Δόμνα Μιχαηλίδου: «Δεν αρκεί να είσαι η πρώτη έγκυος υπουργός, το σημαντικό είναι να μην είσαι η τελευταία»

Σε μια εποχή που η κοινωνική συνοχή και η οικογένεια αποτελούν βασικά θέματα στην πολιτική ατζέντα, η Δόμνα Μιχαηλίδου ανέλαβε το Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας.

Η συγκυρία είναι ξεχωριστή και για έναν ακόμα λόγο: πρόκειται για την πρώτη φορά που μια έγκυος πολιτικός αναλαμβάνει υπουργικό χαρτοφυλάκιο, καθώς σε λίγες ημέρες η κ. Μιχαηλίδου θα γίνει μητέρα.

Γεννημένη στον Πειραιά το 1987, ανήκει σε μια νέα γενιά πολιτικών με σπουδές στο εξωτερικό και εμπλοκή σε θέματα δημόσιας πολιτικής. Πιο συγκεκριμένα, σπούδασε Οικονομικά στην Αγγλία, απέκτησε διδακτορικό από το Πανεπιστήμιο του Cambridge και εργάστηκε σε διεθνείς οργανισμούς, όπως ο ΟΟΣΑ και ο ΟΗΕ. Σε ηλικία 29 ετών ανέλαβε ρόλο συμβούλου του Κυριάκου Μητσοτάκη σε θέματα μεταρρυθμίσεων και το 2019 έγινε το νεότερο μέλος της τότε κυβέρνησης.

Σήμερα, λίγο πριν φέρει στον κόσμο τον γιο της, καλείται ως υπουργός να υπηρετήσει έναν ρόλο άμεσα συνδεδεμένο με τη νέα της πραγματικότητα: τη στήριξη της οικογένειας σε όλες τις μορφές της.

Τη συναντήσαμε στο γραφείο της, σε ένα διάλειμμα από τις επαγγελματικές της υποχρεώσεις, για μια συζήτηση γύρω από τον διπλό της ρόλο: της υπουργού και μέλλουσας μητέρας.

«Η ανάληψη καθηκόντων του Υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας ήταν μια ημερομηνία-σταθμός στη ζωή μου. Όχι επειδή μου έγινε πρόταση να αναλάβω υπουργείο παρά την εγκυμοσύνη μου, αλλά μαζί με αυτήν. Κι αυτό έχει σημασία. Δεν υπήρξε ποτέ το δίλημμα "μπορώ να τα καταφέρω και τα δύο;". Αντίθετα, μου προτάθηκε να τα κάνω όλα ταυτόχρονα: να είμαι υπουργός και μέλλουσα μητέρα. Δεν χρειάστηκε να εξισορροπήσω ρόλους. Αντίθετα, μου δόθηκε η δυνατότητα να τους αγκαλιάσω και τους δύο».

«Για εμένα αυτό ήταν ένα βαθιά συμβολικό γεγονός. Όλες οι ερωτήσεις που ακολούθησαν είχαν τη μορφή: "Πώς θα τα καταφέρεις αφού είσαι έγκυος;". Όμως, το σημαντικό είναι πως δεν έγινα υπουργός παρά την εγκυμοσύνη μου, έγινα υπουργός μαζί με την εγκυμοσύνη. Κι αυτό είναι κάτι που αφορά όχι μόνο εμένα, αλλά πολλές γυναίκες που σε όλο τον κόσμο καλούνται να δώσουν τη μάχη τού "μαζί". Δυστυχώς, στη χώρα μας, ειδικά στον χώρο της πολιτικής, μέχρι τώρα κυριαρχούσε το "παρά". Ένα "παρά" που συνήθως απέκλειε, αντί να ενσωματώνει. Το γεγονός ότι αυτό το "μαζί" συμβαίνει στο Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας το κάνει ακόμα πιο συμβολικό. Θα μπορούσε να είναι εξίσου δυνατό σε άλλους χώρους, όπως οι Ένοπλες Δυνάμεις, ίσως και πιο δυνατό. Όμως, το σημαντικό είναι πως το "παρά" γίνεται πλέον "μαζί". Θα ήθελα, επίσης, να πω ότι προσωπικά με ενοχλεί η φράση "η πρώτη γυναίκα που...". Γιατί αυτή η διατύπωση, αντί να ενθαρρύνει, πολλές φορές αποθαρρύνει. Δεν αρκεί να είσαι η πρώτη, το ζητούμενο είναι να μην είσαι η τελευταία».

Αν και η εγκυμοσύνη της μέχρι τώρα είναι αρκετά εύκολη, παραδέχεται ότι υπάρχουν στιγμές που το σώμα δεν ανταποκρίνεται όπως θα ήθελε. «Θεωρώ ότι είμαι πολύ τυχερή, γιατί η εγκυμοσύνη μου μέχρι στιγμής είναι εύκολη και ελπίζω να συνεχιστεί έτσι. Κι όταν το λέω αυτό στους φίλους μου, τους προσθέτω και μια σκέψη: "Θεέ μου, ελπίζω να μην το προκαταλάβω και να έρθει μετά ένα δύσκολο μωράκι"! Παρ' όλα αυτά, καταλαβαίνω πολύ καλά ότι πολλές γυναίκες αντιμετωπίζουν πιο δύσκολες εγκυμοσύνες. Το πόσο εύκολη ή δύσκολη είναι η εγκυμοσύνη έχει και έναν χαρακτήρα. Όσες δυσκολίες και να έχεις, όπως ίλιγγους, εμετούς και άλλες αντιξοότητες, υπάρχει και το θέμα της προσωπικότητας, πόσο σκληραγωγημένος είσαι για να αντέξεις. Αντιλαμβάνομαι, όμως, ότι πολλές γυναίκες ταλαιπωρούνται πραγματικά και ότι αυτό επηρεάζει και τις οικογένειές τους».

«Ακόμα και στην εύκολη εγκυμοσύνη, όμως, υπάρχουν στιγμές που το σώμα δεν ανταποκρίνεται όπως θέλεις. Πρέπει να κάνεις κάτι για τη δουλειά σου, και το σώμα απλώς δεν μπορεί να το αντέξει. Σε αυτές τις στιγμές έχεις δύο επιλογές: είτε να πεις "Δεν πειράζει, το κάνω και αυτό" είτε να σκεφτείς ότι ο κόσμος θα σε καταλάβει. Αλλά το να προσπαθείς να ισορροπήσεις και να αγκαλιάσεις και τους δύο ρόλους είναι μια δυναμική διαδικασία. Δεν είναι μια στατική εικόνα. Αυτό το καταφέρνουν εκατομμύρια γυναίκες καθημερινά, και νομίζω πως και εγώ το πετυχαίνω».

Πόσο έχει αλλάξει, όμως, η εγκυμοσύνη τον τρόπο σκέψης της; «Έχω την τύχη να υπηρετώ την παιδική προστασία για έξι χρόνια, κάτι που θεωρώ ένα τεράστιο σχολείο. Αυτή η δουλειά με έχει κάνει να αντιλαμβάνομαι σε βάθος τη σημασία του πόνου, της χαράς και της συγκίνησης που σχετίζονται με τα παιδιά. Οπότε, όταν έμαθα ότι θα γίνω μητέρα, δεν ήμουν ακριβώς ο "τυπικός" άνθρωπος που αντιδρά με άγνοια ή έκπληξη, καθώς η αγωνία για την προστασία των παιδιών ήταν ήδη μέρος της καθημερινότητάς μου».

«Αυτό, όμως, με έκανε και πιο κοντά στο να βιώσω τη μητρότητα και, ταυτόχρονα, να είμαι πιο ευσυγκίνητη. Πρόσφατα πήγα σε μια παρουσίαση βιβλίου της Ρέας Βιτάλη, και ίσως να φανεί κοινότοπο, αλλά για πρώτη φορά ένιωσα την ανάγκη να μην αρρωστήσω, όχι μόνο για εμένα, αλλά για το παιδί μου. Επιπλέον, τώρα έχω μια νέα αντίληψη για τη φροντίδα των άλλων γύρω μου, όπως του άνδρα μου. Έχω περάσει και οικογενειακό καρκίνο και καταλαβαίνω την ανάγκη να προσέχεις τον εαυτό σου ώστε να μπορείς να είσαι εκεί για τους αγαπημένους σου».

Η απώλεια του πατέρα της το 2022 υπήρξε μια σημαντική στιγμή στη ζωή της. Κάνοντας τον απολογισμό αυτής της μεταβατικής περιόδου, η Δόμνα Μιχαηλίδου εξηγεί: «Δεν θέλω να πω ότι η ζωή που έρχεται αναπληρώνει τη ζωή που έφυγε. Ίσως όταν το παιδί έρθει, να καταφέρω να συνδεθώ περισσότερο με αυτή την ιδέα. Ωστόσο, σκέφτομαι όχι μόνο τη χαρά που θα έδινε το μωρό στον πατέρα μου. Εγώ μεγάλωσα με τη γιαγιά μου, τη Μαρίτσα, η οποία, παρότι έχει "φύγει" από το 2016, παραμένει πάντα στο μυαλό μου. Μεγάλωσα μαζί της σε μεγάλο βαθμό και πιστεύω βαθιά στον θετικό αντίκτυπο που έχουν οι παππούδες στη ζωή των παιδιών. Δεν είναι μόνο για τους παππούδες και τις γιαγιάδες που τα εγγόνια είναι πολύτιμα, αλλά για τα ίδια τα παιδιά, που γίνονται καλύτεροι άνθρωποι μεγαλώνοντας μαζί τους. Αυτό το έχω βιώσει προσωπικά και πιστεύω πως το μεγαλύτερο κομμάτι της καλοσύνης του χαρακτήρα μου, είτε το θεωρούν μικρότερο είτε μεγαλύτερο οι άλλοι, είναι αποτέλεσμα της παρουσίας της γιαγιάς Μαρίτσας στη ζωή μου».

«Με λυπεί το ότι το παιδί μου δεν θα γνωρίσει τον παππού του. Ξέρω πως θα γινόταν πιο κριτικό στη σκέψη και θα είχε πιο πολλά ενδιαφέροντα αν τον είχε στη ζωή του. Τώρα έχω μια αγωνία για το πώς θα μπορέσω να του μεταδώσω την γκάμα των ενδιαφερόντων και την αναζήτηση της γνώσης που ο πατέρας μου μου δίδαξε. Ο πατέρας μου με έμαθε να μη φοβάμαι να αναζητώ την πληροφορία και να μη βγάζω συμπεράσματα αν δεν είμαι σίγουρη για κάτι. Μου έδειξε πως, είτε με τα χέρια μου είτε με το μυαλό μου, δεν πρέπει να φοβάμαι να ψάχνω και να αναζητώ την αλήθεια. Αυτό είναι κάτι που μου λείπει και σκέφτομαι συχνά πώς θα το αναπληρώσω. Αν και ξέρω ότι δεν θα είμαι ακριβώς όπως εκείνος, θα κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ για να προσφέρω στο παιδί μου τα ίδια εφόδια».

Εκτός από τις επαγγελματικές της υποχρεώσεις, η Δόμνα Μιχαηλίδου βρίσκει τρόπους να αποφορτίζεται από την ένταση της καθημερινότητας. Στο πλευρό της είναι πάντα ο σύζυγός της, Λεωνίδας Μαντωνάκης. «Με την εγκυμοσύνη, είναι διαφορετικά. Πριν, κάναμε πολλά ταξίδια, είτε στην Ελλάδα είτε στο εξωτερικό, σκαρφαλώναμε βουνά και περπατούσαμε σε φαράγγια. Κάθε Παρασκευή πηγαίναμε στον "Κύριο" στην πλατεία Μαβίλη και γενικά προτιμούσαμε τα μικρά μπαράκια που κάνουν κέφι. Τώρα, για να μη με ποδοπατήσουν, δεν το κάνουμε πια, αν και το κάναμε μέχρι ένα σημείο. Αυτή τη στιγμή αυτό που κάνουμε, και μας πειράζουν οι φίλοι μας γι’ αυτό, είναι ότι μιλάμε πολύ κάθε μέρα. Μετά τη δουλειά, καθόμαστε για δύο-τρεις ώρες, συζητάμε για τη μέρα μας, κάνουμε το brief και έτσι αποφορτιζόμαστε. Όταν έρθει το μωρό, ήδη σκεφτόμαστε πώς θα το πάρουμε μαζί μας στα φαράγγια, πώς θα περπατάμε με το μάρσιπο, όλα αυτά τα σκεφτόμαστε».

Οι προτεραιότητές της στο Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας

Γνωρίζοντας πως ο χρόνος που έχει στη διάθεσή της είναι περίπου δύο χρόνια, η Δόμνα Μιχαηλίδου εξηγεί πού θέλει να εστιάσει.

«Να ξεκινήσουμε με το εξής: είμαι σε ένα Υπουργείο στο οποίο το χρονικό περιθώριο που έχω είναι περίπου δύο χρόνια. Επειδή είμαι ρεαλίστρια και οικονομολόγος, έχω μια αρκετά ορθολογική σκέψη. Δεν μου αρέσει και δεν θέλω να αρχίζω με οραματικές κουβέντες. Ξέρω πόσο καιρό έχω και ξέρω ποια είναι τα πλάνα και οι μεταρρυθμίσεις που έχουμε ήδη εντάξει σε συγκεκριμένα χρηματοδοτικά εργαλεία.

»Μιλάμε, για παράδειγμα, για την αποϊδρυματοποίηση παιδιών. Για τα παιδιά που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού ή έχουν άλλες νευροαναπτυξιακές διαταραχές, που είναι πια πάρα πολλά στη χώρα μας. Μιλάμε για ανθρώπους που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας και χρειάζονται στήριξη για να μπουν στην αγορά εργασίας. Για ανθρώπους με αναπηρία που χρειάζονται έναν προσωπικό βοηθό, έναν άνθρωπο δίπλα τους ώστε να μπορούν να βγουν από το σπίτι, να πάνε στη δουλειά, να σπουδάσουν στο πανεπιστήμιό τους. Όλα αυτά είναι πράγματα που έχω το καθήκον να ολοκληρώσω. Δεν μπορώ να τα βάλω στον πάγο για να ξεκινήσω να λέω διάφορα οραματικά.

»Όμως, καταλαβαίνω πολύ καλά ότι αυτή τη στιγμή όλα τα νοικοκυριά, ακόμα και τα πιο εύπορα, αλλά κυρίως τα ευάλωτα και τα μεσαία, έχουν σοβαρό πρόβλημα στέγασης. Οπότε, αυτό είναι άμεση προτεραιότητα. Ακόμα κι αν έχουμε μπροστά μας το πολύ δύο χρόνια μέχρι τις εκλογές, πρέπει να συνεχίσουμε να κάνουμε πράγματα στο στεγαστικό. Νομίζω ότι ο κόσμος πια θέλει να δει κάτι άμεσο και πολύ συγκεκριμένο».

Μιλώντας για το στεγαστικό, η υπουργός στέκεται ιδιαίτερα στο πρόγραμμα «Σπίτι μου ΙΙ», το οποίο στοχεύει να βοηθήσει κυρίως νέους και νέα ζευγάρια να αποκτήσουν το δικό τους σπίτι. Όπως εξηγεί, οι δύο βασικές ανησυχίες αφορούν τη διαθεσιμότητα προσιτών ακινήτων και τον χρόνο έγκρισης των δανείων.

«Το πρόγραμμα “τρέχει” μόλις 2,5 μήνες και ήδη έχουν προχωρήσει πάνω από 4.500 συμβόλαια, σχεδόν 1.000 περισσότερα απ' ό,τι στην ίδια φάση με το “Σπίτι μου Ι”, που είχε απορρόφηση άνω του 90%. Η καθυστέρηση δεν είναι ζήτημα του προγράμματος, αλλά της γενικότερης διαδικασίας, καθώς, ακόμα και χωρίς πρόγραμμα, χρειάζονται κατά μέσο όρο έξι μήνες για να κλείσει κάποιος στεγαστικό. Παρ’ όλα αυτά, η δεύτερη φάση πηγαίνει ήδη 50% καλύτερα από την πρώτη».

Το δημογραφικό ζήτημα αποτελεί, κατά την υπουργό, ένα από τα πιο σύνθετα και μακροπρόθεσμα προβλήματα της χώρας, που δεν μπορεί να λυθεί μεμονωμένα ή σε ένα μόνο υπουργείο. Όπως επισημαίνει, απαιτεί διατομεακή προσέγγιση, από την υγεία και την ενέργεια έως και την άμυνα, και κυρίως πολιτική βούληση να ληφθούν μέτρα που ενδεχομένως δεν αποδίδουν άμεσα, αλλά έχουν βάθος χρόνου.

Αναφέρεται σε πολιτικές όπως η αύξηση του επιδόματος γέννησης στα 2.700 ευρώ, η δυνατότητα πληρωμένης άδειας μητρότητας για ελεύθερες επαγγελματίες και αγρότισσες, αλλά και στην επιδότηση για υπηρεσίες φύλαξης παιδιών μέσω του προγράμματος «Νταντά της Γειτονιάς», ακόμα και από συγγενικά πρόσωπα.

Ωστόσο, αναγνωρίζει πως οικονομικά μέτρα από μόνα τους δεν επαρκούν. Η απόφαση για τη δημιουργία ή επέκταση οικογένειας φαίνεται να επηρεάζεται όλο και περισσότερο από πολιτισμικούς και κοινωνικούς παράγοντες, κάτι που κάνει την αντιμετώπιση του δημογραφικού ακόμη πιο απαιτητική.

Παρ' όλα αυτά, όταν μιλάμε για την ενίσχυση των οικογενειών και την υποστήριξη των νέων γονιών, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ένα σημαντικό και δυστυχώς αυξανόμενο πρόβλημα: την ενδοοικογενειακή βία.

«Τεράστιο θέμα η ενδοοικογενειακή βία. Ευτυχώς, παρατηρείται ότι δεν σιωπάται και οι γυναίκες ιδιαίτερα την επικοινωνούν. Βέβαια, η καταγραφή από μόνη της δεν προσφέρει κάποια λύση. Η καταγραφή απλώς μας κάνει να είμαστε όλοι πιο alert και να ξέρουμε πού ακριβώς πρέπει να στοχεύσουμε. Και εδώ πέρα πάλι δεν είναι ένα πρόβλημα το οποίο έχει μία λύση. Εδώ υπάρχει η λύση της προστασίας, λύση της καταστολής και, ακόμα πιο πολύ, λύση της πρόληψης. Γιατί το θέμα είναι πώς μεγαλώνουμε και εμείς τα παιδιά μας έτσι ώστε να μην καταλήγουμε σε τέτοιου τύπου συμπεριφορές. Τι πρότυπα έχουν, πώς μαθαίνουν να φέρονται το ένα στο άλλο. Εμείς έχουμε και τρέχουμε τις ανοιχτές δομές υποστήριξης γυναικών σε όλη την Ελλάδα, τους ξενώνες φιλοξενίας και γυναικών και των παιδιών τους. Πάρα πολλά προγράμματα τα οποία τρέχουμε και μέσω της ΔΥΠΑ που μοριοδοτούμε γυναίκες έτσι ώστε να ξέρουν ότι, αν χρειαστεί να φύγουν από το σπίτι τους, μπορούν και να έχουν στέγη και να έχουν ένα επάγγελμα το οποίο θα μοριοδοτείται ειδικά λόγω του τραύματος το οποίο έχει έρθει σε αυτές».

»Έχουμε φτιάξει στο κομμάτι της πρόληψης του χειρότερου το panic button, το οποίο έχει χορηγηθεί σε 101 γυναίκες σε όλη τη χώρα. Λειτουργούμε σε συνεργασία με την Ελληνική Αστυνομία, έτσι ώστε να υπάρχουν ειδικά γραφεία που αναφέρονται οι γυναίκες σε αυτό. Έχουμε αρκετό δρόμο ακόμα, αλλά όλοι πρέπει να καταλάβουμε ότι ο δρόμος αυτός απαιτεί τη συμβολή όλων μας».

Όταν αφαίρεσαν τις πινακίδες του υπηρεσιακού αυτοκινήτου της Δόμνας Μιχαηλίδου επειδή είχε παρκάρει πάνω σε διάβαση πεζών

Με αφορμή την ερώτηση για τις συμπεριφορές που ξεπερνούν τα όρια, η Δόμνα Μιχαηλίδου μοιράστηκε μαζί μας και μια προσωπική της εμπειρία: «Εγώ έχω τεράστιο θέμα με την οδηγική παραβατικότητα. Δηλαδή και με τον άντρα μου μαλώνουμε για αυτό όλη την ώρα».

Στη συνέχεια, περιέγραψε το περιστατικό με την αφαίρεση των πινακίδων του υπηρεσιακού της αυτοκινήτου επειδή είχε παρκάρει πάνω σε διάβαση πεζών. «Κάθε Παρασκευή πηγαίναμε με την ομάδα για ποτό σε ένα μπαράκι σε έναν πεζόδρομο κοντά στο Γραφείο μου. Είχα μεγάλο πρόβλημα, γιατί πάντα βλέπαμε παρκαρισμένα αυτοκίνητα πάνω στον πεζόδρομο. Αν είσαι με αναπηρικό αμαξίδιο, καταλαβαίνεις ότι αυτό είναι πρόβλημα. Στην αρχή έπαιρνα εγώ τηλέφωνα στην Αστυνομία, αλλά μου λέγανε από το Γραφείο μου "μην το κάνεις εσύ. Βάλε την Αστυνομία που σε συνοδεύει να τους γράψουν αυτούς τους ανθρώπους"».

«Είχα λοιπόν αυτή τη συνήθεια, και κάποια στιγμή, περπατώντας μια Παρασκευή το βράδυ, βλέπω το υπηρεσιακό μας όχημα χωρίς πινακίδες. Και λέω "Τι έγινε, γιατί μας πήραν τις πινακίδες;". Τελικά είχαμε παρκάρει πάνω σε διάβαση πεζών την ώρα που κάναμε καταγγελίες για άλλους. Κι αυτό για μένα ήταν σοκαριστικό. Σταμάτησα εγώ πια να συνεργάζομαι με αυτόν τον αστυνομικό. Ήταν ένας πάρα πολύ καλός άνθρωπος, δεν λέω, αλλά το μυαλό του δεν ήταν εκεί όπου πρέπει να είναι».

Η Δόμνα Μιχαηλίδου, καταλήγοντας, τονίζει τη σημασία των αξιών που καθορίζουν την υγιή λειτουργία μιας σχέσης: «Δεν συγχωρώ το ψέμα, δεν συγχωρώ την απιστία, δεν συγχωρώ τον εγωισμό και την έλλειψη δοτικότητας. Είναι σημαντικό δύο άνθρωποι να πορεύονται μαζί, με παραχωρήσεις και αμοιβαίο σεβασμό».