«Ι am Witch» -Μια έκθεση στην Αγγλία εξερευνά το συλλογικό τραύμα από τις δίκες των μαγισσών
Με τον όρο «γυναικοκτονία» να έχει εγκατασταθεί στον δημόσιο λόγο και με τα σχετικά γυναικεία κινήματα για την νομική του αναγνώριση σε πολλές πόλεις του κόσμου, η συζήτηση, αναπόφευκτα και επιβεβλημένα, βαθαίνει ιστορικά.
Όπως υποστηρίζουν οι φεμινιστικές οργανώσεις, ακαδημαϊκοί και ιστορικοί που μελετούν το ζήτημα, πρόκειται για ένα κοινωνικό και πολιτικό φαινόμενο βαθιά ριζωμένο σε αιώνες αναπαραγωγής της πατριαρχίας.
Η σπουδαία φεμινίστρια και ακαδημαϊκός Silvia Federici έχει μιλήσει εκτενώς για το κυνήγι μαγισσών στην Ευρώπη και την Αμερική που έλαβε χώρα από τον 15ο ως τον 19ο αιώνα και οδήγησε στον θάνατο χιλιάδες γυναίκες, στις μελέτες της Ο Κάλιμπαν και η μάγισσα (2014) και Το κυνήγι των μαγισσών χθες και σήμερα (2018). Ανέδειξε την πολιτικο-οικονομική πτυχή των διώξεων και συνδέοντας το μένος κατά των γυναικών με την ανάδυση του καπιταλισμού και το πατριαρχικό μοντέλο κοινωνικοπολιτικής οργάνωσης της κοινωνίας.
Ενώ ο όρος «μαγεία» εντάχθηκε στις νομοθεσίες πολλών ευρωπαϊκών χωρών δικαιολογώντας έτσι τη μαζική σφαγή όσων γυναικών θεωρήθηκαν μάγισσες, «σήμερα, στις χώρες όπου οι γυναίκες δέχονται επιθέσεις και δολοφονούνται, οι περισσότερες κυβερνήσεις δεν αναγνωρίζουν τα εγκλήματα», γράφει.
Με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι σύγχρονες ευρωπαϊκές χώρες δεν έχουν αναγνωρίσει τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν σε βάρος των γυναικών για τρεις ολόκληρους αιώνες. «Δεν υπάρχει καμία μέρα μνήμης των μαγισσών στα ευρωπαϊκά ημερολόγια που να θυμίζει τις σφαγές -απεναντίας μάλιστα, σε ορισμένες χώρες το κάψιμο της μάγισσας στην πυρά έχει ενταχθεί στη δημοφιλή κουλτούρα», γράφει η Federici.
Αυτό το ιστορικό έλλειμμα, λοιπόν, φιλοδοξεί να φωτίσει με κάποιον τρόπο η έκθεση «I Am Witch» που διοργανώνει η οργάνωση φεμινιστική οργάνωση Silver Spoons Collective στην πόλη Λάνκαστερ της Αγγλίας.
«Το κυνήγι μαγισσών επηρέασε όλα τα μέλη των κοινοτήτων της εποχής -τις γυναίκες, αλλά και τους άνδρες και τα παιδιά. Αυτή η μαζική υστερία που πέρασε από γενιά σε γενιά, έχει δημιουργήσει ένα συλλογικό τραύμα, το οποίο σήμερα καλούμαστε να κατανοήσουμε και να επεξεργαστούμε», δήλωσε στην Guardian η επιμελήτρια της έκθεσης Cali White.
Την περίοδο μεταξύ 1450 και 1750, χιλιάδες γυναίκες στην Αγγλία και την Ιρλανδία κατηγορήθηκαν ως μάγισσες, δικάστηκαν και εκτελέστηκαν δια απαγχονισμού, ενώ στην Σκωτία κάηκαν στην πυρά (έτσι η περίοδος είναι γνωστή ως «the burning times»).
Μάλιστα, στη διαδικασία του «κυνηγιού» των μαγισσών, πολλοί βασανίστηκαν προκειμένου να καταδώσουν κάποια γειτόνισσα ή συγγενή τους ως μάγισσα -μια πρακτική που καλλιέργησε την καχυποψία αλλά και το μίσος ανάμεσα στα μέλη των κοινοτήτων. Όπως υποστηρίζει και η Federici, οι γυναίκες, και ιδιαίτερα εκείνες που δεν είχαν παντρευτεί και ζούσαν μόνες τους, έγιναν ο ιδανικός αποδιοπομπαίος τράγος της κάθε κοινότητας.
«Υπήρχε ο φόβος της προδοσίας, ο φόβος της δίκης και του εξοστρακισμού, γεγονός που διέρρηξε την εμπιστοσύνη των ανθρώπων μεταξύ τους», δηλώνει η White, κάτι το οποίο υποστηρίζει και η Federici στο κεφάλαιο όπου αναλύει τη σημασία του κουτσομπολιού, που κάποτε συμβόλιζε απλώς τη γυναικεία φιλική κουβέντα. «Και μετά, όταν κάποια γυναίκα καιγόταν στην πυρά, όλη η πόλη παρακολουθούσε την εκτέλεσή της».
Το κεντρικό έκθεμα του I am Witch είναι ένα αυτοσχέδιο μνημείο με 4.000 κομμάτια υφάσματος ραμμένα και ζωγραφισμένα στο χέρι, σε κάθε ένα από τα οποία αναγράφεται το όνομα μιας γυναίκας που βρέθηκε στα ιστορικά αρχεία που αφορούν τις δίκες των μαγισσών. Μάλιστα, περισσότερες από χίλιες γυναίκες ανά τον κόσμο συνέβαλαν στη δημιουργία του συγκεκριμένου εκθέματος.
Η έκθεση περιλαμβάνει επίσης διαδραστικές εγκαταστάσεις, πίνακες, μικρά φιλμ και αφηγήσεις (ενώ πλούσιο υλικό και προτάσεις για διάβασμα και επιμόρφωση μπορεί να βρει κανείς και στο site της οργάνωσης).
Silver Spoons Collective
Η έκθεση αυτή, είναι ένα από τα πιο πρόσφατα βήματα που έχουν γίνει όσον αφορά την αναγνώριση και την ιστορική αποκατάσταση αυτού του μελανού σημείου του ανθρώπινου πολιτισμού. Μάλιστα, το 2020, την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, η ομάδα «Μάγισσες της Σκωτίας» ξεκίνησε εκστρατεία ζητώντας από το κοινοβούλιο της Σκωτίας να δώσει χάρη και να τιμήσει τη μνήμη όσων κατηγορήθηκαν για μαγεία. Το ποσοστό των κατηγορούμενων ήταν 4 φορές υψηλότερο στη Σκωτία από οποιοδήποτε άλλο μέρος εκείνη την περίοδο, σύμφωνα με την ιδρύτρια της εκστρατείας και δικηγόρος Claire Mitchell.
Όπως δηλώνει η White στον Guardian, στόχος της έκθεσης είναι μεταξύ άλλων να αποσυνδέσει τον όρο «μάγισσα» από τις ελαφριές και εμπορικές αναπαραστάσεις της ποπ κουλτούρας με τα μυτερά καπέλα, τα σκουπόξυλα και τις γαμψές μύτες, και να ρίξει φως στην τραγική ιστορική προέκτασή του.
Και καθώς οι κατηγορίες για μαγεία συνεχίζονται σε ορισμένες χώρες μέχρι σήμερα, το 50% των εσόδων της έκθεσης θα διατεθεί σε ιδρύματα που προσπαθούν να σταματήσουν αυτό το φαινόμενο.
Η έκθεση I Am Witch παρουσιάζεται στο Storey Institute του Lancaster ως τις 28 Ιανουαρίου.
