Πολιτιστική οικειοποίηση και μόδα -Όταν η ιστορία ενός λαού δεν λαμβάνει τον σεβασμό που του αξίζει
Ένα πολυεπίπεδο φαινόμενο που πολλοί άνθρωποι μπορεί να δυσκολεύονται να κατανοήσουν, ή ακόμα και να συνειδητοποιήσουν πως και οι ίδιοι το κάνουν.
Στις αίθουσες του ακαδημαϊκού χώρου, η συζήτηση σχετικά με την πολιτιστική οικειοποίηση προέκυψε στα τέλη της δεκαετίας του 1970, μέσα από τη δημοσίευση του διάσημου βιβλίου του Έντουαρντ Σάιντ «Οριενταλισμός».Ουσιαστικά ο όρος αναφέρεται στη χρήση αντικειμένων ή στοιχείων μιας μη-κυρίαρχης κουλτούρας, με τρόπο που ενισχύει τα στερεότυπα για αυτήν, χωρίς να σέβεται το νόημα ή τον συμβολισμό τους, ενώ πολλές φορές δεν αναγνωρίζεται καν η προέλευσή τους.
Το να συγχωνεύονται και να συνδυάζονται πολιτισμοί, καθώς άνθρωποι από διαφορετικά υπόβαθρα συγκεντρώνονται και αλληλοεπιδρούν σε κοινά περιβάλλοντα, είναι κάτι παραπάνω από φυσιολογικό και σεβαστό. Μην ξεχνάμε πως πολλές υπέροχες δημιουργίες έχουν γεννηθεί από τη συγχώνευση τέτοιων πολιτισμών –ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η κάντρι μουσική. Ωστόσο, η διαχωριστική γραμμή χαράσσεται όταν μια κυρίαρχη πολιτιστική ομάδα κάνει χρήση στοιχείων μιας μη κυρίαρχης ομάδας με τρόπο που η μη κυρίαρχη ομάδα νιώθει εκμετάλλευση.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα από τον χώρο της μόδας σημειώθηκε πριν από μερικά χρόνια, όταν η Victoria's Secret παρουσίασε σε σόου της την Karlie Kloss στην πασαρέλα με σουέτ μπικίνι με κρόσσια, τιρκουάζ κοσμήματα και ένα μεγαλοπρεπές κόσμημα με φτερά στο κεφάλι της – στην πραγματικότητα το concept ήταν μια «σέξι ινδιάνικη» φορεσιά. Τότε πολλοί κατηγόρησαν την εταιρεία εσωρούχων για προσβλητική συμπεριφορά απέναντι στους ιθαγενείς της Αμερικής και φυσικά είχαν δίκιο.
Το γεγονός ότι μόνο ορισμένα μέλη της φυλής είχαν κερδίσει το δικαίωμα να φορούν στο κεφάλι τους φτερά, μέσα από αξιόλογα επιτεύγματά τους και πράξεις γενναιότητας, δεν έδειξε να απασχολεί το brand εσωρούχων, που μετά τη γενική κατακραυγή έσπευσε σε απολογία –το ίδιο έκανε και η Karlie Kloss. Για τον ίδιο λόγο, ορισμένοι διοργανωτές μουσικών φεστιβάλ έχουν απαγορεύσει τα φτερά κεφαλής στις συναυλίες τους, καθώς όπως πολύ επιτυχημένα είχε σχολιάσει Dorian Lynskey στον The Guardian, είναι δικαίωμα οποιουδήποτε «να ντύνεται σαν ηλίθιος σε ένα φεστιβάλ», αλλά το ιερό αντικείμενο κάποιου άλλου δεν πρέπει να είναι για τους υπόλοιπους ένα απλό αξεσουάρ.
Η ακαδημαϊκός, ακτιβίστρια και μέλος του Cherokee Nation, Adrienne Keene, αποτύπωσε τις σκέψεις και την έρευνα την για την κατάχρηση του ιθαγενούς πολιτισμού στο ιστολόγιο Native Appropriations και μεταξύ άλλων αναφέρει πως αυτή η συμπεριφορά θυμίζει στους αυτόχθονες πληθυσμούς τα πιο σοβαρά εγκλήματα και τις πράξεις ασέβειας που έχουν υποστεί τα τελευταία 500 χρόνια.
Ακόμη και μετά την κλοπή της γης τους και τη δολοφονία τεράστιου αριθμού του πληθυσμού τους, στους εναπομείναντες ιθαγενείς της Αμερικής δεν χορηγήθηκε πλήρης υπηκοότητα μέχρι το 1924 και τα θρησκευτικά τους δικαιώματα δεν προστατεύτηκαν μέχρι το 1978. Ακόμα και σήμερα όμως αντιμετωπίζονται ως εξωτικά πλάσματα στη δική τους γη. Το πρόβλημα ενισχύεται από την αντίληψη πως το να παρουσιάζεις ένα μοντέλο στην πασαρέλα με φτερά Ινδιάνων αποτελεί φόρο τιμής στους ιθαγενείς.
«Είναι αντιπροσωπευτικό του πώς σκέφτονται οι περισσότεροι άνθρωποι για τους αυτόχθονες λαούς – ως μια μονολιθική ομάδα που δεν έχει πραγματικά θέση στη σύγχρονη κοινωνία», λέει η Keene. «Στη συντριπτική πλειονότητα του μυαλού των ανθρώπων υπάρχουμε μόνο ως αυτά τα μυθικά πλάσματα, όχι ως ζωντανοί, σύγχρονοι άνθρωποι. Επομένως, ούτε τα ζητήματα μας υπάρχουν στο μυαλό τους. Πρέπει να αρχίσουμε να αποδομούμε αυτές τις εικόνες για να μας δουν ως ολοκληρωμένα ανθρώπινα όντα».
Σχολιάζοντας μια άλλη επίδειξη μόδας, αυτή τη φορά του Valentino, η Αφροαμερικανίδα ηθοποιός Amandla Stenberg είχε αναφερθεί στο περίπλοκο πολιτιστικό πλαίσιο του χτενίσματος με πλεξούδες cornrows. Όπως είχε επισημάνει το πραγματικό πρόβλημα στη συγκεκριμένη επίδειξη δεν ήταν μόνο τα μαλλιά των μοντέλων που είχαν κοτσιδάκια, αλλά η εμφανής απουσία μαύρων γυναικών από την πασαρέλα. Η έλλειψη διαφορετικότητας είναι ένα ζήτημα που αφορά μέχρι και σήμερα ολόκληρη τη βιομηχανία του θεάματος, αλλά το πρόβλημα ήταν ιδιαίτερα ορατό στο Valentino, καθώς οι σχεδιαστές μέσα από την collection τους υποτίθεται πως μιλούσαν για την πολυπολιτισμική αποδοχή, αναγνωρίζοντας πως έχουν επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από την Αφρική.
«Πώς θα ήταν η Αμερική αν αγαπούσαμε τους μαύρους όσο αγαπάμε την κουλτούρα των μαύρων;» αναρωτήθηκε η Stenberg , ενώ εξίσου ουσιαστικό ήταν και το μήνυμα της Nicki Minaj στους The New York Times Magazine: «Αν θέλετε να απολαύσετε τον πολιτισμό μας και τον τρόπο ζωής μας, να δεθείτε μαζί μας, να χορέψετε μαζί μας, να διασκεδάσετε μαζί μας, να κάνετε twerk μαζί μας, να ραπάρετε μαζί μας, τότε θα πρέπει επίσης να θέλετε να μάθετε τι μας επηρεάζει, τι μας ενοχλεί, τι αισθανόμαστε ότι είναι άδικο για εμάς. Δεν θα έπρεπε να μην θέλετε να τα μάθετε αυτά».
Αντίστοιχα, η Αμερικανίδα ποπ σταρ Ariana Grande επικρίθηκε πρόσφατα από τους χρήστες του Διαδικτύου για «Asian fishing», οικειοποίηση δηλαδή της ασιατικής κουλτούρας, καθώς σε μια φωτογράφισή της υιοθέτησε την αντίστοιχη εμφάνιση. Ωστόσο, πολλοί Κινέζοι χρήστες του Διαδικτύου φαίνεται να σκέφτονται διαφορετικά και σχολίασαν θετικά την εμφάνιση της Grande, η οποία όμως έσπευσε να κατεβάσει τις επίμαχες φωτογραφίες.
Ένα άλλο παράδειγμα σαφούς ανήθικης πολιτιστικής οικειοποίησης και εκμετάλλευσης των αυτόχθονων πολιτισμών με όφελος το κέρδος ήρθε στο προσκήνιο το 2021, όταν η κυβέρνηση του Μεξικού κατηγόρησε γνωστές εταιρείες ένδυσης, ότι οικειοποιήθηκαν και εμπορεύονταν σχέδια βασισμένα σε μοτίβα και σύμβολα που προέρχονται από ιθαγενείς μεξικανικούς πολιτισμούς.
Τα όρια μεταξύ της ηθικής πολιτιστικής ανταλλαγής και της εκμεταλλευτικής πολιτιστικής οικειοποίησης όμως δεν είναι πάντα σαφή -οι πολιτισμοί μας είναι όχι μόνο περίπλοκοι, αλλά και διαρκώς μεταβαλλόμενοι. Αν και είναι αδύνατο να ζούμε σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία χωρίς να συναντάμε ή και να οικειοποιούμαστε στοιχεία άλλων πολιτισμών το σημαντικό είναι το κατά πόσο έχουμε πραγματικό ενδιαφέρον να τα κατανοήσουμε. Η πολιτιστική ανταλλαγή άλλωστε είναι καλύτερη όταν γίνεται με επίγνωση και εκτίμηση, και σίγουρα είναι πιο ειλικρινής όταν δεν είναι εφήμερη ή εμπνευσμένη από τη μόδα.
Η επιλεκτική αφομοίωση πολιτιστικών στοιχείων, είτε πρόκειται για κομμώσεις, είτε για ρούχα ή ακόμα και για χορευτικές φιγούρες, χωρίς να ερχόμαστε σε ουσιαστική επαφή με τους ανθρώπους και τους πολιτισμούς που τα δημιούργησαν, μεταφράζεται ως κατάχρηση. Το σημαντικότερο όμως είναι πως με αυτό το μοτίβο συμπεριφοράς αφαιρούμε από τους εαυτούς μας και την κοινωνία μας τη δυνατότητα να βλέπουμε και να διαβάζουμε τον κόσμο μας με μια πιο πολυδιάστατη, ουσιαστική και ανθρωποκεντρική ματιά.
