Οδοιπορικό στο Ηράκλειο Κρήτης: Ένα ταξίδι ιστορίας, γευσιγνωσίας και πολιτισμού στη γη του Μίνωα

«Όποιος πατήσει στο νησί τούτο νιώθει μυστηριώδη δύναμη, ζεστή, αγαθή να διακλαδίζεται στις φλέβες του, και τη ψυχή του να μεγαλώνει», γράφει για την γενέτειρά του ο αείμνηστος Κρητικός συγγραφέας, Νίκος Καζαντζάκης.

Είναι αλήθεια -δύσκολα θα μείνει κανείς ασυγκίνητος από τη μεγαλοσύνη και την αγνότητα της «πλανεύτρας» Κρήτης, από την ανέγγιχτη φύση της, τα επιβλητικά βουνά και τις εύπορες πεδιάδες, την πλούσια ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά της.

Δεν είναι τυχαίο πως η Μεγαλόνησος κατέχει μία ξεχωριστή θέση στη συλλογική συνείδηση των Ελλήνων, ως ένας τόπος αυθεντικός και γνήσιος, που κλείνει μέσα του την «ψυχή» της χώρας μας -την «ακατέργαστη» ομορφιά της, την ντόπια λαϊκή παράδοση και την ανοιχτοσύνη των ανθρώπων της.

Έχοντας «συστηθεί» στην Κρήτη μέσα από τις ρομαντικές αφηγήσεις τρίτων, είχα ήδη σχηματίσει μία θετική προδιάθεση για το πρώτο μου ταξίδι στο νησί, και ο ενθουσιασμός μου για όλες τις εκπλήξεις που μου επιφύλασσε η τριήμερη εκδρομή μου στο Ηράκλειο, ολοένα και εντεινόταν.

Με αφετηρία τον Πειραιά και προορισμό την κρητική πρωτεύουσα, την Πέμπτη το απόγευμα επιβιβάζομαι στο πλοίο «Festos Palace» των Μινωικών Γραμμών. Το φιλικότατο προσωπικό με υποδέχεται εγκάρδια και ένα μέλος του πληρώματος με οδηγεί προς την Lux εξωτερική καμπίνα μου, παρακινώντας με να απολαύσω όλες τις ανέσεις που προσφέρει: το διπλό κρεβάτι, τη θέα από τα μεγάλα παράθυρα, το ευρύχωρο καθιστικό.

Καθώς περιμένω να αναχωρήσουμε, περιφέρομαι λίγο στο πλοίο προσπαθώντας να «σκοτώσω» τον χρόνο και να κατευνάσω την ανυπομονησία μου. Οι πολυτελείς σουίτες, τα ευρύχωρα σαλόνια, οι καλαίσθητοι δημόσιοι χώροι, και το άψογο καθ’ όλα service μου δίνουν την εντύπωση ενός πλωτού, all-inclusive ξενοδοχείου παρά ενός επιβατηγού πλοίου της γραμμής.

Η προσμονή της αναχώρησης και η λαχτάρα της άφιξης κορυφώνονται όταν ο καπετάνιος του «Festos Palace» μας προσκαλεί στη γέφυρα για να παρακολουθήσουμε τον απόπλου του πλοίου. Εκεί, καθώς βλέπω την αποβάθρα ολοένα να απομακρύνεται, αντιλαμβάνομαι αυτό που θα μας έλεγε αργότερα ο κ. Λουκάς Σιγάλας, διευθύνων σύμβουλος των Μινωικών Γραμμών: «Το ταξίδι ξεκινά από το πλοίο».

Κατόπιν της αναχώρησης μας από το λιμάνι, και αφού πλέον βρισκόμαστε στα ανοιχτά, ο πλοίαρχος και ο κ. Σιγάλας μας υποδέχονται στο εστιατόριο του πλοίου για να γνωριστούμε, απολαμβάνοντας ένα υψηλών προδιαγραφών 4-course γεύμα. Ανάμεσα στα γευστικά πιάτα του εξαιρετικά επιμελημένου μενού ξεχώρισαν ο παραδοσιακός ντάκος και η ζεστή σφακιανόπιτα με μέλι -σήματα κατατεθέν της Κρητικής γαστρονομίας και πρώτο μας «καλωσόρισμα» στην τοπική κουζίνα.

Ταξίδι στα βάθη της Μινωικής ιστορίας

Το πρωί της Παρασκευής, μετά από έναν γεμάτο ύπνο και ένα χορταστικό πρωινό στο πλοίο, αποβιβαζόμαστε στο λιμάνι του Ηρακλείου όπου το ταξίδι μας «συνεχίζεται» με μία αναδρομή στα βάθη της Ευρωπαϊκής ιστορίας -ξεκινώντας από τα εμβληματικά Μινωικά ανάκτορα.

Η περιήγηση στον αρχαιολογικό χώρο της Κνωσού πρόκειται για μία καθηλωτική εμπειρία που υπόσχεται να προκαλέσει δέος στον κάθε επισκέπτη, ανεξαρτήτως του αν έχει εντρυφήσει στον Μινωικό πολιτισμό ή αν έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με την ιστορία του τόπου.

Εδώ, περίτεχνες τοιχογραφίες συνομιλούν με αρχαίους μινωικούς μύθους και η βασιλική αίγλη των ανακτόρων παντρεύεται το αρχέγονο κρητικό τοπίο με τρόπο τόσο αρμονικό και μεγαλειώδη που σε συνεπαίρνει. Αυτό το αίσθημα εσωκλείει και ο Καζαντζάκης μέσα σε λίγες λέξεις «στην Κνωσό χτυπάει αλλιώς η καρδιά σου, κι ο νους σου πλημμυρίζει από ερωτηματικά».

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως, κατά τους ιστορικούς, η Μινωική Κρήτη αποτελεί τον «πρώτο κρίκο στην ευρωπαϊκή αλυσίδα». Θαυμάζοντας τις αριστοτεχνικές ανακατασκευές που αποκαλύπτουν ψήγματα από την καθημερινή ζωή των Μινωιτών, έρχεσαι αντιμέτωπος με το μεγαλείο ενός πολιτισμού που, ακτινοβολώντας σε όλη τη Μεσόγειο, άνοιξε τον δρόμο για την άνθιση των πρώτων αστικών κέντρων της Ευρώπης.

Οι περίπλοκες κατασκευαστικές επινοήσεις και οι πρωτοποριακές αρχιτεκτονικές δομές που συναντά κανείς στον αρχαίο οικισμό, μαρτυρούν την διορατικότητα και την εκλεπτυσμένη αισθητική αντίληψη ενός λαού που σημάδεψε την παγκόσμια ιστορία, θέτοντας τα πρώτα θεμέλια για τα σύγχρονα συστήματα κοινωνικής και οικονομικής οργάνωση.

Το περίφημο Αρχαιολογικό Μουσείου του Ηρακλείου

Μετά από την επίσκεψή μας στα ανάκτορα, σειρά έχει το Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου, χώρος φιλοξενίας της μεγαλύτερης συλλογής μινωικών αρχαιοτήτων στον κόσμο και ένα από τα σημαντικότερα μουσεία στην Ευρώπη. Στις αίθουσες του φυλάσσονται πολυάριθμα πολύτιμα ευρήματα -αντιπροσωπευτικά δείγματα 5.500 χρόνων περίπου Κρητικής ιστορίας και προϊστορίας.

Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ορισμένα εκθέματα ανυπολόγιστης ιστορικής αξίας: το κρεμαστό κόσμημα με τη μορφή δύο αντικριστών μελισσών από τα Μάλια, ο περίφημος Δίσκος της Φαιστού, και περίτεχνες τοιχογραφίες όπως η εμβληματική «τοιχογραφία των Ταυροκαθαψίων» ή οι πασίγνωστες «Γαλάζιες Κυρίες».

Το ίδιο βράδυ επισκεπτόμαστε το Kelari Wine Bar, για ένα αξέχαστο ταξίδι γευσιγνωσίας στον κόσμο του Κρητικού οίνου. Σε έναν ζεστό χώρο μοναδικής αισθητικής, απολαμβάνουμε υπό το φως των κεριών εμφιαλωμένα κρασιά μικρών παραγωγών και οικογενειακών οινοποιείων από κάθε γωνιά της Κρήτης, συνοδεία σπάνιων και εκλεκτών τυριών και αλλαντικών τοπικής παραγωγής. Ξεχωρίζει το μοσχάτο Σπίνας, ένα εύγευστο κρασί ζυμωμένο με γηγενείς ζύμες και παλαιωμένο σε ένα πιθάρι που χρονολογείται στη Μινωική εποχή.

Η γραφική Μυρτιά, γενέτειρα του Νίκου Καζαντζάκη

Το ταξίδι μας στον χρόνο συνεχίζεται την επόμενη μέρα με μία επίσκεψη σε δύο βασικούς σταθμούς της νεότερης ιστορίας της Κρήτης: το γραφικό χωριό Μυρτιά, γενέτειρα του Νίκου Καζαντζάκη και την διαβόητη Σπιναλόγκα, το νησί των Λεπρών.

Κατά την άφιξή μας στη Μυρτιά, επισκεπτόμαστε το καλοδιατηρημένο μουσείο του Νίκου Καζαντζάκη, αφιερωμένο στη ζωή και το έργο του μεγάλου Κρητικού συγγραφέα και στοχαστή. Το μουσείο εγκαινιάστηκε στις 27 Ιουνίου του 1983 από την τότε Υπουργό Πολιτισμού, Μελίνα Μερκούρη, και φιλοξενεί περισσότερα από 50.000 αντικείμενα ανεκτίμητης αξίας. Ανάμεσα τους επιστολές, χειρόγραφα, σπάνιες φωτογραφίες, προσωπικές μελέτες, έργα τέχνης, και πολύτιμο -ανέκδοτο μέχρι πρότινος- αρχειακό υλικό.

Η περιήγηση στον εξαιρετικά επιμελημένο χώρο του μουσείου Καζαντζάκη δίνει την ευκαιρία στον επισκέπτη να σχηματίσει μία πλήρη εικόνα της πολυδιάστατης προσωπικότητάς, του εμβριθούς έργου αλλά και της επιδραστικότητας του πιο πολυδιαβασμένου Έλληνα συγγραφέα -ενός ανθρώπου ιδεαλιστή και ασυμβίβαστου που σημάδεψε ανεξίτηλα την ιστορία της χώρας.

To μαρτυρικό «Νησί των Λεπρών»

Φεύγοντας από τη Μυρτιά, παίρνουμε τον δρόμο για τον παραδοσιακό οικισμό της Πλάκας στο Νομό Λασιθίου. Εκεί, απολαμβάνουμε έναν καφέ με θέα την καταγάλανη λιμνοθάλασσα της Ελούντας, καθώς περιμένουμε να 'ρθει το καραβάκι που θα μας περάσει απέναντι, στην ιστορική Καλυδώνα -κατά κόσμον, Σπιναλόγκα.

Όσο περνάει η ώρα ο ουρανός γκριζαίνει, η θάλασσα αγριεύει και η ατμόσφαιρα γίνεται κάπως νωχελική -θαρρείς σαν να μας προετοιμάζει για την εμπειρία που μας επιφύλασσε η άφιξη μας στον περιβόητο νησί.

Φτάνοντας στο εγκαταλελειμμένο φρούριο της Σπιναλόγκας αισθάνομαι την ενέργεια του τόπου να με γειώνει. Το φυσικό κάλλος και η «άδεια σιωπή» του ακατέργαστου τοπίου με γοητεύουν, ωστόσο δυσκολεύομαι να νιώσω την γαλήνη που υπό άλλες συνθήκες θα μου προκαλούσε το ειδυλλιακό σκηνικό.

Ο χώρος είναι φορτισμένος με σκληρές μνήμες που αδυνατείς να αγνοήσεις, και οι ιστορίες ανθρώπινου πόνου που εγχαράσσονται σε κάθε σπίτι, κάθε δέντρο και κάθε βράχο του νησιού, σου θυμίζουν πως βρίσκεσαι σε έναν τόπο κοινωνικού αποκλεισμού, έναν τόπο μαρτυρίου.

Κι όμως, παρά το νοσηρό παρελθόν που βαραίνει την ατμόσφαιρα, θα έλεγα πως το κυρίαρχο συναίσθημα είναι μία απροσδόκητη χαρμολύπη. Λύπη για τον αποκλεισμό, την απομόνωση και το πόνο των εξόριστων, «χαρά» γιατί, κι ας άργησε, η λύτρωση ήρθε. Συμβολικά, λίγο πριν φύγουμε, η βροχή αρχίζει να υποχωρεί και βγαίνει σιγά-σιγά ο ήλιος. Κατά την αναχώρηση μας μείναμε όλοι σιωπηλοί, με τα βλέμματα στραμμένα στη νησί μέχρι να φτάσουμε στην αντιπέρα όχθη.

Βιωματική ξενάγηση στο βιολογικό αγρόκτημα «Πεσκέσι»

Είναι γνωστό πως ο ποιμενικός πολιτισμός και η αγροτική ζωή κρατούν γερά στην Κρήτη, με την εύφορη γη της να αποτελεί το σημαντικότερο πλεονέκτημα του χαρισματικού νησιού. Εμείς, είχαμε την τύχη να «μυηθούμε» στις προαιώνιες, αγροδιατροφικές παραδόσεις του νησιού μέσα από μία αξέχαστη βιωματική ξενάγηση στο αγρόκτημα «Πεσκέσι».

Η τελευταία ημέρα στο Ηράκλειο, λοιπόν, μας επιφύλασσε και την πιο «γλυκιά» εμπειρία του τριημέρου. Το μεσημέρι της Κυριακής, κατευθυνθήκαμε προς την ενδοχώρα του Δήμου Χερσονήσου νοτιοανατολικά του Ηρακλείου, με προορισμό το γραφικό χωριό Χαρασό που δεσπόζει στην κορυφή ενός λόφου της επαρχίας Πεδιάδος.

Σ’ αυτή την ειδυλλιακή τοποθεσία αποφάσισε ο κύριος Παναγιώτης Μαγγανάς πριν 25 χρόνια να στήσει το βιολογικό αγρόκτημα «Πεσκέσι», με κίνητρο την αγάπη του για τον τόπο του και στόχο την διαφύλαξη και την ανάδειξη της ντόπιας διατροφικής παράδοσής. Μέσα από μία ενδελεχή, πολυετή έρευνα που βρίσκεται διαρκώς εν εξελίξει, ο κ. Παναγιώτης και ο φιλόξενοι άνθρωποι του, αποφάσισαν να παντρέψουν την αυτόχθονη τοπική γνώση με τη σύγχρονη δημιουργία, δίνοντας νέα πνοή στην κρητική παραδοσιακή κουζίνα.

Λίγο μετά την άφιξή μας, ο κ. Παναγιώτης μας ξεναγεί στη βιολογική του φάρμα, εντυπωσιάζοντας μας με την ευρυμάθειά του καθώς εξηγεί με πάθος τις αρχές της κυκλικής οικονομίας και της βιοδυναμικής καλλιέργειας στις οποίες βασίζεται το εγχείρημα του. Με γνώμονα τη βιώσιμη παραγωγή, εδώ καλλιεργούνται περισσότερες από 100 ποικιλίες λαχανικών και φρούτων, βοτανόκηποι, μελίσσια, οικόσιτα ζώα, τράπεζα σπόρων, ελαιώνες κ.α.

Κατόπιν της περιήγησης μας στις εντυπωσιακές εγκαταστάσεις του αγροκτήματος, μαζευόμαστε στην «ανοιχτή κουζίνα» της φάρμας για να πάρουμε μία γεύση από τους αγαπημένους μεζέδες των οικοδεσποτών μας (παρασκευασμένους φυσικά με υλικά ιδίας παραγωγής): τυροζούλι με φρέσκο προζυμένιο ψωμί, χοχλιούς μπουμπουριστούς με αριζμαρί και ελαιόλαδο, ντάκο με αβοκάντο (το νοστιμότερο που έχω δοκιμάσει), ομελέτα με ντόπια αγριόχορτα και γύρω στα 10 σφηνάκια ρακί για «σβήσιμο».

Γεύμα στην ανοιχτή κουζίνα του αγροκτήματος «Πεσκέσι»:

Καθώς οι ώρες περνούν και εμείς μαγειρεύουμε, τρωγοπίνουμε και διασκεδάζουμε, αισθάνομαι η σχέση μου με τον χώρο να αποκτά μία υφή απροσδόκητα οικεία -σαν να βρίσκομαι κάπου που με κάποιον τρόπο ανήκω. Κάπως σαν η επαφή με το αρχέγονο τοπίο που μας περικλείει και η ξεγνοιασιά που νιώθω να αφυπνίζουν μέσα μου τις πιο πρωτόγονες μου σκέψεις.

Αισθάνομαι μία ροπή να «τα αφήσω όλα πίσω», να στοχαστώ υπαρξιακά και να αναλογιστώ: που ανήκει άραγε ο άνθρωπος; που βρίσκει τον εαυτό του, και που την ευτυχία; Ο κύριος Παναγιώτης και «η παρέα του» μου δίνουν την εντύπωση πως ξέρουν την απάντηση -στο πρόσωπο τους μου αποκαλύπτονται τα μυστικά της μακαριότητας και της καλοζωίας. Γελούν ζεστά και αληθινά, αγκαλιάζουν σφιχτά και μοιράζονται απλόχερα.

Ταξίδι γευσιγνωσίας στο farm-to-table εστιατόριο «Πεσκέσι»

Όταν έρχεται η γλυκόπικρη στιγμή του αποχαιρετισμού, παρηγοριέμαι με την ιδέα πως προβλέπεται μία τελευταία στάση για δείπνο στο farm-to-table εστιατόριο «Πεσκέσι», όπου θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε πως μεταμορφώνονται οι ακατέργαστες πρώτες ύλες του αγροκτήματος σε γκουρμέ πιάτα υψηλών προδιαγραφών.

Κατά τον κύριο Παναγιώτη, η παραδοσιακή Κρητική κουζίνα είναι φύσει «γκουρμέ», καθώς βασίζεται σε πρώτες ύλες εκλεκτές και επιμελώς καλλιεργημένες. Εξάλλου το γκουρμέ δεν αφορά τη γκλαμουριά αλλά την ουσιαστική ποιότητα -δημιουργείται εκεί που η παραδοσιακή γνώση και η λαϊκή έμπνευση συναντούν την την καινοτομία.

Σε κάθε πιάτο που δοκιμάζουμε στο εστιατόριο του, αυτό αποδεικνύεται περίτρανα. Αναβιώνοντας ξεχασμένες, παραδοσιακές συνταγές και ανακαλύπτοντας πρώτες ύλες ξεχασμένες στο χρόνο, οι άνθρωποι πίσω απ’ το Πεσκέσι δημιουργούν γεύσεις που εσωκλείουν την ουσία της ντόπιας λαϊκής παράδοσης.

Καθώς επιστρέφουμε στο πλοίο για να πάρουμε τον δρόμο του γυρισμού, κρατάω στο χέρι μου ένα ματσάκι ρίγανη, «πεσκέσι» από το αγρόκτημα του κύριου Παναγιώτη και ενθύμιο μίας αξέχαστης εμπειρίας. Το πλήρωμα του «Festos Palace» με υποδέχεται για μία ακόμη φορά με μια σειρά από χαμόγελα, κι εγώ σκέφτομαι πως αυτό που θα μου μείνει απ' το ταξίδι είναι πως ο τόπος μας είναι οι άνθρωποι του.