Η συζήτηση για τη γυναικοκτονία έχει, επιτέλους, ανοίξει. Αλλά δεν αρκεί.

Έχουν απομείνει τέσσερις μήνες για το 2021. Στους οκτώ που προηγήθηκαν, η ελληνική κοινωνία μετρούσε κατά μέσο όρο μία γυναικοκτονία ανά μήνα.

Η συζήτηση, που είχε ήδη ζεσταθεί από το ελληνικό Me Too αλλά και το νομοσχέδιο για την υποχρεωτική συνεπιμέλεια (που έφερε στο προσκήνιο ζητήματα έμφυλης ανισότητας) άνοιξε αναπόφευκτα πια, αλλά και αμετάκλητα στη δημόσια σφαίρα.

Η φράση «άλλη μια γυναικοκτονία» εμφανίζεται με μεγαλύτερη συχνότητα στην καρδιά της δημόσιας συζήτησης (δηλαδή τα social media), μπαίνοντας στο μάτι ακόμη και των πιο απρόθυμων.

(Για τον ορισμό της γυναικοκτονίας και το ιστορικό της υπόβαθρο δείτε αναλυτικά εδώ).

Στο μεταξύ, η ελληνική κοινωνία δοκιμάζει τα αντανακλαστικά της.

Πρώτα, το δάχτυλο γύρισε στο θύμα «γιατί τώρα;» -όσες δεν το κατήγγειλαν αμέσως θεωρήθηκαν... κάπως αδύναμοι χαρακτήρες.

Και αφού καθησυχάστηκαν στο συμπέρασμα ότι το θύμα είναι αδύναμο, ήρθαν οι ξεβολευτικές μαρτυρίες των γυναικών που επιχείρησαν να το καταγγείλουν την ίδια στιγμή, αλλά μπλέχτηκαν σε ένα δαιδαλώδες γραφειοκρατικό σύστημα, όπου η ευθύνη πετιέται σαν μπαλάκι από τον έναν στον άλλο, εις βάρος ενός σωματικά και ψυχολογικά τραυματισμένου ανθρώπου.

Τις τελευταίες ημέρες κυκλοφορεί στο ίντερνετ η μαρτυρία μιας γυναίκας που προσπάθησε το ίδιο βράδυ να καταγγείλει τον βιασμό της. Πέρασε μία ολόκληρη νύχτα σε νοσοκομεία, αστυνομικά τμήματα, δικηγόρους και αναπάντητα τηλέφωνα σε ιατροδικαστές, όπου η κάθε πλευρά δήλωνε άγνοια διαχείρισης. Η ψυχοφθόρα διαδικασία που περνά κανείς για να εκδώσει ένα καθημερινό έγγραφο, επιβαρυμένη με ένα επείγον, ανοιχτό τραύμα.

Έτσι, περάσαμε από το φρικτό «γιατί τώρα;» στο επίσης προβληματικό «γιατί όχι τώρα;».

Κομμάτι κομμάτι, η ελληνική κοινωνία (δηλαδή, ένα μέρος της) συνειδητοποιεί ότι τελικά, δεν είναι τόσο απλό να καταγγείλεις έναν βιασμό. Βασικά, δεν είναι καθόλου απλό.

Οι γυναικοκτονίες, λοιπόν, συμβαίνουν με τέτοια τρομακτική συχνότητα γιατί, εκτός των (πολλών) άλλων, δεν υπάρχουν επαρκείς δομές για να τις αποτρέψουν. Συμβαίνουν στην καρδιά ενός απροετοίμαστου συστήματος με μουδιασμένα αντανακλαστικά -είναι το ίδιο επιχείρημα που έφερναν οι φεμινιστικές (και όχι μόνο) οργανώσεις στη συζήτηση για το νομοσχέδιο της υποχρεωτικής συνεπιμέλειας.

Επειδή ωστόσο, η πλειοψηφία όσων ασχολούνται με το ζήτημα έρχεται πράγματι τώρα για πρώτη φορά σε επαφή με την πραγματικότητα που βιώνουν καθημερινά τόσο τα θύματα αλλά και όσοι εμπλέκονται σε δίκτυα υποστήριξης των κακοποιημένων γυναικών, η απορία είναι σε έναν βαθμό δικαιολογημένη.

«Τα ζητήματα έμφυλης βίας έχουν πράγματι πάρει τον τελευταίο χρόνο (ειδικά με το ελληνικό με το metoo) αρκετά μεγάλη έκταση στον δημόσιο λόγο και χώρο. Ωστόσο, η έμφυλη βία δεν προκύπτει τώρα. Οι περιπτώσεις γυναικοκτονιών κρύβουν πίσω τους συστηματική και χρόνια κακοποίηση όλων των μορφών (σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική και λεκτική). Πρόκειται επομένως για ένα χρόνιο φαινόμενο το οποίο τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα αποκτά απλώς μεγαλύτερη ορατότητα», επισημαίνει η Νατάσα Κεφαλληνού, υπεύθυνη επικοινωνίας του κέντρου Γυναικείων Μελετών και Ερευνών «Διοτίμα».

«Τα στοιχεία μάς δείχνουν ότι υπήρξε έξαρσή της κατά την περίοδο της καραντίνας. Εμείς είχαμε πολλές κλήσεις με το που έληξε η πρώτη καραντίνα από γυναίκες που αποφάσισαν να φύγουν από την κακοποιητική σχέση. Αυτή η φάση είναι κρίσιμη και θέλει αρκετή προσοχή, γιατί ο κακοποιητής νιώθει ότι το θύμα αποφασίζει να πάρει ξανά τη ζωή στα χέρια του και η βία μπορεί να φτάσει σε μεγάλη ένταση. Αυξημένα αιτήματα για νομική βοήθεια είχαμε και την περίοδο του ελληνικού Metoo αλλά και μετά τη δολοφονία της Καρολάιν, ίσως γιατί πολλές γυναίκες που βρίσκονταν σε χρόνια κακοποιητικές σχέσεις αισθάνθηκαν ότι μπορεί να είχαν την ίδια κατάληξη.

Δεν αρκεί η δημόσια συζήτηση για να εξαλειφθεί ένα φαινόμενο αιώνων με παγκόσμιες διαστάσεις. Χρειάζονται θαρραλέα θεσμικά μέτρα και μια ολιστική αντιμετώπιση. Εμείς, ως "Διοτίμα", βάζουμε στη συζήτηση και το ζήτημα της νομικής αναγνώρισης του όρου. Χρειάζεται ολιστική υποστήριξη των επιζωσών πριν ακόμη φτάσουμε στην πιο ακραία μορφή σεξιστικής βίας, ώστε οι γυναίκες να μπορούν να δραπετεύσουν από την κακοποιητική σχέση με ασφάλεια, να έχουν στέγη για να μείνουν, μακροχρόνια ψυχολογική υποστήριξη, να μπορούν να έχουν νομική βοήθεια και δικαστική εκπροσώπηση αν είναι οικονομικά ευάλωτες.

Απαιτείται επίσης και η εκπαίδευση όλων των εμπλεκόμενων φορέων που διαχειρίζονται περιστατικά έμφυλης βίας, από τις αστυνομικές αρχές στους ιατροδικαστές, τους δικηγόρους και τους υγειονομικούς. Χρειάζονται παρεμβάσεις στη σχολική εκπαίδευση, ένα μάθημα που να αφορά ζητήματα φύλου, σεξουαλικής αγωγής και συναίνεσης. Αυτές οι συμπεριφορές σχετίζονται με το ότι οι γυναίκες στο υπάρχον πλαίσιο θεωρούνται κατώτερες, ότι τους αξίζει να ελεγχθούν και να σωφρονιστούν από τοξικές αρρενωπότητες. Όλο αυτό εδράζεται στην έμφυλη ανισότητα. Δεν γίνεται απλώς και μόνο η συζήτηση να φέρει ριζική αλλαγή και μάλιστα άμεσα. Χρειάζεται δηλαδή ένας νέος τρόπος να δούμε τα πράγματα».

Τι πρόοδος έχει γίνει αφότου άνοιξε η συζήτηση για τη γυναικοκτονία; «Η συζήτηση σίγουρα ενδυναμώνει τις γυναίκες που υφίστανται βία, ώστε να την καταγγείλουν. Όπως είδαμε και στην περίπτωση της Ηλιούπολης, ο κοινωνικός περίγυρος των θυμάτων είναι πιο αφυπνισμένος, πιο έτοιμος να βοηθήσει ώστε να μην έχουμε περιπτώσεις victim blaming. Επίσης, περισσότερες γυναίκες αναγνωρίζουν αυτό που τους συμβαίνει, περισσότερες το μοιράζονται και αναζητούν βοήθεια».

Οι γυναίκες που έρχονται στη Διοτίμα γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν. Γνωρίζουν ότι υπάρχουν τρόποι να ξεφύγουν; «Οι καμπάνιες ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης είναι απαραίτητες, γι’ αυτό και εμείς τις προωθούμε συστηματικά ώστε τόσο τα ίδια τα θύματα όσο και ο περίγυρός τους, ακόμη και κάποιος γείτονας που παρατηρεί μια κακοποιητική συμπεριφορά, να γνωρίζουν πού μπορούν να απευθυνθούν και πώς θα μπορούσαν να βοηθήσουν. Πάντα υπάρχουν γυναίκες και κορίτσια που δεν έχουν πλήρη ή σαφή εικόνα για την υποστήριξη που μπορούν να λάβουν.

Ωστόσο, δεν αρκεί απλώς να γνωρίζει μια γυναίκα τα δικαιώματά της, σημαντικό ρόλο παίζουν και οι υπηρεσίες που παρέχονται και οι δομές που υπάρχουν και αν αυτές ανταποκρίνονται στις ανάγκες που φαίνονται ιδιαίτερα αυξημένες. Χρειάζονται, δηλαδή, άμεσες κρατικές πρωτοβουλίες για την πρόληψη, τη διαχείριση και την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας. Δεν είναι μόνο ατομικό το ζήτημα.

Το πλάνο φυγής 11 βημάτων της «Διοτίμας»

Τι μπορεί να κάνει μία γυναίκα που επιθυμεί να φύγει από μία κακοποιητική σχέση.

Βήμα 1

Απευθύνσου σε φορείς και υπηρεσίες που υποστηρίζουν θύματα έμφυλης βίας για να λάβεις την απαραίτητη ενημέρωση, πληροφόρηση και στήριξη.

Κάλεσε την Τηλεφωνική Γραμμή SOS 15900 (αστική χρέωση) ή στείλε e-mail στο sos15900@isotita.gr. Η γραμμή είναι εθνικής εµβέλειας και μπορείς να μιλήσει 24ώρες το 24ωρο, καθημερινές και Σαββατοκύριακα, με ψυχολόγους και κοινωνιολόγους λειτουργούς που θα σε ενημερώσουν για όλες τις επιλογές που έχεις.

Κάλεσε ή επισκέψου κάποιο από τα 15 Συμβουλευτικά Κέντρα της Γενικής Γραμματείας Ισότητας και Οικογενειακής Πολιτικής ή τα 26 Συμβουλευτικά Κέντρα των Δήμων. Τα Κέντρα παρέχουν δωρεάν κοινωνική, ψυχολογική υποστήριξη και νομική συμβουλευτική. Οι υπηρεσίες απευθύνονται τόσο σε Ελληνίδες όσο και σε μετανάστριες/προσφύγισσες, επιζώσες όλων των μορφών έμφυλης βίας.

Μην ξεχάσεις να σβήσεις τα αντίστοιχα ίχνη των κλήσεων ή πιθανόν διαδικτυακών αναζητήσεων.

Βήμα 2

Αν υπάρχει κάποιος/α γείτονας/ισσα που εμπιστεύεσαι εξήγησέ του την κατάσταση και ζήτησέ του/της να καλέσει την αστυνομία εάν αντιληφθεί ότι βρίσκεσαι σε κίνδυνο.

Βήμα 3

Μάθε τα παιδιά σου να μην μπαίνουν στη μέση όταν υπάρχει ξέσπασμα βίας. Εξήγησέ τους πως να καλούν το 100 σε περίπτωση ανάγκης και τι ακριβώς να αναφέρουν: πλήρες όνομα, διεύθυνση και αριθμό τηλεφώνου.

Βήμα 4

Κατάγραψε σε ένα τετράδιο, καλά φυλαγμένο, όσες περισσότερες λεπτομέρειες μπορείς από τα περιστατικά κακοποίησης: ημερομηνία και ώρα, τοποθεσία, λόγια και πράξεις του δράστη, αυτόπτες μάρτυρες ή άτομα στα οποία μίλησες μετά κ.ά.

Βήμα 5

Άρχισε να μαζεύεις έγγραφα που «τεκμηριώνουν» τα περιστατικά κακοποίησης. Συγκεκριμένα: βεβαιώσεις ή αντίγραφα καταγγελίας σε αστυνομία/εισαγγελία, γνωμάτευση γιατρού, ιατροδικαστική έκθεση κ.ά.

Για παράδειγμα, σε περίπτωση τραυματισμού –ακόμη και αν δεν κάνεις καταγγελία, ακόμη και αν σου φαίνεται επιπόλαιο το τραύμα – πήγαινε σε κάποιο εφημερεύον νοσοκομείο. Μετά την εξέταση σου, ζήτησε την καταγραφή του περιστατικού στο βιβλίο συμβάντων του νοσοκομείου ως «κακοποίηση» και πάρε αντίγραφο.

Φωτογράφισε τις πληγές και τους μώλωπές στο σώμα σου.

Να θυμάσαι ότι η καταγραφή του περιστατικού αποτελεί σημαντικό αποδεικτικό στοιχείο και είναι πολύτιμη στις διαδικασίες που θα ακολουθήσουν (π.χ. διαζυγίου).

Βήμα 6

Συγκέντρωσε όλα τα απαραίτητα έγγραφα, τόσο τα δικά σου όσο και των παιδιών σου: ταυτότητα, βιβλιάριο υγείας, διαβατήριο, κάρτες και βιβλιάρια τραπεζικών λογαριασμών, δίπλωμα οδήγησης και άδεια αυτοκινήτου, πιστοποιητικά π.χ. γέννησης, οικογενειακής κατάστασης, εκκαθαριστικό εφορίας, σημαντικές ιατρικές εξετάσεις, έγγραφα που σχετίζονται με την εργασία, σχολικά έγγραφα, άδεια παραμονής και εργασίας. Βγάλε αντικλείδι του σπιτιού και του αυτοκινήτου. Φύλαξέ τα σε σημείο που είναι αδύνατον να τα βρει εκείνος και μπορείς να τα πάρεις άμεσα σε περίπτωση φυγής.

Βήμα 7

Απομνημόνευσε τα τηλέφωνα που μπορεί να σου χρειαστούν σε περίπτωση ανάγκης: π.χ. Αστυνομία (100 ή 112), ΕΚΑΒ (166), Πυροσβεστική (199), Γραμμή SOS 15900 ή τηλέφωνα φορέων και ξενώνων, έμπιστων φίλων και συγγενών, δικηγόρου.

Παράλληλα, κατάγραψε τα χρήσιμα τηλέφωνο σε ένα τετράδιο.

Μετά τη φυγή, είναι αναγκαίο να αποκτήσεις νέο και απόρρητο νούμερο. Μην ξεχάσεις να απενεργοποιήσεις στην συσκευή του κινητού τις «υπηρεσίες τοποθεσίας» ή ό,τι άλλο σχετικό θα μπορούσε να «φανερώσει» την τοποθεσία της στον δράστη.

Βήμα 8

Απευθύνσου σε κάποια/ον έμπιστο συγγενή ή φίλο/η, που είσαι σίγουρη ότι θα σε βοηθήσει σε περίπτωση ανάγκης. Δώσε της/του να φυλάξει μια βαλίτσα με όλα τα είδη πρώτης ανάγκης που έχεις μαζέψει (λίγα ρούχα, απαραίτητα έγγραφα και αντικλείδια, χρήματα, ένα-δύο αγαπημένα πράγματα δικά σου και των παιδιών).

Βήμα 9

Προσπάθησε να εκπαιδεύσεις τον εαυτό σου στην ασφαλή διαφυγή. Εντόπισε την οδό που θα σε απομακρύνει από το σπίτι με ταχύτητα και ασφάλεια. Κάνε ένα πρόχειρο σχεδιάγραμμα του σπιτιού σου, όπου θα λάβεις υπόψη τα παράθυρα, τις πόρτες, τις εξόδους. Σκέψου σε ποιό δωμάτιο θα μπορούσες να έχεις πρόσβαση σε τηλέφωνο και ταυτόχρονα σε έξοδο διαφυγής. Μπορείς αυτό το δωμάτιο να το κλειδώσεις εσωτερικά;

Βήμα 10

Προσπάθησε να ανακαλείς στη μνήμη σου το προσωπικό σου σχέδιο ασφάλειας όσο πιο συχνά μπορείς.

Βήμα 11

Μετά τη φυγή, απόφυγε να μείνεις στο σπίτι κάποιου ατόμου που γνωρίζει ο κακοποιητής. Αν δεν έχεις σπίτι ή χρήματα απευθύνσου σε κάποιον από τους 21 Ξενώνες της Γενικής Γραμματείας Ισότητας και Οικογενειακής Πολιτικής και του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ), που έχουν απόρρητη διεύθυνση.

Για να παραπεμφθείς σε ξενώνα, χρειάζεται να καλέσεις στο 15900 ή σε κάποιο συμβουλευτικό κέντρο. Επειδή η διαμονή σε ξενώνα απαιτεί τη διεξαγωγή ιατρικών εξετάσεων και ψυχιατρική εκτίμηση από δημόσιο νοσοκομείο, διαδικασίες που κρατούν κάποιες μέρες – αν είσαι σε έκτακτη ανάγκη απευθύνσου στον Ξενώνα Φιλοξενία Κακοποιημένων Γυναικών του Δήμου Αθηναίων, που λειτουργεί σε 24ωρη βάση.

Στους ξενώνες μπορείς να διαμείνεις –είτε είσαι Ελληνίδα ή αλλοδαπή– μαζί με τα παιδιά σου (σε περίπτωση αγοριών μέχρι 12 ετών). Εκεί θα λάβεις δωρεάν συμβουλευτική, ψυχολογική και υλική στήριξη (π.χ. τρόφιμα, ρούχα).

Είναι σημαντικό να γνωρίζεις ότι οι ξενώνες αποτελούν προσωρινή λύση, μέχρι να αποκτήσεις δική σου στέγη και οικονομική αυτονομία. Έτσι, η φιλοξενία διαρκεί μέχρι τρεις μήνες, με δυνατότητα παράτασης μόνο αν συντρέχουν σοβαροί λόγοι.

Βρείτε τις καμπάνιες αλλά και περισσότερες χρήσιμες πληροφορίες στο site του Κέντρου Διοτίμα.