Η Σοφία Ευτυχιάδου μας ξεναγεί «Στο σώμα της» -Ένα έργο στο Εθνικό Θέατρο που αγγίζει θέματα ταμπού
Η Σοφία Ευτυχιάδου, σύμβουλος Καλλιτεχνικής Διεύθυνσης του Εθνικού Θεάτρου, είναι μία από τις δραματουργούς της παράστασης «Στο σώμα της», που ανεβαίνει από το Εθνικό Θέατρο στις 13 Νοεμβρίου, στο Κτήριο Τσίλλερ - Σκηνή «Νίκος Κούρκουλος», σε σκηνοθεσία της Ελένης Ευθυμίου.
Αντλώντας έμπνευση από πραγματικά γεγονότα, η παράσταση γίνεται το όχημα για έναν εκρηκτικό χορό γυναικών –με κοινή λαχτάρα να μιλήσει για όσα δεν βρίσκουν ακόμα και στις μέρες μας φωνή– να γιορτάσει το σώμα και την αυτοδιάθεση, καλώντας μας σε ένα ταξίδι αφύπνισης κι ελευθερίας. Παράλληλα, μας μιλάει για τις προκλήσεις της γυναίκας στον σύγχρονο κόσμο, τις δικές της εμπειρίες, αλλά και τη θητεία στης στο πρώτο θέατρο της χώρας.
Η παράσταση «Στο σώμα της» πραγματεύεται τη γυναίκεια ύπαρξη σήμερα. Σε ποια θέματα επικεντρώνεται;
Το έργο μιλά για τη γυναίκα μέσα από το πρίσμα του σώματος. Δεν εστιάζουμε όμως αμιγώς στο βιολογικό κομμάτι, αλλά και στις κοινωνικές εγγραφές πάνω στο σώμα. Γιατί ο τρόπος που βιώνουμε όσα συμβαίνουν στα σώματά μας σχετίζεται άμεσα με την κοινωνία και την εποχή στην οποία ζούμε. Θέλαμε να μιλήσουμε για θέματα για τα οποία συνήθως δεν μιλάμε, για τις καταπιέσεις που έχει υποστεί το γυναικείο σώμα από την πατριαρχία, τη θρησκεία, τη μόδα, αλλά και για τις δυνατότητές του, τα θαύματά του. Έτσι, το έργο επικεντρώνεται σε διαφορετικές καταστάσεις του γυναικείου σώματος, όπως ο οργασμός, η περίοδος, η αυτοϊκανοποίηση, η εγκυμοσύνη, η λοχεία, η έκτρωση, η φυλομετάβαση, η εμμηνόπαυση, η ατέρμονη προσπάθεια να αποκτήσουμε ένα σώμα που να «αρέσει», και φυσικά η βία. Και θέλαμε όλο αυτό να έχει τον χαρακτήρα της γιορτής. Βεβαίως, όταν μιλάει κανείς για το γυναικείο σώμα ο θεματικός πυρήνας δεν μπορεί να είναι άλλος από αυτός της γυναικείας αυτοδιάθεσης και ελευθερίας. Έχουμε έναν καταπληκτικό θίασο γυναικών διαφορετικών ηλικιών και εμπειριών και μια δημιουργική ομάδα γυναικών συντελεστριών, που η καθεμία φέρνει από το μετερίζι της και με τον τρόπο της τη δική της «φωνή» στο ιδιαίτερο αυτό εγχείρημα.
Πώς προέκυψε το τελικό κείμενο της παράστασης; Σε ποια πραγματικά γεγονότα βασιστήκατε και πώς έγινε η όλη ερεύνα; Υπάρχουν μέσα στο κείμενο και αληθινές μαρτυρίες των ηθοποιών, δικές σας ή άλλων γυναικών;
Με την Ελένη Ευθυμίου και τη Νεφέλη Μαϊστράλη έχουμε συγγράψει το έργο μαζί και αυτό ήταν ένα υπέροχο ταξίδι αλληλεγγύης, που κράτησε πολλούς μήνες. Ξεκινήσαμε μια έρευνα, η οποία ήταν εξαιρετικά εκτενής: βιβλία, ταινίες, ντοκιμαντέρ, σειρές, δημοσιεύματα, ιστορικά ντοκουμέντα. Ταυτόχρονα, είχαμε ένα εβδομαδιαίο ραντεβού, όπου αναζητούσαμε αρχικά την κεντρική δραματουργική ιδέα, αλλά και τη φόρμα, πάντα και μέσα από γραπτές δοκιμές. Γιατί και το γράψιμο, πρόβα θέλει. Δεν είναι ένα έργο που βασίζεται σε αληθινές μαρτυρίες με τον τρόπο του θεάτρου ντοκιμαντέρ, ωστόσο, είναι προφανές ότι υπάρχει έντονα το βιωματικό στοιχείο και υπάρχουν και ιστορίες, που έχουμε εμπνευστεί από το περιβάλλον μας. Αλλά πάντα έτσι συμβαίνει με τη συγγραφή. Σίγουρα στο πρώτο στάδιο, η καθεμία έγραφε για θεματικές για τις οποίες είχε μια ψυχική εγγύτητα. Το ευτύχημα με τη συνεργασία αυτή είναι ότι όταν φτάσαμε στο κρίσιμο σημείο της σύνθεσης, όπου πρέπει να πάρεις σημαντικές αποφάσεις και να θυσιάσεις και ωραίες ιδέες, «πετούσαμε» υλικά ή τα μεταμορφώναμε σε κάτι άλλο, για να εξυπηρετηθεί καλύτερα η δραματουργία χωρίς εγωισμούς ή αγκυλώσεις και με αξιοσημείωτη δημιουργική συνομιλία μεταξύ μας. Και αυτό δεν είναι αυτονόητο. Σε δεύτερο στάδιο, ξαναδουλέψαμε τα υλικά μας, καθώς τα βλέπαμε να ζωντανεύουν μέσα από τη διαδικασία της πρόβας.
Γιατί επιλέξατε τη φόρμα της πολυφωνικότητας;
Για τη σκηνοθέτρια Ελένη Ευθυμίου, με την οποία συνεργαζόμαστε πια μια δεκαετία μαζί, η έννοια της πολυφωνικότητας και η έρευνα πάνω στη λειτουργία του Χορού συνεχίζεται μέσα στα χρόνια. Οπότε ήταν μια φυσική συνέχεια ενός τρόπου και μιας λειτουργίας, που μας απασχολεί εδώ και χρόνια και παραστασιακά. Και επιπλέον σε σχέση με το θέμα του συγκεκριμένου έργου, θέλαμε η φωνή μίας γυναίκας να ενώνεται με τη φωνή άλλων γυναικών, να πολλαπλασιάζεται, να ενδυναμώνεται και να καταλαμβάνει τον χώρο.
Είναι μια παράσταση γυναίκεια. Πώς αφορά και τους άνδρες θεατές; Και τι θα θέλατε να βιώσουν σε αυτή;
Είναι μια παράσταση που πιστεύουμε ότι αφορά όλα τα φύλα. Τα θέματα αυτά δεν είναι «εσωτερικής κατανάλωσης», ούτε αφορούν μόνο τις γυναίκες. Η παράσταση δεν έχει καταγγελτικό χαρακτήρα, θέλουμε όλες, όλοι, όλα να συνδεθούν με όσα εκτυλίσσονται μπροστά στα μάτια τους και, εάν γίνεται, να μετατοπιστούν οι σκέψεις και οι βεβαιότητές τους. Όσα δηλαδή συμβαίνουν σε οποιανδήποτε θεάτρια/ή όταν συνδέεται με ένα έργο τέχνης.
Γιατί ακόμα μερικά θέματα, όπως ο οργασμός ή η εμμηνόπαυση, παραμένουν ταμπού σήμερα;
Γιατί υπάρχει πολλή ντροπή που συνδέεται με αυτά. Και συχνά είναι τόσο εσωτερικευμένη και κανονικοποιημένη, που εκφάνσεις της δεν συνειδητοποιούμε ούτε εμείς οι γυναίκες.
Πολλοί σήμερα διαμαρτύρονται ότι το θέατρο αλλά και το σινεμά σε παγκόσμια επίπεδο το «έχει πλέον παρακάνει» με το θέμα της γυναικείας χειραφέτησης;. Τι έρχεται να προσφέρει η δική σας παράσταση;
Πράγματι, υπάρχουν αυτές οι φωνές, αλλά είναι σαν να λέμε ότι το έχουμε παρακάνει με τα θέματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ή το έχουμε παρακάνει με τα θέματα της ελευθερίας, του έρωτα ή του θανάτου, που διαχρονικά είναι τα βασικά θέματα πάνω στα οποία εξελίσσονται όλα τα μεγάλα έργα της τέχνης και του πνεύματος. Το θέμα της γυναικείας χειραφέτησης είναι ένα ζήτημα ελευθερίας, είναι ένα μεγάλο θέμα, και όπως συμβαίνει με όλα τα μεγάλα θέματα η μεγαλύτερη πρόκληση είναι στον τρόπο που τα προσεγγίζεις, στον τρόπο που αφηγείσαι τις ιστορίες σου. Πιστεύω ακράδαντα ότι κάθε ιστορία είναι και η αφήγησή της.
Ποια ήταν η πιο δύσκολο στιγμή που έχεις αντιμετωπίσει εσύ προσωπικά ως γυναίκα σε σχέση με το σώμα σου;
Το πρώτο πράγμα που μου έρχεται στο νου είναι οι στιγμές της εξώθησης στον τοκετό. Ήμουν 25 χρονών, μικρόσωμη, με ένα μεγάλο σε βάρος μωρό, με στενή λεκάνη, κανείς δεν πίστευε ότι θα γεννήσω φυσιολογικά. Επέλεξα να μην κάνω επισκληρίδιο, οπότε όλα ήταν ακραία έντονα. Και όταν έφτασε η ώρα των τελικών εξωθήσεων, υπήρξε μια στιγμή που νόμιζα ότι δεν θα τα καταφέρω, ότι κάπως έτσι πρέπει να είναι το τέλος και μετά από λίγα δευτερόλεπτα, με σύμμαχο το μωρό μου, και σπρώχνοντας με ό,τι δύναμη είχα και δεν είχα, γέννησα τον Λυσίμαχό μου, τον ακούμπησε ο γιατρός στην κοιλιά μου μέσα σε αυτά τα αίματα και τα κίτρινα υγρά και τότε ένιωσα πόσο κοντά είναι ο θάνατος και ο θρίαμβος της ζωής.
Τα τελευταία χρόνια έχει ανοίξει το θέμα της ποσόστωσης των φύλων στις παραστατικές τέχνες διεθνώς. Το Εθνικό Θέατρο πώς διαχειρίζεται αυτή τη νέα πραγματικότητα; Και γιατί παρόλο που έχει σημειώσει βήματα σημαντικά, είναι τόσο δύσκολο να επιτευχθεί η ποσόστωση στο 50–50%;
Στο Εθνικό Θέατρο τα τελευταία τρία χρόνια λαμβάναμε πάντα υπόψη μας τα θέματα της ισότητας στη σύνθεση του καλλιτεχνικού προγράμματος. Είναι χαρακτηριστικό ότι τη φετινή σεζόν σκηνοθετούν 10 σκηνοθέτες και 8 σκηνοθέτριες, ενώ τα ποσοστά στην απασχόληση αντρών-γυναικών συντελεστών/στριών είναι 38% (άντρες) και 62% (γυναίκες), ενώ αντρών-γυναικών ηθοποιών είναι 53% (άντρες) και 47% (γυναίκες) αντίστοιχα. Τα ζητήματα της ισότητας, ωστόσο, οφείλουν να αναδεικνύονται και μέσα από τις παραστάσεις και τις παράλληλες δράσεις ενός πολιτιστικού οργανισμού. Την τελευταία τριετία αναδείχθηκε και μέσα από πολλές παραστάσεις και δραματουργίες η έμφυλη διάσταση των πραγμάτων, αλλά και μετά από συζητήσεις που οργανώθηκαν πάνω σε κρίσιμα ζητήματα, όπως ο καθημερινός σεξισμός, η Λοάτκι+ ορατότητα, η αναπηρία, ο ηλικιακός ρατσισμός, το #MeToo στο ελληνικό θέατρο.
Τώρα, όσον αφορά sτην ποσόστωση σε ένα πιο ευρύ πλαίσιο, είναι εξαιρετικά σημαντικό που έχει ανοίξει το ζήτημα, καταρχάς, γιατί από μόνη της η συζήτηση μάς ευαισθητοποιεί. Ωστόσο, η δυσκολία, κατά τη γνώμη μου, αφενός έγκειται στο ότι απειλούνται προνόμια —η εργασιακή «πίτα» είναι συγκεκριμένη και η ποσόστωση αλλάζει ισορροπίες— και αφετέρου υπάρχουν εσωτερικευμένες πολλές αντιλήψεις που δεν βοηθούν. Οι γυναίκες δημιουργοί πρέπει να κάνουμε συνέχεια τη διπλάσια προσπάθεια. Και αυτό γιατί πρέπει διαρκώς να αποδεικνύουμε ότι είμαστε πάρα πολύ καλές σε αυτό που κάνουμε. Δεν είναι λίγες οι φορές που έχω βρεθεί στη θέση να προτείνω κάποια γυναίκα δημιουργό για ένα πρότζεκτ και το πρώτο πράγμα που συνήθως μου ζητούν είναι να υπερασπιστώ την πρότασή μου. Αυτό δεν ισχύει όταν προτείνεις άντρες δημιουργούς. Η αξία τους είναι αυταπόδεικτη. Ο δικός μου τρόπος να διαχειρίζομαι τέτοιες καταστάσεις είναι να επισημαίνω το πρόβλημα και να λέω ότι δεν θα μπω στη διαδικασία να επιχειρηματολογήσω για μια γυναίκα δημιουργό μεμονωμένα. Θα μπω στη διαδικασία εάν όλο το πλαίσιο συζήτησης διαφοροποιηθεί και κληθούμε να επιχειρηματολογήσουμε για όλους ανεξαιρέτως τους δημιουργούς. Αυτό έχω δει ότι λειτουργεί.
Κάποιοι έχουν εκφράσει την άποψη ότι η ποσόστωση είναι αντικαλλιτεχνική. Ποια η δική σου γνώμη;
Η ποσόστωση δεν είναι αντικαλλιτεχνική, προϋποθέτει όμως μια απαιτητική εργασία επεξεργασίας διαφορετικών δεδομένων και παραμέτρων ενός καλλιτεχνικού προγράμματος.
Τελειώνοντας αυτή την πρώτη θητεία ως Συμβούλος Καλλιτεχνικής Διεύθυνσης, ποιες στιγμές θυμάσαι πιο έντονα και ποια είναι η δική σου αποτίμηση;
Είναι πάρα πολλές οι στιγμές που με συντροφεύουν, σίγουρα οι ατελείωτες ώρες συνεργασίας με τον Γιάννη Μόσχο, που είναι ένας εργατικότατος, ευφυέστατος, διαισθητικός καλλιτέχνης, διευθυντής και Άνθρωπος (επίτηδες το «Α» κεφαλαίο). Μέσα από τη συνεργασία μας αναπτύχθηκε και μια πολύτιμη φιλία. Για την ακρίβεια, έκανα τον πιο «ακριβό» φίλο στην πιο δύσκολη «πίστα». Θα κρατήσω επίσης τις εικόνες από τις ασφυκτικά γεμάτες με κόσμο αίθουσες στη συντριπτική πλειοψηφία των παραγωγών του Εθνικού Θεάτρου και τη χαρά των εργαζομένων του οργανισμού, που θέλουν να έχει κοινωνικό αντίκτυπο η δουλειά τους. Θα θυμάμαι πάντα τον ήχο της βροχής στη γενική δοκιμή του Goodbye Lindita αλλά και την αγκαλιά με τον Μάριο Μπανούσι και τον Σωτήρη Μελανό, λίγες μέρες μετά, όταν μια επιμελήτρια που επισκέφτηκε την παράσταση μάς ανακοίνωσε συγκινημένη ότι θα μας προσκαλέσει στη Δρέσδη (ήταν η πρώτη από τις πολλές προσκλήσεις που ακολούθησαν). Το γεύμα με τον Μάικλ Μπίλινγκτον, τον κριτικό-θρύλο της ευρωπαϊκής κριτικής και του Guardian (επισκέφτηκε το Εθνικό Θέατρο κατά το πρώτο Showcase), και τη συναρπαστική μας συζήτηση για το μέλλον του ευρωπαϊκού θεάτρου. Την αγωνία μας με τη Νεφέλη Μαϊστράλη και την Ελένη Ευθυμίου πριν την πρώτη ανάγνωση του Στο σώμα της και το συνταρακτικό μοίρασμα εμπειριών στις δοκιμές αυτές. Την τεράστια στιγμή που λέγεται Ορέστεια του Θεόδωρου Τερζόπουλου στην κατάμεστη Επίδαυρο… Είναι πολλές, πάρα πολλές οι στιγμές. Θα μπορούσα να φλυαρώ ασταμάτητα. Ήταν σίγουρα μια εμπειρία ζωής, τρία πολύ έντονα χρόνια, που με προχώρησαν σαν άνθρωπο.
Σε σχέση με την αποτίμηση, έγιναν πολύ σημαντικά βήματα πάνω στην εξωστρέφεια, τη συμπερίληψη και τους ανοιχτούς πολιτιστικούς διαλόγους, τους τρεις, δηλαδή, βασικούς πυλώνες πάνω στους οποίους στηρίχθηκε η προσπάθειά μας. Εξαιρετικά σημαντική ήταν και η αύξηση του εσόδων του Εθνικού Θεάτρου, με το 2023 να σημειώνει ρεκόρ εσόδων 10ετίας, ενώ 178% ήταν η αύξηση στα έσοδα συγκριτικά με την περίοδο 2021–2022. Για περισσότερα ποιοτικά αλλά και ποσοτικά στοιχεία, σας παραπέμπω στα στοιχεία που έδωσε ο Γιάννης Μόσχος στη συνέντευξη Tύπου του Σεπτεμβρίου 2024. Βεβαίως, η συνολική αποτίμηση της θητείας οφείλει να γίνει στο τέλος της παρούσας σεζόν, την οποία με πολύ μεράκι και κόπο σχεδιάσαμε.
Επόμενα πλάνα.
Αυτή τη στιγμή είμαι βουτηγμένη στον κόσμο της παράστασης Στο σώμα της, που είναι μια πολύ προσωπική δουλειά για μένα και ταυτόχρονα εργαζόμαστε πυρετωδώς για την υλοποίηση του απαιτητικού καλλιτεχνικού προγράμματος του Εθνικού Θεάτρου για το 2024-2025. H δημιουργική μου "περιπέτεια" στο Εθνικό Θέατρο, αυτός ο κύκλος για τον οποίο είμαι ευγνώμων και περήφανη, δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί. Όλα θα έρθουν.
Λίγα λόγια για την παράσταση στο Σώμα της
Ένα νέο πολυφωνικό έργο για τα θαύματα, τις χαρές, τις κατακτήσεις αλλά και τις καταπιέσεις που έχει υποστεί το γυναικείο σώμα, με τίτλο Στο σώμα της, ανεβαίνει από το Εθνικό Θέατρο στις 13 Νοεμβρίου, στο Κτήριο Τσίλλερ - Σκηνή «Νίκος Κούρκουλος», σε σκηνοθεσία Ελένης Ευθυμίου.
Ένας λαμπερός θίασος 12 γυναικών ηθοποιών, διαφορετικών ηλικιών και εμπειριών, συνθέτει έναν δυναμικό Χορό που γιορτάζει τις οδύνες αλλά και τις ηδονές των θηλυκοτήτων μέσα από το πρίσμα του σώματος. Η σκηνοθέτρια Ελένη Ευθυμίου, μαζί με μια δημιουργική ομάδα που απαρτίζεται, επίσης, αποκλειστικά από γυναίκες, δημιουργεί μια παράσταση–γυναικεία υπόθεση, που επιχειρεί να μιλήσει με τόλμη, χιούμορ, ποιητική διάθεση και αλήθεια για ένα θέμα που αφορά, ωστόσο, όλα τα φύλα.
Πόσο ελεύθερα μιλάμε για τον οργασμό, την περίοδο, την εγκυμοσύνη και την εμμηνόπαυση; Την έκτρωση και τη λοχεία; Τον αυνανισμό, τη φυλομετάβαση, το δικαίωμα στην ατεκνία; Για την ικανότητα του γυναικείου σώματος να μεταμορφώνεται, να αλλάζει διαρκώς, για τις καταπιέσεις που υπόκειται για να θεωρείται επιθυμητό, αλλά και τη βία. Πόσο ανοιχτά μιλάμε για τη βία που εγγράφεται πάνω στα γυναικεία σώματα;
Αντλώντας έμπνευση από πραγματικά γεγονότα, το έργο Στο σώμα της γίνεται το όχημα για έναν εκρηκτικό χορό γυναικών –με κοινή λαχτάρα να μιλήσει για όσα δεν βρίσκουν ακόμα και στις μέρες μας φωνή– να γιορτάσει το σώμα και την αυτοδιάθεση, καλώντας μας σε ένα ταξίδι αφύπνισης κι ελευθερίας.
Από 13.11.2024, Τετάρτη - Σάββατο: 21.00, Κυριακή:19.30
