Ελλάδα: Μια χώρα σε διπλό συλλογικό πένθος

Γράφει η Σοφιάνα Μηλιωρίτσα, MA, Προσωποκεντρική Ψυχοθεραπεύτρια.

«Όλα τα κυπαρίσσια δείχνουνε μεσάνυχτα

Όλα τα δάχτυλα

Σιωπή»

Ο. Ελύτης (2007), Επτά Νυχτερινά Επτάστιχα, Προσανατολισμοί, Εκδόσεις Ίκαρος

28η Φεβρουαρίου 2023. Ημέρα συλλογικού τραύματος καθώς ένα απρόσμενο -για τους περισσότερους- σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη κατέγραψε πολλούς και κυρίως νέους ανθρώπους ως τα τραγικά θύματα.

Κανείς δεν αμφιβάλλει ότι η ανθρώπινη ιστορία χαρακτηρίζεται από τραυματικά γεγονότα. Φυσικές καταστροφές, πολεμικές συρράξεις, ασθένειες, δυστυχήματα και άλλα πολλά.

Απ’ αυτή την οπτική, η 28η Φεβρουαρίου δείχνει να έχει αλλάξει τον τρόπο που αισθανόμαστε και σκεφτόμαστε καθώς συντάραξε σε πολλούς από εμάς: τα θεμέλια της ασφάλειας, μας υπενθύμισε την ευθραυστότητα της ζωής, αλλά και ότι ο θάνατος δεν κοιτάζει ηλικία.

Η χώρα αγγίχτηκε με ένα τρόπο μοναδικό.

Τι καλούμε όμως τραύμα; Τραύμα είναι η απόκρισή μας σε ένα βαθύτατα οδυνηρό γεγονός το οποίο επηρεάζει τον τρόπο που διαχειριζόμαστε την καθημερινότητα, δημιουργεί το αίσθημα ότι είμαστε αβοήθητοι, επηρεάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και τη δυνατότητά μας να αισθανόμαστε ένα εύρος συναισθημάτων.

Το συλλογικό τραύμα είναι ένα ξαφνικό γεγονός που όπως λέει και ο Hirschberger (2018) ταράζει τον κοινωνικό ιστό.

Το κάθε άτομο αντιλαμβάνεται με τον δικό του υποκειμενικό τρόπο βέβαια αυτό το συλλογικό τραύμα, αλλά οι περισσότεροι -αν όχι όλοι- θα «βγούμε αλλαγμένοι» με κάποιον τρόπο. Το συλλογικό τραύμα επομένως οδηγεί σε συλλογικό πένθος.

Πενθούμε την απώλεια ανθρώπων νέων, ακόμα και αν δεν τους γνωρίζαμε αρκεί να βρούμε έναν τρόπο να συνδεθούμε μαζί τους. Για παράδειγμα, αυτοί οι νέοι άνθρωποι θα μπορούσαν να είναι τα παιδιά μας, οι φίλοι μας, τα αδέλφια μας, ο/η σύζυγος και τότε συναισθήματα λύπης θα δημιουργηθούν και αίσθημα απώλειας.

Πενθούμε την απώλεια της ασφάλειας ενός ταξιδιού.

Πενθούμε την απώλεια της εμπιστοσύνης σε δημόσιους οργανισμούς που είχαν ως χρέος την προστασία της ανθρώπινης ζωής κατά τη διάρκεια μετακινήσεων.

Πώς, όμως, μπορεί να εκφραστεί το συλλογικό πένθος;

Μέσα από συγκεντρώσεις, από μνημεία, από εκδηλώσεις που ενώνουν τους ανθρώπους που νιώθουν λύπη, απόγνωση, θυμό.

Ο κοινός θρήνος είναι πολύ σημαντικός καθώς μας φέρνει κοντά με τους Άλλους και μας βοηθάει να νιώσουμε ότι είμαστε «όλοι μαζί» σε αυτό και όχι μόνοι και απομονωμένοι με τα συναισθήματά μας.

Το κομβικό σημείο στο ελληνικό τοπίο είναι ακριβώς εδώ.

Η χώρα μας και οι πολίτες της διέρχονται ένα συλλογικό πένθος και προσπαθούν να αφομοιώσουν το συλλογικό τραύμα του φρικτού δυστυχήματος, ενώ παράλληλα έχουν υποστεί τα τελευταία χρόνια ένα άλλο συλλογικό τραύμα, αυτό της πανδημίας Covid 19.

Το συλλογικό τραύμα της πανδημίας, που επέφερε χιλιάδες νεκρούς στη χώρα μας και εκατομμύρια σε παγκόσμιο επίπεδο, ήταν ιδιαίτερα περιπεπλεγμένο και αυτό γιατί δεν είχαμε τη δυνατότητα του συλλογικού πένθους και πιο ειδικά του συλλογικού θρήνου.

Η πανδημία απέκλεισε την εγγύτητα, με αποτέλεσμα το συλλογικό πένθος να βιωθεί μοναχικά και όχι συλλογικά, όπως συμβαίνει αυτήν την ώρα με το συλλογικό πένθος γύρω από το σιδηροδρομικό δυστύχημα. Γι’ αυτό, η χώρα και οι άνθρωποί της βιώνουν διπλό συλλογικό πένθος σε παράλληλη πορεία.

Είναι σημαντικό επομένως:

• να ονοματίσουμε σκέψεις και συναισθήματα γιατί ότι ονοματίζεται γίνεται και ορατό (Whitley, 2011)
• να αποδεχθούμε αυτές τις σκέψεις και τα συναισθήματα σταδιακά,
• να βρούμε τρόπους έκφρασης μέσα από συλλογικότητες και ομάδες και να
• νοηματοδοτήσουμε αυτό το πένθος προσπαθώντας να αλλάξουμε τον κόσμο μας με δράσεις στο μέτρο του δυνατού. Για να νοηματοδοτήσουμε χρειάζεται να θέσουμε τις εξής ερωτήσεις: τί έμαθα από αυτή την απώλεια, με ποιον τρόπο αυτή η απώλεια μπορεί να αλλάξει την ταυτότητά μου και πώς αυτή η απώλεια αλλάζει τη σχέση με τον εαυτό μου και τους άλλους.

Η ζωή ποτέ δεν θα είναι ίδια μετά την 28η Φεβρουαρίου, αλλά και μετά την έναρξη της πανδημίας ωστόσο ένα καλά βιωμένο πένθος, μπορεί να μας οδηγήσει σε μια πληρέστερη ζωή.

Βιβλιογραφία

Hirschberger, G. (2018). Collective Trauma and the Social Construction of Meaning. Frontiers in Psychology, 9, 1441. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.01441

Wheatley, M, J. Leadership and the New Science : Discovering Order in a Chaotic World. San Francisco, CA :Berrett-Koehler, 2006.