David Lynch: Η συμβολή του μεγάλου σκηνοθέτη στη διαμόρφωση μιας προσωπικής αισθητικής στο σινεμά και στη μόδα
«Το σινεμά μπορεί να είναι το όνειρο» είχε δηλώσει ο David Lynch θέλοντας να παρομοιάσει το μέσο με έναν κόσμο άφατης δημιουργίας και εμπειριών που δεν περιορίζονται σε μια τυποποιημένη επεξήγηση μέσω των λέξεων.
Οι ρευστές εντυπώσεις που λανθάνουν της εκλογίκευσης, η αυθαίρετη λογική του ονείρου και οι αφηρημένες συνειρμικές εικόνες που μοιάζουν να πηγάζουν απευθείας από το ασυνείδητο χαρακτηρίζουν την κινηματογραφική γλώσσα του ιδιοσυγκρασιακού δημιουργού.
Ο σουρεαλισμός, οι δραματικές αποχρώσεις της ψυχοσύνθεσης, η σκοτεινή πραγματικότητα της ζωής στη σύγχρονη Αμερική μέσα από την εμβάθυνση στις μικρές επαρχιακές κοινωνίες με τις παρεκτροπές τους διατρέχουν το έργο του.
Ευθείες αναφορές που θυμίζουν Salvador Dalí, René Magritte, Edward Hopper ή την πληθωρική και γκροτέσκ εικονοποιία του Francis Bacon ηλεκτρισμένη με συναισθηματική ένταση θυμίζουν το πόσο αγαπούσε ο ίδιος τη ζωγραφική ως την πρωταρχική τέχνη που τον συγκίνησε και άσκησε μεγάλη επίδραση στη ζωή του.
Η αισθητική του καθόρισε το neo-noir ως είδος, συστήνοντας ταυτόχρονα μια παιγνιώδη αντίληψη για το αμερικανικό κιτς μέσα από αξιοπερίεργες, ανησυχαστικές και απόκοσμες συνθέσεις τρόμου και μυστηρίου, που διέπουν τη γνώριμη ατμόσφαιρα στα έργα του.
Όσο για το στιλ; Αυτό είναι μέρος μιας σχέσης συμβιωτικής μαζί με τη μουσική, τα σκηνικά και το μοντάζ σε μια αδιαίρετη ενότητα. Η αισθητική είναι μια εκ των ένδον περιήγηση στο καλλιτεχνικό αποτύπωμα ενός κινηματογραφιστή “auter”, κρυπτική και διαφωτιστική ταυτόχρονα. Έτσι, τα κοστούμια στα φιλμ του David Lynch είναι εγγενή της ξεχωριστής του κατεύθυνσης.
Ως κάτι το αναμενόμενο, η σχέση του με τη μόδα λειτούργησε ως μια ακόμα προέκταση της καλλιτεχνικής του έκφρασης, επηρεάζοντας εξίσου άλλους σχεδιαστές στο πεδίο της μόδας. Ο ίδιος, όπως τον έχουν περιγράψει στο παρελθόν στο αμερικανικό Esquire, έφερε κάτι από τη λιτότητα του αμερικανικού στιλ των αγροτικών κοινωνιών, όπως της ιδιαίτερης πατρίδας του, της πολιτείας Μιζούλα στην Μοντάνα. Με το σεμνό, καθαρό του βλέμμα, το φαρδύ του παλτό ριγμένο ανέμελα à la Miles Davis και το πουκάμισο κουμπωμένο αυστηρά ως επάνω στον λαιμό αλλά χωρίς την επιτήδευση της γραβάτας, ο David Lynch επέλεξε τη δική του αφαιρετική «στολή». Πορεύτηκε προς τον δικό του αισθητικό τύπο, υιοθετώντας το αξίωμα του Gustave Flaubert για τον καλλιτέχνη που οφείλει να είναι «συνήθης και τακτοποιημένος στη ζωή του, έτσι ώστε να είναι ορμητικός και αυθεντικός στο έργο του».
Τα χρώματα στο έργο του Lynch έχουν τη δική τους σημασιολογική δύναμη. Το πανοραμικό πλάνο στην ταινία Blue Velvet με την Isabela Rosselini με τα φωτεινά χρώματα, όπως το λευκό του φράχτη, το τεχνητό μπλε του ουρανού και το φλογερό κόκκινο ενός φρεσκοκομμένου τριαντάφυλλου, απεικόνιζε τέλεια αυτή την αντίφαση, που για τον David Lynch αντιπροσώπευε την Αμερική στα ‘90s, εξωτερικά τέλεια αλλά εσωτερικά σκοτεινή και απειλητική. Η ιδιότυπη ματιά του αποτέλεσε έμπνευση για σχεδιαστές, όπως ο Raf Simons και η Rei Kawakubo, που άντλησαν από το πολυπρισματικό έργο του και τις ιδιαίτερες αισθητικές του συνάψεις. Μέσα από τις δικές τους ερμηνείες έκαναν διαφορετική χρήση του ήχου, ανακαλώντας τον μετεωρισμό ανάμεσα στη σιωπή και στην ενδοσκόπηση μέσω της μουσικής σύνθεσης.
Η συλλογή Blue Witches της πρωτοπόρου Kawakubo για τον οίκο της Comme des Garçons την Άνοιξη/Καλοκαίρι του 2016 ανέδειξε την εξύψωση μέσω του ήχου, εστιάζοντας στη διαμόρφωση των περιφρονημένων και περιθωριοποιημένων γυναικών στην κοινωνία, προσομοιάζοντας στον χαρακτήρα της Dorothy Vallens στην ταινία.
Από την άλλη ο Βέλγος Raf Simons στην πρώτη του μετα-Calvin Klein συλλογή, επέλεξε την εκκωφαντική σιωπή και μια μπλε βελούδινη κουίντα, συμβολική του ασυνειδήτου, προσκαλώντας τους θεατές να αντιληφθούν με τον δικό τους τρόπο την επίδειξή του “Nightmares and Dreams” για το Φθινόπωρο/Χειμώνα του 2019 στο Παρίσι σε μια ημερομηνία που συνέπεσε με τα γενέθλια του David Lynch.
Ορόσημο για την ποπ κουλτούρα, όμως αποτελεί η σειρά Twin Peaks με τα αναγνωρίσιμα αρχέτυπά της. Ο επαναστάτης, η μαζορέτα, η βασίλισσα του χορού, ο πράκτορας του FBI και ο εκκεντρικός χίπης, όλοι έχουν τον δικό τους ρόλο σε αυτή την αμερικάνικη μικρογραφία. Τα κοστούμια, συχνά μουντά και παράδοξα, είναι κι αυτά ίχνη, που αφήνει ο καθένας για την ανακάλυψη του ποιος σκότωσε τη Laura Palmer.
Κι ενώ τα αρχέτυπα θα έπρεπε να μας καθησυχάσουν εντέλει μας δημιουργούν μια ενστικτώδη σύγχυση, όπως αναλύει η Λέκτορας Catherine Spooner στο βιβλίο της “Επιστροφή στο Twin Peaks: Νέες προσεγγίσεις στην υλικότητα, τη θεωρία και το είδος θεάματος στην τηλεόραση”. Σκοπός της σχεδιάστριας των κοστουμιών της σειράς, Patricia Norris, από κοινού με τον Lynch ήταν η «κατάρριψη των στερεοτύπων και των εξιδανικευμένων σταθερών ομορφιάς που επιβάλλονται στους νέους στις μικροαστικές κοινωνίες της Αμερικής». Ίσως γι’ αυτό τη μεγαλύτερη απήχηση φαίνεται να είχε η μυστηριώδης Mrs. Stump με τα άχαρα, ατημέλητα τουίντ σύνολά της και τα υπερμεγέθη γυαλιά μυωπίας που αντικατοπτρίζουν πλήρως το nerd cool ύφος της Prada.
Ενδεικτική της απήχησης της σειράς ήταν το 2017 και η κολεξιόν για το φθινοπωρινό show της MSGM. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής Massimo Giorgetti υπέκυψε στον συναρπαστικό μικρόκοσμο του Twin Peaks ανακαλώντας το νυχτερινό τοπίο με τα πεύκα και τις κουκουβάγιες αλλά και τις τούλινες φούστες της δολοφονημένης Laura Palmer. Κατάστικτο με μπλε τριαντάφυλλα το catwalk έμεινε πιστό και στη συνθηματική λέξη “blue roses” των πρακτόρων του FBI, Dale Cooper Chester Diamond, που ανέλαβαν την υπόθεση.
Πέρα από την επιρροή άλλων σχεδιαστών, ο ίδιος ο David Lynch είχε αναλάβει fashion projects δικής του σύλληψης, τα οποία παραμένουν εμβληματικά. Όπως η ονειρική ταινία μικρού μήκους Lady Blue Shanghai με τη Marion Cotillard να χάνεται στη νύχτα της Σαγκάης ακροβατώντας ανάμεσα στην πραγματικότητα και στο όνειρο. Ή την καμπάνια του Gucci by Gucci το 2008 με τα μοντέλα Raquel Zimmermann, Natasha Poly και Freja Beha Erichsen να χορεύουν εκστατικά σε κατάσταση υπερκόσμιας νιρβάνας.
Το 2014 το σχεδιαστικό δίδυμο των Carol Lim και Humberto Leon μετά τις δικές τους συλλογές φόρο τιμής στο Twin Peaks έπεισαν τον Lynch να συνεργαστεί μαζί τους για τη Ready to Wear συλλογή του οίκου Kenzo. Ο Lynch επιμελήθηκε τη μουσική του show ενώ σχεδίασε μια γιγάντια προτομή με ένα αλλόκοτο εξωγήινο πλάσμα με χαίνον στόμα σε στάση αγωνιώδους κραυγής ως κεντρικό στοιχείο του catwalk.
Το άλλοτε νηφάλιο, άλλοτε εξωφρενικά ελευθεριάζον αισθητικό του ύφος βρήκε τον τρόπο να ανταποκρίνεται στην εκζήτηση και τη γοητευτική αποπλάνηση της βιομηχανίας της μόδας.
Ο David Lynch «οριοθέτησε» το αμερικανικό όνειρο, εκθέτοντάς το στους κινδύνους της σύγχρονης κοινωνίας, μέσα από το μοναδικό, αμφιλεγόμενο στιλ του. Η αξία του ως δημιουργού, όπως και το ονειρικό σύμπαν του δύσκολα μπορεί να αποδοθεί με λέξεις. Αρκεί η πορεία σαράντα χρόνων για έναν πολυπράγμονα οραματιστή του σινεμά, μουσικό και ηθοποιό. Αξίζει να μεταφερθεί αυτό που έχει ειπωθεί για όσων το όνομα έχει αναχθεί σε επιθετικό προσδιορισμό. Ο όρος “Lynchian” στέκει αυτόνομα για τον sui generis σκηνοθέτη, περιγράφοντας αυτή την ιδανική ισορροπία ανάμεσα στο χιούμορ και στον τρόμο, όπως ακριβώς είναι γεμάτη και η ίδια η ζωή.
