Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου του Μαστού: Πώς η καλή ψυχική υγεία βοηθά στην έκβαση της θεραπείας, σύμφωνα με την Δρ. Φιορίτα Πουλακάκη
H 25η Οκτωβρίου είναι μία μέρα - σύμβολο για όλες τις δυνατές γυναίκες που στέκονται απέναντι στον καρκίνο του μαστού, τον αντιμετωπίζουν και συνεχίζουν.
Αποτελεί το συχνότερο κακοήθες νεόπλασμα των γυναικών παγκοσμίως με εκτιμώμενες 2,1 εκατομμύρια νέες περιπτώσεις και περισσότερους από 627.000 θανάτους κάθε χρόνο. Πρόκειται για τη δεύτερη αιτία θανάτου από καρκίνο, μετά τον καρκίνο του πνεύμονα.
Οι γυναίκες πρέπει να εντάξουν τον τακτικό προληπτικό έλεγχο στη ζωή τους, να αγαπήσουν και να φροντίσουν ακόμα περισσότερο τον εαυτό τους και να αντικαταστήσουν το φόβο για την ασθένεια με επιλογές που προάγουν την υγεία. Αποδεδειγμένη αξία στην έγκαιρη διάγνωση έχει ο ετήσιος προληπτικός έλεγχος των μαστών με τις κατάλληλες απεικονιστικές εξετάσεις και φυσικά την κλινική εξέταση. Μπορεί να είναι πολύ δύσκολο και ψυχοφθόρο, αλλά δεν είναι πια αθεράπευτη ασθένεια καθώς αντιμετωπίζεται.
H Δρ. Φιορίτα Πουλακάκη, χειρουργός μαστού και Διευθύντρια κλινικής μαστού του Ιατρικού Κέντρου Αθηνών, ανέφερε στο Bovary.gr όλα όσα πρέπει να γνωρίζει μια γυναίκα για τον καρκίνο, τονίζοντας τη σημασία της έγκαιρης διάγνωσης.
Τι έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια στην θεραπεία του καρκίνου του μαστού;
Πάρα πολλές αλλαγές έχουν γίνει στην θεραπεία του καρκίνου του μαστού. Σε ότι αφορά τη χειρουργική θεραπεία γίνεται μια μεγάλη προσπάθεια αποκλιμάκωσης των επεμβάσεων. Πρώτιστη μέριμνα πάντα για όλες τις επεμβάσεις στο μαστό είναι η ογκολογική εξασφάλιση του ασθενούς, στην οποία δε χωράει κανένας συμβιβασμός. Παράλληλα βέβαια θα πρέπει να γίνεται προσπάθεια για το καλύτερο αισθητικό αποτέλεσμα που μπορεί να επιτευχθεί ακολουθώντας τις αρχές της ογκοπλαστικής χειρουργικής. Στα πλαίσια αυτής της πρακτικής, η εκτομή του όγκου θα πρέπει να γίνεται με τομή, η οποία θα φαίνεται όσο το δυνατό λιγότερο λόγω θέσης χωρίς να αλλάξει το σχήμα του μαστού. Η χειρουργική αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού περιλαμβάνει την αφαίρεση τμήματος του μαστού που περιέχει τον όγκο και την αφαίρεση του λεμφαδένα φρουρού της μασχαλιαίας κοιλότητας στην πλειοψηφία των επεμβάσεων. Ό πρώτος λεμφαδένας της μασχαλιαίας κοιλότητας που προσλαμβάνει τη λέμφο του μαστού ονομάζεται Λεμφαδένας Φρουρός.
Η αξία της βιοψίας του λεμφαδένα φρουρού στη σύγχρονη θεραπευτική αντιμετώπιση είναι πλέον αδιαμφισβήτητη. Έπειτα από πολυάριθμες μελέτες με μεγάλους αριθμούς ασθενών έχει αποδειχθεί ότι στην συντριπτική πλειοψηφία των ασθενών η βιοψία του λεμφαδένα φρουρού είναι αρκετή τόσο για την σταδιοποίηση του καρκίνου, όσο και θεραπευτικά υπό κάποιες προϋποθέσεις. Για τους ασθενείς που πληρούν τις ενδείξεις αυτές, έχει αποδειχθεί ότι η συνολική πρόγνωση αυτών που έχουν υποστεί λεμφαδενικό καθαρισμό, δεν διαφέρει στο ελάχιστο σε σχέση με εκείνους που έκαναν μόνο βιοψία λεμφαδένα φρουρού. Στα πλεονεκτήματα της βιοψίας του λεμφαδένα φρουρού συγκαταλέγονται ο μικρός χρόνος διάρκειας του χειρουργείου στο οποίο υποβάλλεται η ασθενής με λιγότερη νοσηρότητα εξαιτίας του μειωμένου χρόνου της επέμβασης αλλά και της έκτασής της. Επιπλέον τόσο οι άμεσες επιπλοκές, όπως η μετεγχειρητική λεμφόροια, αλλά και οι απώτερες επιπλοκές, όπως πόνος και λεμφοίδημα, είναι σημαντικά λιγότερες σε σχέση πάντα με την εφαρμογή του κλασικού λεμφαδενικού καθαρισμού, στον οποίο παλαιότερα υποβάλλονταν όλες οι ασθενείς με καρκίνο μαστού.
Σε ότι αφορά τις υπόλοιπες συμπληρωματικές θεραπείες, έχουν προστεθεί στη φαρέτρα μας πληθώρα φαρμάκων, ανοσοθεραπευτικά φάρμακα, ορμονοθεραπεία δεύτερης και τρίτης γραμμής αλλά και συνδυασμοί αυτών, με εξαιρετικά αποτελέσματα στα ποσοστά επιβίωσης. Το ίδιο ισχύει και με την ακτινοθεραπεία, πιο σύντομα σχήματα 15 ή ακόμα και 5 ημερών από σύγχρονα μηχανήματα, μπορούν να αντικαταστήσουν στις περισσότερες των περιπτώσεων τα πολυήμερα σχήματα των 30 ημερών.
Ποια είναι η αξία της έγκαιρης διάγνωσης και από ηλικία πρέπει οι γυναίκες να την ξεκινήσουν;
Αποδεδειγμένη αξία στην έγκαιρη διάγνωση έχει ο ετήσιος προληπτικός έλεγχος των μαστών με τις κατάλληλες απεικονιστικές εξετάσεις και φυσικά την κλινική εξέταση. Έγκαιρη διάγνωση σε μικρό στάδιο και περισσότερα φάρμακα - όπλα, για καλύτερα αποτελέσματα. Σε ότι αφορά τον πρώτο πυλώνα, αυτόν της έγκαιρης διάγνωσης, η καλλιέργεια μιας κουλτούρας πρόληψης, τόσο με τις προληπτικές εξετάσεις, όσο και με συγκεκριμένες αλλαγές στον τρόπο ζωής μας, έχει ως στόχο η πλειοψηφία των γυναικών που θα νοσήσει να διαγνωστεί νωρίς σε μικρό στάδιο, χωρίς να έχει περάσει πολύς καιρός από την εμφάνιση της νόσου. Ο δεύτερος πυλώνας, που αφορά την έρευνα και τις κλινικές μελέτες στην Ογκολογία, περιστρέφεται γύρω από την ανάπτυξη περισσότερων και πιο στοχευμένων φαρμάκων, ώστε να έχουμε ακόμη πιο εντυπωσιακά αποτελέσματα στην επιβίωση και στο διάστημα ελευθερίας από τη νόσο.
Η ηλικία έναρξης του ελέγχου των μαστών εξαρτάται από το ατομικό και κληρονομικό ιστορικό της κάθε ασθενούς και οφείλει να είναι εξατομικευμένο.
Τι ρόλο παίζει η κληρονομικότητα και ποια είναι τα πιο συνηθισμένα στοιχεία που μπορούν να υποδηλώνουν ύπαρξη κάποιας μετάλλαξης;
Η πλειονότητα των περιστατικών καρκίνου του μαστού αφορά σε περιπτώσεις όπου η νόσος δεν αναπτύσσεται εξαιτίας κάποιας συστηματικής ή κληρονομικής νόσου, δεν αποδίδεται δηλαδή στο οικογενειακό ιστορικό της ασθενούς. Ωστόσο, ορισμένες περιπτώσεις καρκίνου του μαστού αποδίδονται σε κληρονομικούς μεταλλάξεις ( μετάλλαξη των γονιδίων BRCA1 και BRCA2, PALB2, CHECK2, ATM και πολλά άλλα γονίδια) όπου έχει διαπιστωθεί ότι η μεταλλάξεις τους αποτελούν παράγοντες για καρκινογένεση στο μαστό και στις ωοθήκες.
Το σύνδρομο Li-Fraumeni οφείλεται στη μετάλλαξη του ογκογονιδίου p53 και αφορά σε πρωτοπαθείς όγκους νέων σε ηλικία ανθρώπων, κάτω των 45 ετών, και εντοπισμό του καρκίνου σε πολλά και διαφορετικά σημεία, όπως μαστό, εγκέφαλο, οξεία λευχαιμία, σαρκώματα και οστεοσαρκώματα. Για τη διάγνωση του συνδρόμου πρέπει να πληρούνται και τα τρία κριτήρια:
1. Σάρκωμα σε ασθενή κάτω των 45 ετών.
2. Πρώτου βαθμού συγγένεια με άτομο κάτω των 45 ετών που νοσεί από οποιαδήποτε μορφή καρκίνου.
3. Ένας ακόμη συγγενής 1ου ή 2ου βαθμού, κάτω των 45 ετών, με διαγνωσμένο καρκίνο ή με διαγνωσμένο σάρκωμα σε οποιαδήποτε ηλικία.
Η μετάλλαξη του BRCA1 σηματοδοτεί αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του μαστού στα πλαίσια ενός κληρονομικού συνδρόμου καρκίνου-ωοθηκών. Ο κίνδυνος αυτός αποτυπώνεται σε 60% για την ανάπτυξη καρκίνου του μαστού και 40% για την ανάπτυξη καρκίνου των ωοθηκών. Παρόμοιο ρόλο έχει και το γονίδιο BRCA2. Ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του μαστού για τους φορείς μεταλλάξεων του BRCA2 βρίσκεται στο 45% και στο 25% για την ανάπτυξη καρκίνου των ωοθηκών.Η ανίχνευση της μετάλλαξης των δύο αυτών γονιδίων είναι δυνατή στην κλινική πράξη μέσω μιας εξέτασης αίματος του πιθανολογούμενου ως φορέα.
Τα στοιχεία που μας παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για τις πιθανότητες ανάπτυξης κάποιας μορφής κακοήθειας εξαιτίας γενετικής επιβάρυνσης είναι το κληρονομικό ιστορικό, η ύπαρξη δηλαδή ιστορικού κακοηθειών και κακοήθων συνδρόμων –καρκίνου του μαστού και των ωοθηκών για τις γυναίκες και καρκίνο του προστάτη για τους άνδρες –και ο βαθμός συγγένειας των πασχόντων, (αδελφή, δίδυμη αδελφή, μητέρα, θεία, πατέρας) και ο αριθμός των πασχόντων συγγενών.
Πώς επηρεάζεται η ψυχολογία της γυναίκας μετά τη διάγνωση και τι μπορεί να τη βοηθήσει;
Το άγχος, ο φόβος, η ανασφάλεια, ο θυμός πολλές φορές είναι λογικά και αναμενόμενα συναισθήματα. Ο γιατρός νομίζω ότι πρέπει να είναι πρώτα απ’ όλα θεραπευτής. Οποιαδήποτε πληροφορία -έως την πιο δυσάρεστη – πρέπει να μεταφέρεται με τέτοιο τρόπο στον ασθενή, ώστε να μην τον πληγώσει και να του δώσει κουράγιο. Όταν υπάρχει σοβαρότερο υπόβαθρο διαταραχών του συναισθήματος η συμβολή του ψυχολόγου είναι απαραίτητη.
Έχουν αυξηθεί τα ποσοστά επιβίωσης των πασχόντων;
Τα τελευταία χρόνια έχει επέλθει επανάσταση στην Ογκολογία, καθώς ακόμα και εξαιρετικά επιθετικοί όγκοι εφόσον διαγνωστούν έγκαιρα και αντιμετωπιστούν με τα κατάλληλα θεραπευτικά σχήματα, αγγίζουν ποσοστά επιβίωσης παρόμοια με τους καλύτερης πρόγνωσης όγκους. Η μεγάλη πλειοψηφία των ασθενών με καρκίνο του μαστού έχει πολύ υψηλά ποσοστά επιβίωσης.
Η καλή ψυχική υγεία αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην έκβαση της θεραπείας;
Η καλή ψυχική υγεία είναι μεγάλο όπλο γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το ταξίδι του ασθενούς με καρκίνο του μαστού είναι μαραθώνιος και όχι sprint. Χρειαζόμαστε ψυχική ενδυνάμωση και υποστηρικτικό περιβάλλον. Οι επαγγελματίες της υγείας έχουμε τρόπους να βοηθήσουμε τις ασθενείς μας. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι οι ασθενείς που ζουν σήμερα έχοντας νοσήσει από καρκίνο του μαστού στο πρόσφατο ή μακρινό παρελθόν, αποτελούν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία. Το πιθανότερο είναι να μην καταλήξουν από τη νόσο τους, αλλά από κάποιο άλλο πρόβλημα υγείας που μπορεί να προκύψει κατά την διάρκεια της ζωής τους, άσχετο με τον καρκίνο του μαστού.
Για όλους αυτούς τους λόγους και για να μην επιβαρύνεται η ψυχική τους υγεία από ανασφάλια, στρες και καθημερινές παρενέργειες, μεγάλη σημασία έχει η διασφάλιση καλής ποιότητας ζωής των ασθενών αυτών με έγκαιρη αντιμετώπιση των μακροχρόνιων παρενεργειών από τις θεραπείες που έχουν λάβει, με συχνότερες το λεμφοίδημα του άνω άκρου, διαταραχή της libido, αρθραλγίες, συμπτώματα εμμηνόπαυσης σε νέες ασθενείς, υπογονιμότητα και αρκετές άλλες, λιγότερο συχνές. Οι ασθενείς μας χρειάζονται υποστήριξη από σύγχρονη διεπιστημονική ομάδα η οποία με ενσυναίσθηση θα κληθεί να αντιμετωπίσει όλες τις προκλήσεις.
Πώς μπορούν οι γυναίκες να διατηρήσουν την αυτοπεποίθηση τους και μια υγιή σεξουαλική σχέση μετά από έναν καρκίνο του μαστού;
Ανάμεσα στα δεδομένα που αλλάζουν μετά από τη διάγνωση του καρκίνου του μαστού η εικόνα που έχουμε για το σώμα και τον εαυτό μας μεταβάλλεται. Η εικόνα του μαστού ενδέχεται να αλλοιωθεί, τα μαλλιά να χαθούν, οι δυνάμεις και η ενέργεια που νοιώθει μια γυναίκα να ελαττωθεί. Επιπρόσθετα οι ίδιες οι θεραπείες για τον καρκίνο του μαστού καταστείλουν την ερωτική επιθυμία, καθώς η γυναίκα μπορεί να αισθάνεται πολύ αγχωμένη ή κουρασμένη για να έχει σεξουαλική επαφή. Η αποδοχή αυτών των συναισθημάτων ως φυσιολογικά είναι το πρώτο βήμα. Εκείνο που προσπαθώ να εξηγήσω στις ασθενείς μου, είναι ότι η κατάσταση στην οποία βρίσκονται είναι προσωρινή, δεν θα είναι για πάντα σε αυτή τη φάση της ζωής τους και ότι ο καρκίνος δεν θα πρέπει να τους καθορίσει. Οι υγιείς σχέσεις μετά από αυτή την περιπέτεια δυναμώνουν και οι δυσλειτουργικές σχέσεις χειροτερεύουν. Η ψυχική ενδυνάμωση, η αυτοφροντίδα και ο ποιοτικός χρόνος που μπορούν να αφιερώσουν στον εαυτό τους και στους αγαπημένους τους, είναι το κλειδί για μια ισορροπημένη καθημερινότητα.
