Γκουέρνικα -Η ζοφερή ιστορία της βασκικής πόλης που έγινε σύμβολο της ειρήνης

Το γερμανικό αεροσκάφος εμφανίστηκε πάνω από την Γκουέρνικα (ή Γκερνίκα, όπως προφέρεται στην διάλεκτο των Βάσκων) αργά το απόγευμα της 26ης Απριλίου του 1937.

Ήταν η μέρα που λειτουργούσε η υπαίθρια αγορά στην ιστορική βασκική πόλη, με εκατοντάδες πολίτες συγκεντρωμένους στην κεντρική πλατεία.

Δεν μπορούσαν να φανταστούν τι επρόκειτο να τους συμβεί. Μέσα στις επόμενες 3 ώρες, τα αεροσκάφη των Ναζί έριξαν 45 τόνους εκρηκτικών, μετατρέποντας την Γκουέρνικα σε ένα ερείπιο.

Η Γκουέρνικα βρίσκεται στη βόρεια Ισπανία, στην επαρχία Μπισκάγια, 30 χιλιόμετρα ανατολικά του Μπιλμπάο.

Έχει μεγάλη σημασία για τους Βάσκους γιατί εκεί βρίσκεται το Gernikako Arbola (το δέντρο της Γκερνίκα), που συμβολίζει τις ελευθερίες του λαού των Βάσκων.

Ήταν από τα πρώτα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που κέρδισε την διεθνή προσοχή. Η θηριωδία η οποία διεξήχθη από τη γερμανική αεροπορία σε συνεργασία με το φασιστικό καθεστώς της Ισπανίας του στρατηγού Φρανσίσκο Φράνκο, θεωρείται ως μία από τις πρώτες σκόπιμες επιθέσεις σε πολιτικό στόχο από τον αέρα -χρόνια πριν τη Χιροσίμα και δεκαετίες πριν το Χαλέπι.

Η Γκουέρνικα δεν είχε κάποια στρατιωτική αξία. Ήταν, και παραμένει ένα βασκικό πολιτιστικό κέντρο και πατρίδα του ιερού δέντρου που συμβόλιζε τις ελευθερίες των Βάσκων -στοιχεία που δεν αφορούσαν καν τον δικτάτορα Φράνκο.

Μέχρι και σήμερα, οι καταστροφικές σκηνές των επιθέσεων που καταγράφηκαν στην Γκουέρνικα είναι μια μαύρη σελίδα στην ιστορία της Ισπανίας.

Η εφημερίδα Μάντσεστερ Γκάρντιαν ανέφερε πως «ακόμα και κοπάδια προβάτων πυροβολήθηκαν μέχρι θανάτου με πυροβόλα». Υπολογιζόταν πως οι νεκροί έφτασαν τους 1,600 αλλά αργότερα έρευνες έδειξαν πως το νούμερο ήταν μικρότερο.

Πράγματι, όπως αποδείχθηκε αργότερα ο βομβαρδισμός της Γκουέρνικα ήταν κομμάτι δοκιμαστικής λειτουργίας της εκτελεστικής μηχανής των Ναζί. Σύμφωνα με ιστορικούς, «η καταστροφή της Γκουέρνικα λειτούργησε σαν καθυστερημένο εορταστικό δώρο από τον Γκέρινγκ για τον Χίτλερ».

«Η Γκουέρνικα, μια πόλη 5,000 κατοίκων, έχει κυριολεκτικά ισοπεδωθεί», έγραψε ο Γούλφραμ φον Ριχτχόφεν, ο διοικητής της λεγεώνας στο ημερολόγιό του. «Οι κρατήρες από τις βόμβες είναι εμφανείς στους δρόμους. Απλά μαγευτικό».

Τέτοιου είδους συναίσθημα είναι πραγματικά ψυχρό και συγκλονιστικό, αλλά δυστυχώς δεν ανήκει στο παρελθόν. Μέχρι και σήμερα, Αμερικάνοι πολιτικοί ρητορεύουν με ανησυχητική χαρά σχετικά με την πιθανότητα βομβαρδισμού άλλων περιοχών του κόσμου.

Εάν η δοκιμασία της Γκουέρνικα συνεχίζει να ηχεί τόσο δυνατά ακόμα, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις προσπάθειες του Ισπανού καλλιτέχνη Πάμπλο Πικάσο, ο οποίος εμφάνισε για πρώτη φορά την τώρα παγκοσμίως γνωστή τοιχογραφία του «Γκουέρνικα» σχετικά με την σφαγή σε μια διεθνή έκθεση ζωγραφικής στο Παρίσι τον Ιούλιο του 1937.

Μέσα σε μόλις 33 μέρες παρήγαγε ένα απίστευτο έργο που συνδυάζει στοιχεία Εξπρεσιονισμού, Κυβισμού, Σουρρεαλισμού και φρίκης που στέκεται σαν ουρλιαχτό ενάντια στον πόλεμο εν γένει και στην στοχοποίηση αθώων πολιτών.

Μια «κυβιστική αποκάλυψη», όπως την ονόμασε ο Βρετανός κριτικός τέχνης Τζόναθαν Τζόουνς πρόσφατα, ο πίνακας έλαβε ανάμεικτα σχόλια από το πρώτο κοινό του Πικάσο. Αλλά από όλα τα έργα που συμμετείχαν στην συγκεκριμένη έκθεση -πλούσια χορηγία κομμάτων προπαγάνδας από τις κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας- μόνο το «άχρωμο» ταμπλό του Πικάσο, με γκροτέσκες μορφές, σπασμένες και κακοποιημένες, έχει μείνει ανεξίτηλα γραμμένο στην Ιστορία.

«Ο Πικάσο ήξερε ακριβώς τι έκανε όταν ζωγράφισε την Γκουέρνικα», έγραψε ο Τζόουνς.

«Προσπαθούσε να δείξει την αλήθεια τόσο ωμά και μόνιμα που θα ξεπερνούσε τα ψέμματα και την προπαγάνδα της εποχής της δικτατορίας».