Libreria Mujeres -Μια μέρα στο ιστορικό φεμινιστικό βιβλιοπωλείο της Μαδρίτης

Σε ένα μικρό δρομάκι δίπλα στη διάσημη Πλάθα Μαγιόρ της Μαδρίτης, μια μωβ ταμπέλα με μια γοργόνα στο χρώμα της μέντας τραβά το βλέμμα των περαστικών.

Κάτω από την ταμπέλα, δύο προσόψεις βαμμένες στο ίδιο μωβ χρώμα αποκαλύπτουν το εσωτερικό του Libreria Mujeres, του πρώτου φεμινιστικού βιβλιοπωλείου της Μαδρίτης.

Μια γρήγορη ματιά στη βιτρίνα προδιαθέτει για αυτό που βρίσκεται στο εσωτερικό του -φωτογραφίες διάσημων γυναικών συγγραφέων, μικροσκοπικά γλυπτά με μάγισσες και τίτλοι που σπάνια βλέπεις σε βιβλιοπωλεία όπως περίοδος, ζητήματα φύλου και η queer ιστορία του φλαμένκο.

Το Libreria Mujeres ιδρύθηκε το 1978 στη δίνη ενός δυναμικού τότε φεμινιστικού κινήματος γυναικών που έκαναν ακτιβισμό για τα γυναικεία ζητήματα.

Στο ταμείο του βιβλιοπωλείου βρίσκεται η Άλμπα, μια γυναίκα γεμάτη ενέργεια που γεμίζει τον χώρο με τη δυνατή φωνή της. Η ίδια μεγάλωσε σε μια οικογένεια δυναμικών φεμινιστριών -το βιβλιοπωλείο, όπως και η οργάνωση ιδρύθηκαν από την γιαγιά Λόλα και τη μητέρα της, Ελένα μαζί με συνεργάτιδές τους.

Στις αρχές της δεκαετίας του '90 παράλληλα με τις ακτιβιστικές δράσεις τους ίδρυσαν και τον εκδοτικό οίκο Horas y Horas, το όνομα του οποίου ενέπνευσαν σε κάποιο βαθμό οι Ώρες της ελληνικής μυθολογίας. Οι γυναίκες της ελληνικής και της ρωμαϊκής μυθολογίας, οι αφηγήσεις γύρω από αυτές και η θέση τους στην κοινωνία και τον κόσμο, ενδιέφεραν ανέκαθεν τις ιδρύτριες του βιβλιοπωλείου.

«Το βιβλιοπωλείο είναι εμβληματικό για τη Μαδρίτη και ο κόσμος αναγνωρίζει το λογότυπο. Το ίδιο ισχύει και για τον εκδοτικό, ο οποίος επικεντρωνόταν κυρίως σε non fiction βιβλία, συνήθως σε σχέση με τον φεμινισμό, στον οποίο η Ελένα Λασέρας (η μητέρα της Άλμπα που πέθανε από καρκίνο) έκανε σπουδαία πράγματα. Είχε φοβερό μάτι και κριτήριο και ήξερε τι θα κάνει επιτυχία πριν ακόμη φτάσει στην Ισπανία», λέει η Χριστίνα Φιλήμονος, μια νεαρή Ελληνίδα που εντάχθηκε στο δυναμικό της Libreria Mujeres όταν ζούσε στη Μαδρίτη.

Η ίδια έκανε τότε μεταπτυχιακό πάνω στην έκδοση βιβλίου, παράλληλα με διδακτορικό και επέλεξε να κάνει την πρακτική της στον εκδοτικό του βιβλιοπωλείου, δίνοντάς του μια νέα πνοή. Εκτός από την πρακτική της, που διήρκεσε τρεις μήνες, η Χριστίνα ξεκίνησε να βοηθά και στο βιβλιοπωλείο και μάλιστα δούλεψε μαζί τους στην Feria del Libro, την μεγαλύτερη έκθεση βιβλίου στην Ισπανία που διαρκεί έναν μήνα. Η ίδια, μαζί με την Άλμπα, σε διαφορετικές χρονικές στιγμές και διαφορετικές χώρες, μου μίλησαν για το βιβλιοπωλείο και την ιστορία του.

Οι γυναίκες του Horas y Horas ήταν οι πρώτες που μετέφρασαν στα ισπανικά και εξέδωσαν σπουδαίες συγγραφείς, ακαδημαϊκούς και φεμινίστριες που ως τότε είχαν αγνοηθεί από τους μεγάλους εκδοτικούς. Ανάμεσα σε αυτές είναι η σπουδαία Αμερικανίδα ποιήτρια και θεωρητικός του φεμινισμού Οντρ Λορντ (1934 – 1992) και η Μεξικανή ανθρωπολόγος και φεμινίστρια Μαρσέλα Λανγκάρντ, η οποία εξέλιξε τον όρο «γυναικοκτονία» που εισήγαγαν οι Ράσελ και Ράντφορντ και του έδωσε την σημασία που έχει σήμερα. Ουσιαστικά, παρατήρησε ότι ο αρχικός όρος «feminicide» σήμαινε απλώς δολοφονία γυναίκας, ενώ το femicide που εισήγαγε και τελικά επικράτησε να χρησιμοποιείται, σημαίνει τη δολοφονία γυναίκας μέσα σε ένα πατριαρχικό σύστημα που την κανονικοποιεί.

Σταδιακά, το βιβλιοπωλείο άρχισε να παίρνει τη μερίδα του λέοντος όσον αφορά τον χρόνο και την ενέργειά τους, ενώ η βαθιά οικονομική κρίση και, πιο πρόσφατα, η πανδημία έφεραν ισχυρά πλήγματα στον εκδοτικό.

«Σήμερα, και πολύ περισσότερο παλαιότερα, μπαίνεις σε ένα βιβλιοπωλείο και βλέπεις κυρίως άνδρες. Άνδρες συγγραφείς, άνδρες εκδότες, αφηγήσεις που προκύπτουν από την ανδρική ματιά και τα βιώματα. Εμείς εστιάζουμε στις γυναίκες συγγραφείς και μάλιστα στα ονόματα που πιθανότατα δεν βρίσκει κανείς στις μεγάλες αλυσίδες», μου λέει η Άλμπα κουνόντας θεατρικά τα χέρια της μπροστά στα ράφια.

Πράγματι, οι ιδρύτριες του Libreria Mujeres, κρατούν μια σταθερή βάση βιβλίων από γυναίκες συγγραφείς που ακόμη και αν δεν τις βρει κανείς πουθενά αλλού, ξέρει ότι θα τις βρει στη μόνιμη συλλογή τους, που δεν επηρεάζεται από τις mainstream κυκλοφορίες και best sellers.

«Για παράδειγμα, στο βιβλιοπωλείο θα βρεις τα πιο εμβληματικά μυθιστορήματα της Αγκάθα Κρίστι, αλλά όχι όλα τα βιβλία της. Η λογική πίσω από αυτό είναι ότι παρ' όλο που είναι γυναίκα συγγραφέας, τα βιβλία της μπορεί κανείς να τα βρει και στα μεγάλα βιβλιοπωλεία, ενώ στο Libreria Mujeres θέλουν να δημιουργούν χώρο για τις γυναίκες συγγραφείς που δεν έχουν λάβει ως τώρα την αναγνώριση που τους άξιζε. Μιλάμε για Ισπανίδες και Λατινοαμερικάνες αλλά φυσικά και ξένη λογοτεχνία», λέει η Χριστίνα Φιλήμονος.

Η δεύτερη κατηγορία βιβλίων που πουλά το Libreria Mujeres είναι δοκίμια, ποίηση, μελέτες, λογοτεχνία και οτιδήποτε άλλο έχει γραφτεί με θέμα τις γυναίκες, τον φεμινισμό και τα ζητήματα φύλου. Σε ένα από τα ράφια, το μάτι μου πέφτει σε ένα βιβλίο με τίτλο «Γυναίκες αόρατες από την ιατρική», ενώ σε ένα άλλο βλέπω μελέτες για την τρανς κουλτούρα, την σεξεργασία, την μητρότητα και ένα ολόκληρο section με βιβλία για την περίοδο.

Μερικές ακόμη κατηγορίες περιλαμβάνουν τα φεμινιστικά κόμικ, τις βιογραφίες και τις γυναίκες στην τέχνη αλλά και την επιστήμη, αλλά εκτός από βιβλία θα βρει κανείς και αντικείμενα της ίδιας λογικής. Ξεχωρίζω ένα section με θήκες και κουτάκια με τα πρόσωπα της Βιρτζίνια Γουλφ και της Σύλβια Πλαθ, κολιέ με το σήμα του θηλυκού, μικροσκοπικά γλυπτά που αναπαριστούν μάγισσες και ένα λούτρινο αιδοίο. Κρεμασμένη μπροστά στο ταμείο είναι μερικές πάνινες tote bags. Ξεχωρίζω, μια σε έντονο μωβ που γράφει «Support your local girl gang». «Την έχει φτιάξει μια ομάδα γυναικών», λέει η Άλμπα χαμογελώντας.

«Έρχονται άντρες στο βιβλιοπωλείο;», ρωτάω την Άλμπα. «Φυσικά!», απαντάει, «και αυτό μας κάνει πολύ χαρούμενες. Με το πέρασμα των χρόνων άρχισαν να έρχονται περισσότεροι άντρες όλων των ηλικιών αλλά και νέα παιδιά, τουρίστες, πελάτες που έρχονται από άλλες πόλεις ή χώρες. Και φυσικά έχουμε το σταθερό μας κοινό που μας στηρίζει χρόνια».

Το βιβλιοπωλείο λειτουργεί μεταξύ άλλων και με «φίλους» δηλαδή κάτι σαν συνδρομητές με κάρτα που το στηρίζουν σταθερά, αγοράζοντας πολλά βιβλία. Η Χριστίνα Φιλήμονος έτυχε να είναι μάλιστα μπροστά σε ένα συγκινητικό περιστατικό.

«Ένας ηλικιωμένος κύριος ήρθε και μας είπε ότι η γυναίκα του ήταν συνδρομήτρια στο βιβλιοπωλείο και είχε πεθάνει πριν λίγα χρόνια. Με τους πόντους που είχε μαζέψει μέσα στα χρόνια ήθελε να πάρει όσα περισσότερα βιβλία μπορούσε για να δωρίσει στις εγγονές του στη μνήμη της φεμινίστριας γιαγιάς τους. Εκείνη την ημέρα, η Άλμπα άφησε ό,τι άλλο έκανε και πέρασε 20 λεπτά γυρίζοντας το βιβλιοπωλείο με τον κύριο και διαλέγοντας βιβλία μαζί του».

Το Libreria Mujeres και οι γυναίκες του δεν τα βρήκαν πάντα εύκολα. Αντιμετώπισαν δυσκολίες, οικονομικές κρίσεις, αναπόφευκτες «κόντρες» και αγωνίες, όμως περπατούν μέχρι σήμερα, με πείσμα και επιμονή, στον δρόμο που χάραξαν και που όπως λένε, θα ήθελαν να κρατήσει για τουλάχιστον 40 χρόνια ακόμα. Πλέον δεν είναι το μόνο γυναικείο βιβλιοπωλείο της Μαδρίτης, είναι όμως σίγουρα το πρώτο και το πιο εμβληματικό.

Το μήνυμα που γράφουν στην ιστοσελίδα τους, συμπυκνώνει, άλλωστε τη φιλοσοφία τους, με τρόπο ενδεικτικό. «Είμαστε μια ομάδα γυναικών πεπεισμένες ότι ο χώρος του Γυναικείου Βιβλιοπωλείου είναι απαραίτητος για τον φεμινισμό, τις γυναίκες, τη λογοτεχνία, τον ακτιβισμό και, επειδή το προσωπικό είναι πολιτικό, και για εμάς. Και είμαστε αποφασισμένες ότι αυτό το έργο θα συνεχιστεί για άλλα 40 τουλάχιστον χρόνια. Είμαστε μεγάλες, μεσαίες, νέες, ψηλές, κοντές, χοντρές, αδύνατες, έξυπνες και φεμινίστριες. Είμαστε γυναίκες με αρχή και τέλος και είμαστε εδώ για να συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε τη διάδοση των φεμινιστικών ιδεών και της πολιτικής και της λογοτεχνίας που γράφτηκαν από γυναίκες. Είναι τρόπος ζωής και τρόπος ύπαρξης στον κόσμο. Και θέλουμε να το μοιραστούμε με όλους εσάς».