφήγημα με αίσιο τέλος, αλλά η πραγματικότητα είναι πως είναι μία χαίνουσα πληγή, ανεξαρτήτως του αν πλέον είμαι πιο αισιόδοξος βλέποντας την επιτυχία που έχει το παλαιοβιβλιοπωλείο μας».
Όντας άστεγος και αντιμέτωπος με την πρόκληση της επιβίωσης, ξεκίνησε να μαζεύει τίτλους από κάδους ανακύκλωσης και να τους πουλάει στα παλαιοβιβλιοπωλεία στο Μοναστηράκι. «Όταν είσαι ανέστιος οι στόχοι της ζωής σου είναι εφήμεροι. Ξυπνούσα το πρωί και σκεφτόμουν πως θα βρω 10-15 βιβλία για να βγάλω 4-5 ευρώ -να φάω, να πλυθώ, να κοιμηθώ να ξυπνήσω την επόμενη μέρα και πάλι απ΄ την αρχή».
Ξετυλίγοντας την ιστορία του, στέκεται σε στιγμές που τον σημάδεψαν. «Είχα φτάσει πολλές φόρες στην απελπισία. Και ξέρεις πότε με συνέπαιρνε; Όταν πέρναγε μια εβδομάδα και δεν είχα πουκάμισο να αλλάξω. Τότε ατονούσα, καθόμουν και κοίταγα τον ουρανό. Έχουν αλλάξει πολλά μέσα μου από τότε, άλλαξε η ματιά μου στη ζωή -με επηρεάζουν συνθήκες και καταστάσεις που παλαιότερα δεν με άγγιζαν. Πλέον όταν είναι άσχημος ο καιρός με πιάνει ένα σφίξιμο, μια στεναχώρια».
«Η αστεγία είναι μία επίπονη εμπειρία που δεν μπορείς να ξεπεράσεις, αφήνει ένα σημάδι που δε σβήνει η πάροδος του χρόνου. Βιώνεις αισθήματα με πρωτόγνωρο τρόπο -τη μοναξιά, την απογοήτευση τη ντροπή. Θυμάμαι όταν βρέθηκα στον δρόμο περνούσα από βιβλιοπωλεία που δούλευαν γνωστοί μου απ΄ το εκδοτικό σινάφι, ίσα για να ανταλλάξουμε δυο κουβέντες, να περάσει κάπως η ώρα. Κανείς τους δεν ήξερε ότι είμαι ανέστιος, έπαιζα θέατρο. Τι να πεις; Ότι μένεις στον δρόμο; Ένιωθα ντροπή και συνάμα μια περηφάνια, σχεδόν αλαζονεία. Χτυπάει πολύ βαθιά, βλέπεις, το αίσθημα της απογοήτευσης -δεν μπορούσα να το χωνέψω πως έφτασα εγώ εκεί».
«Στον δρόμο γνώρισα δύο 55ρηδες άστεγους, τον Αντώνη και τον Αλέξανδρο. Συζητούσαμε μαζί και αναλογιζόμασταν πως θα καταφέρουμε να κάνουμε κάτι για εμάς, πως θα μπορέσουμε να βιοποριστούμε. Εγώ εκείνη την περίοδο κοιμόμουν σε μια αποθήκη που μου είχε παραχωρήσει ένας γνωστός στην οδό Κωνσταντίνου Θεοτόκη. Σκεφτήκαμε λοιπόν μήπως ξεκινήσουμε να συγκεντρώνουμε εκεί τα βιβλία που μαζεύαμε, να δεχθούμε δωρεές ανθρώπων που θέλουν να μας στηρίξουν και να στήσουμε ένα παλαιοβιβλιοπωλείο».
Λίγο καιρό αργότερα, χάρη στην ανταπόκριση του κόσμου, το παλαιοβιβλιοπωλείο μετακόμισε στην οδό Πειραιώς 132, στην αποθήκη όπου σήμερα στεγάζονται περίπου 120,000 βιβλία. Ο κύριος Λεωνίδας εξομολογείται πως δεν περίμενε ποτέ πως ο κόσμος θα αγκάλιαζε τόσο εγκάρδια το εγχείρημά τους. «Είναι δυο-τρεις σκηνές στη ζωή μου που δε θα τις ξεχάσω πότε. Μία από αυτές είναι όταν πήρα στα χέρια μου τα κλειδιά για τον χώρο της οδού Πειραιώς. Ήταν η στιγμή που σηματοδότησε την επανεκκίνηση της ζωής μου.
Ακόμη δυσκολεύομαι καμιά φορά να το πιστέψω. Χάρη σ' αυτόν τον "ποταμό αγάπης" που εισπράξαμε καταφέραμε στην πορεία να επεκταθούμε. Μετά από από πολλές δυσκολίες ανοίξαμε το Παλαιοβιβλιοπωλείο των Αστέγων στην οδό Γραβιάς 9-11 με το όνομα "Ανέστιος"». Σήμερα, ο «Ανέστιος» έχει μετακομίσει στην οδό Αστυδάμαντος 11, στο Παγκράτι.
Αρχικά, ο Λεωνίδας, ο Αντώνης και ο Αλέξανδρος φιλοδοξούσαν απλώς να εξασφαλίσουν τα προς το ζην. Ωστόσο στην πορεία, το «Παλαιοβιβλιοπωλείο των Αστέγων» μετουσιώθηκε σε ένα εγχείρημά αλληλεγγύης με στόχο την επαγγελματική αποκατάσταση άστεγων συνανθρώπων μας και την ουσιαστική επανένταξή τους στον κοινωνικό ιστό. Πλέον, το «Παλαιοβιβλιοπωλείο των Αστέγων» απασχολεί 4 πρώην άστεγους που συνεισφέρουν ουσιαστικά στην εύρυθμη λειτουργία του - τη Μαριάννα, τον Φάντη, τον Τίτο και τον Λεωνίδα.
Παρακινούμενη από τους στόχους της αλλά και την στήριξη του κόσμου, η ομάδα του «Ανέστιου» οραματίζεται συνεχώς νέους τρόπους για να εξελίξει το έργο της. «Στην Πειραιώς έχουμε περίπου 15,000-20,000 σπάνιους τίτλους, εκ των οποίων πολλοί ξεπερνούν τα 120 χρονιά έκδοσης. Μιλάμε για βιβλία μεγάλης αξίας που μπορούν να αξιοποιηθούν κάλλιστα ως αρχεία για έρευνα. Σκοπός μας είναι να τα ψηφιοποιήσουμε και να δημιουργήσουμε ένα e-shop το οποίο θα μας επέτρεπε να επεκταθούμε και να εξυπηρετήσουμε και κόσμο εκτός του λεκανοπεδίου» εξηγεί ο κύριος Κουρσούμης.
Ωστόσο, αφήνει να εννοηθεί πως η προθυμοποίηση και η καλή διάθεση των ανθρώπων πίσω από το «Παλαιοβιβλιοπωλείο των Αστέγων» δυστυχώς δεν αρκούν για να υλοποιηθούν τα σχέδιά τους. «Η ψηφιοποίηση των τίτλων δεν είναι εφικτή επί της παρούσης, καθώς ο αποθηκευτικός μας χώρος στην οδό Πειραιώς δεν είναι επαρκώς αξιοποιήσιμος. Δεν έχουμε ηλεκτρικό ρεύμα και κατ’ επέκταση ούτε πρόσβαση στο διαδίκτυο, επομένως δεν μπορούμε να προχωρήσουμε το πλάνο για την καταγραφή και καταλογογράφηση των τίτλων μας».
«Δυστυχώς δεν έχουμε καμιά θεσμική στήριξη, πορευόμαστε μονάχοι. Από πλευράς μας έχουν γίνει πολλές προσπάθειες να χτίσουμε γέφυρες επικοινωνίας και να δημιουργήσουμε συνεργασίες με διάφορους φορείς και δήμους προτείνοντας πλάνα για διάφορα πρότζεκτ. Είτε δεν λάβαμε καμία ανταπόκριση, είτε κενές υποσχέσεις. Πλέον έχω μάθει να κρατάω μικρό καλάθι, αν δεν δω έμπρακτη στήριξη δεν πιστεύω τίποτα».
Κατά τη διάρκεια της κουβέντας μας, ο ρεαλισμός και η προσγειωμένη στάση του κύριου Κουρσούμη αναδύονται αρκετές φορές στην επιφάνεια. Όσο καλοδεχούμενη κι αν είναι η στήριξη των απλών ανθρώπων, γνωρίζει πως από μόνη της δεν δύναται να καλύψει τα θεσμικά κενά. «Δεν αρκεί το θυμικό και η ευαισθητοποίηση, πρέπει να υπάρχει επαγγελματισμός, οργάνωση και μεθοδικότητα για να αντιμετωπίσεις ένα βαθιά ριζωμένο κοινωνικό πρόβλημα. Ο εθελοντισμός και η αλληλεγγύη δυστυχώς έχουν στενά χρονικά όρια, δεν μπορούν να αντισταθμίσουν τη θεσμική ανεπάρκεια».
«Το βασικό πρόβλημα στην Ελλάδα είναι η έλλειψη κοινωνικής παιδείας. Έχουμε μια αποστασιοποιημένη και σε μεγάλο βαθμό επικριτική προσέγγιση απέναντι στους αστέγους. Πολύς κόσμος τους θεωρεί εν μέρει υπαίτιους για την κατάσταση τους, πιστεύουν πως είναι τοξικομανείς ή χαραμοφάηδες, πως μένουν άπραγοι και δεν προσπαθούν αρκετά. Δεν είναι έτσι τα πράγματα. Αν βρεθείς σ ’αυτή την κατάσταση αντιλαμβάνεσαι πόσο δύσκολο είναι να τη δραπετεύσεις. Όταν δεις το ζήτημα από κοντά καταλαβαίνεις πως αυτοί οι άνθρωποι είναι θύματα του εαυτού τους αλλά και ενός συστήματος που τους αποκλείει. Δεν μπορούμε να τους εγκαταλείπουμε».
«Δυστυχώς αυτό που έχω καταλάβει είναι πως δεν έχουμε μάθει να ακούμε τον άνθρωπο που πλήττεται από το πρόβλημα και να τον συμπεριλαμβάνουμε στη συζήτηση για την αντιμετώπισή του. Nα σου φέρω ένα παράδειγμα: Εν μέσω πανδημίας ο δήμος Αθηνών έφτιαξε ένα καινούργιο υπνωτήριο με 6 ορόφους και 320 κρεβάτια. Έχουν κάνει εξαιρετική δουλειά, αλλά τα μισά κρεβάτια είναι άδεια. Οι άστεγοι, βλέπεις, δεν πάνε στα υπνωτήρια επειδή φοβούνται να χάσουν την καβάτζα τους».
«Ένας άνθρωπος που ζει στον δρόμο και βιώνει καθημερινά φόβο και αβεβαιότητα είναι λογικό να έχει σοβαρό πρόβλημα προσαρμοστικότητας. Αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να αντιληφθεί εύκολα κάποιος που δεν έχει βιώσει αυτή τη συνθήκη. Γι' αυτό και είναι τόσο σημαντικό να ακούσουμε τους άστεγους συνανθρώπους μας -για να κατανοήσουμε εις βάθος τον ψυχισμό και τις ανάγκες τους και να μάθουμε από τους ίδιους πως μπορούμε να τους προσεγγίσουμε με τρόπο αποτελεσματικό».
Δεν είναι ένα γραφικό αντικείμενο ο άστεγος, είναι ένας άνθρωπος που έχει πληγωθεί βαθιά -ο καθένας με τον τρόπο του και για τους λόγους του.
«Πρέπει να καταλάβουμε πως δεν είναι ένα γραφικό αντικείμενο ο άστεγος, είναι ένας άνθρωπος που έχει πληγωθεί βαθιά -ο καθένας με τον τρόπο του και για τους λόγους του. Κανένας όμως δε βγαίνει ψυχικά αλώβητος από αυτή την εμπειρία, είναι μια πληγή που θα σε συνοδεύει για πάντα. Χρειάζεται να πλησιάσουμε τους άστεγους συνανθρώπους μας με έναν τρόπο απαλό, με ευγένεια και ενσυναίσθηση. Να τους δείξουμε ότι αξίζει η ζωή τους και να τους παρακινήσουμε να την αλλάξουν. Είναι μεγάλο πράγμα η ανθρώπινη ζεστασιά για έναν άστεγο που ψάχνει την ελπίδα του».
Στο κλείσιμο της συζήτησης μας, ρώτησα τον κύριο Λεωνίδα ποια είναι η πιο ουσιαστική βοήθεια που μπορεί να δεχτεί ένας ανέστιος άνθρωπος. Η απάντηση του ήταν σαφής και ανένδοτη. «Μια και μοναδική -η εργασία. Αν έχεις μια δουλειά όλα τα άλλα θα 'ρθουν -ένα πιάτο φαΐ, ένα κρεβάτι να πλαγιάσεις, ένα ρούχο να φορέσεις. Η δουλειά είναι το κίνητρο αλλά και το μέσο για να ξαναχτίσεις τη ζωή σου απ’ την αρχή».
Το παλαιοβιβλιοπωλείο «Ανέστιος» στην οδό Αστυδάμαντος 11, στο Παγκράτι λειτουργεί καθημερινά από τις 11:00 έως τις 20:00, και το Σάββατο από τις 11:00 έως τις 16:00.
Η αποθήκη στην οδό Πειραιώς 132 λειτουργεί Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο από τις 10:00 έως τις 15:00.
