Η αποκαθήλωση της Τζ. Κ. Ρόουλινγκ
Ήταν Ιούνιος του 2020 και ήμουν μπροστά από μια στοίβα βιβλίων που είχαν επιβιώσει από τις πολλαπλές μου μετακομίσεις των τελευταίων χρόνων. Αυτή τη φορά, προσπαθούσα να αποφασίσω ποια θα πάρω μαζί μου και ποια, για πρώτη φορά, θα μείνουν πίσω, στο σπίτι των γονιών μου.
Κρατούσα στα χέρια μου τους τόμους των Harry Potter και απόρησα με τον εαυτό μου που δεν τα έβαλε αμέσως στην στοίβα της «πρόκρισης». Θες το ότι είχα βαρεθεί να κουβαλάω ασήκωτες κούτες, θες το ότι τα είχα διαβάσει τόσες φορές που δύσκολα θα έπαιρνα απόφαση να τα ξαναπιάσω από την αρχή; Απόφαση πάντως δεν έπαιρνα και για αντιπερισπασμό έπιασα το κινητό μου. Και περιέργως εμφανίστηκε αμέσως μπροστά μου το όνομα της JK Rowling, έχοντας δίπλα του την έκφραση «τρανσοφοβική». Τι ακριβώς είχε συμβεί;
Σχολιάζοντας ένα άρθρο με τίτλο «Δημιουργία ενός πιο ισότιμου κόσμου μετά τον Covid-19 για άτομα με εμμηνόρροια» η JK Rowling είχε γράψει «"Άτομα με εμμηνόρροια". Είμαι σίγουρη ότι υπήρχε μια λέξη γι' αυτούς τους ανθρώπους. Κάποιος να με βοηθήσει… Wumben; Wimpund; Woomud;», ενώ συνέχισε σε άλλο tweet αναφέροντας: «Aν το φύλο δεν είναι αληθινό, τότε δεν υπάρχει έλξη μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου. Εάν το φύλο δεν είναι αληθινό, οι ζωές των γυναικών παγκοσμίως διαγράφονται. Γνωρίζω και αγαπώ τρανς άτομα, αλλά με το να διαγράφουμε την έννοια του φύλου καταργούμε την δυνατότητα να συζητάμε ουσιαστικά για τις ζωές τους. Δεν είναι μίσος το να λες την αλήθεια.»
Θυμάμαι να νιώθω πρώτα απορία και στη συνέχεια μια στιγμιαία ανακούφιση καθώς το δίλημμα μου είχε λυθεί. Ο Harry Potter μπήκε στη στοίβα των βιβλίων που θα έμεναν πίσω. Το σχόλιο της Rowling όμως δεν μπήκε σε κανένα χρονοντούλαπο. Αντιθέτως, θα το έβρισκε πολλές φορές στο μέλλον μπροστά της, καθώς δεν απογοήτευσε απλά ένα μεγάλο μέρους του (φανατικού) κοινού της, αλλά έστρεψε εναντίον της και τα μέσα ενημέρωσης. Το Variety έκανε λόγο για «αντιτρανς tweet», ενώ το NBC έκανε μια πιο συντηρητική επιλογή λέξεων, αναφέροντας ότι η βρετανίδα συγγραφέας έχει «κατηγορηθεί για τρανσφοβία».
Αυτή δεν ήταν η πρώτη δήλωση της Rowling για τα ζητήματα φύλου –και όπως γρήγορα θα διαπιστώναμε δεν ήταν ούτε το τελευταίο. Τον Δεκέμβριο του 2019 είχε υποστηρίξει ανοιχτά τη Maya Forstater, μια ερευνήτρια που είχε απολυθεί εξαιτίας της δήλωσής της ότι το βιολογικό φύλο ενός ατόμου δεν αλλάζει. Και αν τότε τα σχόλια που είχε δεχτεί η Rowling ήταν μάλλον μετριοπαθή, τον Ιούνιο του 2020 συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Δέχτηκε από εξοργισμένα μηνύματα μέχρι και απειλές, στα οποία απάντησε λίγες μέρες αργότερα με μια εκτενέστατη ανάρτηση στον ιστότοπό της. Εκεί, για πρώτη φορά μίλησε δημόσια για το γεγονός ότι είναι επιζήσασα ενδοοικογενειακής κακοποίησης και σεξουαλικής επίθεσης. «Τα τρανς άτομα χρειάζονται και αξίζουν προστασία. Όπως και οι γυναίκες, είναι πιο πιθανό να σκοτωθούν από σεξουαλικούς συντρόφους. Οι τρανς γυναίκες που εργάζονται στη βιομηχανία του σεξ, ιδιαίτερα οι μαύρες τρανς, διατρέχουν ιδιαίτερο κίνδυνο. Όπως κάθε άλλος επιζών ενδοοικογενειακής κακοποίησης και σεξουαλικής επίθεσης που γνωρίζω, δεν νιώθω τίποτα παρά μόνο ενσυναίσθηση και αλληλεγγύη για τις τρανς γυναίκες που έχουν κακοποιηθεί από άνδρες. (…) Θέλω λοιπόν οι τρανς γυναίκες να είναι ασφαλείς. Ταυτόχρονα, δεν θέλω να κάνω τα κορίτσια και οι γυναίκες να είναι λιγότερο ασφαλείς. Όταν ανοίγεις τις πόρτες των μπάνιων και των αποδυτηρίων σε οποιονδήποτε άνδρα πιστεύει ή αισθάνεται ότι είναι γυναίκα (…) τότε ανοίγεις την πόρτα σε όλους τους άντρες που θέλουν να μπουν μέσα. Αυτή είναι η απλή αλήθεια», γράφει ανάμεσα στις 3600 λέξεις του κειμένου της, που δεν φάνηκαν όμως να κατευνάζουν την πυρά της καταδίκης της. Μέχρι το τέλος του 2020, και οι τρεις βασικοί αστέρες του Χάρι Πότερ είτε είχαν καταδικάσει ευθέως είτε είχαν αποστασιοποιηθεί ξεκάθαρα από τη Rowling. «Οι τρανς γυναίκες είναι γυναίκες», δήλωσε σε επιστολή του ο Ντάνιελ Ράντκλιφ, ο Χάρι Πότερ των ταινιών της σειράς, ενώ και η Emma Watson πήρε θέση μέσω του twitter της, όπου μεταξύ άλλων έγραφε: «Τα τρανς άτομα είναι αυτά που λένε ότι είναι και τους αξίζει να ζουν τη ζωή τους χωρίς να τους αμφισβητούν συνεχώς ή να τους λένε ότι δεν είναι αυτοί που λένε».
Ταυτόχρονα και οι ιστότοποι θαυμαστών του Harry Potter έσπευσαν να υποστηρίξουν την τρανς κοινότητα, αντί για τη δημιουργό του έργου που αγάπησαν, ενώ δεν υπάρχει καμία απορία για τον λόγο απουσίας της Ρόουλινγκ από την επέτειο της Warner για τα 20 χρόνια από την κυκλοφορία του πρώτου βιβλίου του Χάρι Πότερ. Πλέον, η συγγραφέας χαρακτηρίζεται από μια μερίδα του κόσμου ως TERF –πρόκειται για ένα αρκτικόλεξο που επινοήθηκε από τρανς ακτιβιστές, το οποίο σημαίνει Trans-Exclusionary Radical Feminist, ενώ δεν είναι λίγοι αυτοί που ισχυρίζονται ότι λόγω της επιτυχίας της έχει χάσει την ικανότητα της ενσυναίσθησης για οποιονδήποτε ή οτιδήποτε δεν αγγίζει τις δικές της εμπειρίες.
Κάπου εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι το δημόσιο προφίλ της Rowling ήταν πάντα πολιτικό. Για την ακρίβεια θα το χαρακτηρίζαμε ως κεντροαριστερό (γεγονός που κάνει όσους παρακολουθούν την υπόθεση να απορούν για την απόφασή της να ακολουθήσει ένα μονοπάτι που –σύμφωνα με τους επικριτές της- χαρακτηρίζεται από πρωτοφανή σκληρότητα).
Από τότε που το δημιούργημα της αστείρευτης φαντασίας της, ο Harry Potter, την οδήγησε σε εξαιρετική φήμη, αλλά και σε συγκλονιστικά επίπεδα πλούτου, στήριξε σταθερά και αθόρυβα, τόσο τη χώρα της, όσο και τις πολιτικές ιδεολογίες της. Έχει κάνει γενναιόδωρες δωρεές τόσο στο Εργατικό Κόμμα όσο και σε διάφορες φιλανθρωπικές οργανώσεις, ενώ το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι αρνήθηκε να χρησιμοποιήσει συστήματα ελαχιστοποίησης της φορολογίας για να προστατεύσει τον πλούτο της: το 2018-19, έλαβε πάνω από 100 εκατομμύρια λίρες από πνευματικά δικαιώματα και άλλες πηγές και κατέβαλε 48,6 εκατομμύρια λίρες στο δημόσιο ταμείο. Πρόκειται για μια συνειδητή της δέσμευση απέναντι στα χρόνια της σκληρής φτώχειας που βίωσε ως ανύπαντρη μητέρα τη δεκαετία του 1990. «Υπήρχαν νύχτες που είχα ένα μπισκότο και αυτό ήταν το δείπνο μου», είπε. Η αρχική της προκαταβολή για τον Χάρι Πότερ και τη Φιλοσοφική Λίθο ήταν £2.500, και στα μάτια της τότε φαινόταν σαν μια «περιουσία». Από τότε, έχει γραφτεί ότι έχει κερδίσει περισσότερα από 1 δισεκατομμύριο λίρες από το σενάριο της και άλλα 200 εκατομμύρια λίρες από τις κινηματογραφικές διασκευές. Δεν ήταν ένας ανώδυνος δρόμος προς την επιτυχία – θυμόμαστε τις καταγγελίες, αλλά και θρησκευόμενους να καίνε τα βιβλία της τρομοκρατημένοι από το μεταφυσικό του περιεχόμενο. Σε κάθε περίπτωση όμως ήταν κάτι παραπάνω από δημοφιλής και αγαπητή στο ευρύ κοινό. Ακόμα και όταν είχε αντιταχθεί στο Brexit, ή όταν επέκρινε δημόσια την ηγεσία του Τζέρεμι Κόρμπιν στους Εργατικούς, κάνοντας μια μερίδα του διαδικτύου να της επιτεθεί, κανείς δεν έδειξε (δημόσια τουλάχιστον) να τη μισεί –κάτι που δεν μπορούμε να ισχυριστούμε σήμερα.
Το γεγονός ότι μέχρι και ο Βλαντιμίρ Πούτιν επιχείρησε να πάρει το μέρος της, λέγοντας ότι η συγγραφέας «ακυρώθηκε» επειδή «δεν ικανοποίησε τα αιτήματα των δικαιωμάτων των φύλων», δεν μοιάζει να βοηθάει τη δημόσια εικόνα της, αν και η ίδια πήρε άμεσα τις αποστάσεις της αναρτώντας στο Twitter δημοσίευμα του BBC για τον φυλακισμένο επικριτή του Κρεμλίνου, Αλεξέι Ναβάλνι. Είναι άλλωστε γνωστό πως η φιλανθρωπική οργάνωση Lumos της Rowling συνεργάζεται από το 2005 με την ουκρανική κυβέρνηση για την προστασία των ευάλωτων παιδιών, ενώ μετά την έναρξη του πολέμου δώρισε και 1 εκατομμύριο λίρες για τον ίδιο σκοπό.
Οι χαρακτήρες του Harry Potter μπορεί να είχαν μαγικά ραβδιά και να κουβαλούσαν σκουπόξυλα, η ψυχοσύνθεσή τους όμως ήταν άκρως ρεαλιστική και αυτό διότι η δημιουργός τους δεν κατασκεύασε χαρακτήρες που θύμιζαν παιδικές αγιογραφίες. Στις σελίδες των βιβλίων της βλέπουμε ότι οι «καλοί» μπορεί να έχουν και άσχημες σκέψεις, που συχνά γίνονται και πράξεις, όπως και το αντίστροφο ισχύει για τους «κακούς». Στην πραγματική ζωή άλλωστε δεν είναι όλα άσπρο ή μαύρο, υπάρχει και το γκρι. Η Βρετανίδα συγγραφέας όμως δεν αρκέστηκε σε αυτήν την παραδοχή, αλλά τοποθέτησε τους χαρακτήρες της σ’έναν κόσμο όπου οι ήρωες δεν ήταν οι πιο δυνατοί, αλλά όσοι είχαν ως άξονά τους την αγάπη, την αποδοχή της διαφορετικότητας, μάχονταν τις ανισότητες και υπερασπίζονταν τις μειονότητες. Και αυτό είναι το οξύμωρο. Το ότι το σύμπαν του Harry Potter ήταν και παραμένει στη σωστή πλευρά της ιστορίας. Ο ίδιος ο πιτσιρικάς με τον κεραυνό στο μέτωπο του είχε το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού: όταν φόρεσε το Καπέλο της Επιλογής που θα του έλεγε σε ποιον κοιτώνα θα ανήκει από εδώ και πέρα, γεγονός που θα καθόριζε και τη μετέπειτα ζωή του, ο νεαρός μάγος αποκήρυξε το Σλίθεριν. Το Καπέλο σεβάστηκε την επιλογή του. H Rowling από την άλλη επιχείρησε να «καπελώσει» το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού, οδηγώντας τους (πρώην) αναγνώστες της να την χαρακτηρίσουν ως Βόλντεμορτ –και δυστυχώς για την ίδια κανένα ξόρκι, ούτε καν το mea culpa που έτσι και αλλιώς δεν προτίθεται να πει, δεν πρόκειται να αλλάξει τη γνώμη τους.
