Ποια είναι τελικά η πατρίδα των ζυμαρικών
Στην Ελλάδα είμαστε, δίχως άλλο, μακαρονάδες. Το ίδιο ισχυρίζονται και οι γείτονές μας οι Ιταλοί, που διεκδικούν την πατρότητα των ζυμαρικών, μαζί με τους Κινέζους που αγαπούν τα noodles, αλλά και τους Άραβες.
Η αλήθεια ωστόσο είναι αρκετά πολύπλοκη, καθώς η πραγματική καταγωγή των ζυμαρικών χάνεται στον χρόνο. Καταρχάς αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς, πρέπει να θεωρήσουμε ότι τρόφιμα από δημητριακά οι άνθρωποι κατανάλωναν από τα προϊστορικά χρόνια. Εφόσον μιλάμε για μια τροφή που είναι εύκολη στην παρασκευή της και πολύ οικονομική, μιας και χρειάζεται βασικά μόνο δυο ή τρία υλικά -αλεύρι και νερό, μερικές φορές κι αυγά- είναι λογικό να υπάρχουν άπειρες εκδοχές της ανά την υφήλιο και από πολύ παλιά.
Η λέξη βέβαια «μακαρόνι» έχει καταγωγή από τα αρχαιοελληνικά «μακάρια», τα αποξηραμένα παρασκευάσματα από αλεύρι που άφηναν μαζί με λάδι και κρασί στους τάφους των νεκρών (των μακάρων) οι αρχαίοι Έλληνες. Επίσης, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, πρώτος ο Ήφαιστος είχε κατασκευάσει ένα εργαλείο που έφτιαχνε «κορδόνια από ζύμη», ενώ κατά την παράδοση ζυμαρικά έτρωγαν και οι λεχώνες, γιατί πίστευαν ότι χαρίζουν δύναμη τόσο στη μάνα όσο και στο μωρό.
Γύρω στο 1000 π.χ., στην αρχαία Ελλάδα, έχουμε μια αναφορά της λέξης «λάγανον», που περιέγραφε μία φαρδιά πλακωτή ζύμη από νερό και αλεύρι, την οποία έκοβαν σε λωρίδες, όπως γίνεται σήμερα με τη "Ματσάτα" της Φολεγάνδρου. Η ζύμη αυτή μεταφέρθηκε στην Ιταλία από τους πρώτους Έλληνες έποικους γύρω στον 8ο αιώνα π.χ., και μετονομάστηκε στα λατινικά σε «laganum», τα σημερινά λαζάνια. Από τους Ρωμαίους ο Κικέρων, ο Απίκιος και ο Οράτιος κάνουν επίσης πολλές φορές αναφορά στα ζυμαρικά. Ο Κικέρων μάλιστα, που πρέπει να τα αγαπούσε πιο πολύ, μεταφέρει μια πιο συγκεκριμένη περιγραφή του τύπου των ζυμαρικών της εποχής του ως «menbranulas ex farina et aqua».
Επίσης ο Δημοσθένης αναφέρεται στις ενοχλητικές φωνές των πλανόδιων πωλητών, που περνούσαν με τα καροτσάκια τους στους δρόμους της αρχαίας Αθήνας και πουλούσαν ζυμαρικά που έμοιαζαν με κορδέλες (πρόγονοι της ταλιατέλας), μέσα στο ζεστό τους λάδι.
Πολύ αργότερα φαίνεται πως ο ταξιδευτής Μάρκο Πόλο έφερε τα ζυμαρικά στην Ιταλία από την Άπω Ανατολή, αν και πολλοί μελετητές αμφισβητούν αυτή την υπόθεση. Στο βιβλίο του, πάντως τα “Τα ταξίδια του Marco Polo”, υπάρχει ένα απόσπασμα που αναφέρει με συντομία την γνωριμία του με ένα φυτό που παρήγαγε αλεύρι (ενδεχομένως το breadfruit tree). Οι Κινέζοι χρησιμοποιούσαν το φυτό αυτό για να δημιουργήσουν ένα μείγμα παρόμοιο με το αλεύρι κριθαριού.
Σίγουρα πάντως ζυμαρικά υπήρχαν στην αρχαία Κίνα, καθώς και στον Αραβικό κόσμο, αφού υπάρχουν γραπτές αναφορές σε μεσαιωνικά κείμενα του Ισλάμ για κάποια τρόφιμα με την ονομασία «rishta». Δεν ξέρουμε όμως αν προϋπήρχαν της ελληνικής εκδοχής τους. Μία παράδοση λέει ότι οι Άραβες ζύμωναν μακαρόνια και τη συνταγή αυτή την πήραν οι Έλληνες που ταξίδεψαν μέχρι τη Σικελία και την Νάπολη. Άλλωστε οι νομάδες της ερήμου συνήθιζαν να αποξηραίνουν τα ζυμαρικά, πράγμα που τους διευκόλυνε επειδή συνεχώς μετακινούνταν.
Η πρώτη γραπτή αναφορά σε χυλοπίτες μαγειρεμένες με βράσιμο βρίσκεται στο Ταλμούδ της Ιερουσαλήμ, είναι γραμμένη στα αραμαϊκά και χρονολογείται στο 5 αιώνα μ.Χ.
Η πρώτη όμως σαφής ένδειξη ύπαρξης των ζυμαρικών ήταν κατά τον 12ο αιώνα, έγινε από τον Guglielmo di Malavalle ο όποιος περιέγραψε ένα πιάτο ζυμαρικών (macarrones sen logana) σε γεύμα που παραβρέθηκε.
Η πρώτη ολοκληρωμένη συνταγή ζυμαρικών βρίσκεται στο βιβλίο ενός Ιταλού μάγειρα του 15ου αιώνα, ενώ ξέρουμε ότι το 1740 δόθηκε στη Βενετία η πρώτη άδεια για να ανοίξει ένα εργοστάσιο ζυμαρικών. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που τα μακαρόνια αποτελούν το εθνικό φαγητό της Ιταλίας. Επίσης, οι Ναπολιτάνοι ήταν εκείνοι που έφτιαξαν τις πρώτες σάλτσες με ντομάτα, βασιλικό και σκόρδο για να τα συνοδεύσουν, ενώ κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, τα έφεραν και στις ΗΠΑ, όταν δηλαδή ξεκίνησαν να μεταναστεύουν στη Νέα Ήπειρο.
Τώρα, η ιστορία των ζυμαρικών στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος ξεκινάει το πρώτο μισό του 19ου αιώνα στο Ναύπλιο -την τότε πρωτεύουσα- αφού εκεί λειτούργησε το 1824 η πρώτη «Φάμπρικα Μακαρονιών» όπως χαρακτηριστικά την αποκαλούσαν οι Ναυπλιώτες. Μέχρι τότε τα μόνα ζυμαρικά που γνώριζαν οι Έλληνες ήταν αυτά που έφτιαχναν στα σπίτια τους, δηλαδή οι παραδοσιακές χυλοπίτες και ο τραχανάς.
Αυτό όμως που κανείς δεν αμφισβητεί είναι ότι τα ζυμαρικά, όποια κι αν είναι τελικά η πατρίδα τους, έχουν την ίδια σύνθεση και γεύση αιώνες τώρα, οπότε μιλάμε στην πραγματικότητα για ένα φαγητό που μας συνδέει με την Ιστορία της ανθρωπότητας.