Η παράνομη στείρωση των γυναικών Ρομά στην Τσεχία είναι ένα έγκλημα που αποσιωπήθηκε
«Είναι πολύ σημαντικό για μια γυναίκα να μπορεί να κάνει παιδιά. Όταν έχασα αυτή τη δυνατότητα, ένιωσα άχρηστη. Έχασα μαζί και την αυτοεκτίμησή μου» λέει η Ελένα Γκορόλοβα, Ρομά εργάτρια στον Δήμο της Οστράβα στην Τσεχία.
Οι ευπαθείς ομάδες και ειδικά αυτές στις οποίες ανήκουν γυναίκες, έχουν βιώσει από την αρχή του κόσμου, τη βία (σε όλες τις της μορφές), το στίγμα, την απόγνωση. Οι γυναίκες Ρομά δεν εξαιρούνται. Είναι γυναίκες που στερήθηκαν το δικαίωμα στη μόρφωση, το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση, το δικαίωμα σε μια καλύτερη ζωή, και πολλές από αυτές το -αναφαίρετο- δικαίωμα στην αναπαραγωγή.
Η 47χρονη Ελένα στειρώθηκε παρά τη θέλησή της όταν ήταν πιο νέα. Είναι μία από τις τέσσερις Τσέχες Ρομά γυναίκες, οι οποίες έπεσαν θύματα της ακραίας πολιτικής που εφάρμοσε η Τσεχοσλοβακία και αποφάσισαν να πουν τις ιστορίες τους μέσα από ένα θεατρικό έργο. Τις «Ιστορίες που δεν έχουν αρχίσει ποτέ». Το έργο ανέβηκε 4 χρόνια πριν, στην Οστράβα όπου ζει μια μεγάλη κοινότητα Ρομά και ήταν ίσως ο μοναδικός τρόπος να ακουστεί η φωνή αυτών των γυναικών.
Η συστηματική στείρωση των γυναικών Ρομά χωρίς την πλήρη συγκατάθεσή τους -με στόχο τη μείωση του υψηλού ποσοστού γεννήσεών τους- ήταν η πολιτική που ακολουθούσε η πρώην Τσεχοσλοβακία από το 1973 μέχρι το 1991. Καταργήθηκε επίσημα το 1993, αλλά σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Δικαιωμάτων των Ρομά, συνεχίστηκε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990-2000, με την τελευταία γνωστή υπόθεση στην Τσεχική Δημοκρατία να λαμβάνει χώρα το 2007, όπως αναφέρει το ειδησεογραφικό δίκτυο Al Jazzera.
Για περισσότερα από 10 χρόνια, η Ελένα είναι μέλος μιας ομάδας γυναικών Ρομά που έθεσαν αυτό το ζήτημα στην πολιτική ατζέντα και αγωνίστηκαν για να σταματήσουν την στείρωση των γυναικών Ρομά, στην Τσεχική Δημοκρατία.
Απαιτούν επίσης οικονομική αποζημίωση για ό, τι τους έγινε. «Αλλά δεν είναι μόνο τα χρήματα. Πρόκειται για την αναγνώριση της παραβίασης των δικαιωμάτων μας» αναφέρει.
Το 2009, η τσεχική κυβέρνηση σε ένα θέατρο παραλόγου εξέφρασε τη λύπη της για τις παράνομες στειρώσεις, αλλά το 2015 απέρριψε νόμο που πρότεινε αποζημίωση για τα θύματα. Τότε η Ελένα και οι υπόλοιπες ακτιβίστριες αποφάσισαν να βρουν έναν νέο τρόπο για να στρέψουν την προσοχή στον σκοπό τους.
Το θεατρικό βασίστηκε στις ιστορίες τεσσάρων γυναικών Ρομά. Τις ιστορίες διηγούνται οι ίδιες οι γυναίκες, ντυμένες στα μαύρα.
«Πονάω ακόμα κι ας πέρασαν τόσα χρόνια»
Στο έργο οι γυναίκες δίνουν συνέντευξη σε κάποιον που παίζει το ρόλο δημοσιογράφου, επισημαίνοντας τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους εξαναγκάστηκαν σε στείρωση. Αν και δεν υπάρχουν ακριβή αρχεία για το πόσες γυναίκες στειρώθηκαν, μόνο στην πόλη Οστράβα 80 γυναίκες Ρομά καταγγέλλουν ότι υποβλήθηκαν σε αυτή την πρακτική.
«Με παραπληροφόρησαν», λέει η Όλγα Γιόνασοβα. «Ένας κοινωνικός λειτουργός που ήρθε να με επισκεφτεί, μου είπε ότι θα ήταν μόνο για πέντε χρόνια και μετά θα μπορούσα να κάνω παιδιά. Είπε ότι όλες οι άλλες γυναίκες της κοινότητας το είχαν ήδη κάνει».
«Όταν γέννησα το τέταρτο παιδί μου, μου έδωσαν ένα λευκό χαρτί για να υπογράψω», εξηγεί η Νατάσα Μπότοσοβα. «Πονούσα πολύ, οπότε έκανα ό, τι ζήτησαν. Μετά από αυτό μου έκαναν ολική αναισθησία και με στείρωσαν. Ανακάλυψα τι είχε συμβεί όταν αργότερα είδα μια ουλή στην κοιλιά μου».
«Πιέστηκα από έναν κοινωνικό λειτουργό», λέει η Σόνια Καρόλοβα. «Πρώτα μου υποσχέθηκε χρήματα. Όταν αρνήθηκα, απείλησε ότι θα έπαιρναν τα παιδιά μου. Είπε ότι ο σύζυγός μου θα χάσει τη δουλειά του. Στο τέλος ενέδωσα για να σταματήσει να με πιέζει».
«Ήμουν 34 όταν συνέβη» λέει η Γιρίνα Ντζούρκοβα. «Όχι πολύ καιρό μετά τη γέννηση του γιου μου, είχα μια εξωμήτρια κύηση. Με έφεραν στο νοσοκομείο και αποφάσισαν να με με χειρουργήσουν αμέσως. Δεν μου είπαν τίποτα, δεν με ανάγκασαν να υπογράψω κανένα χαρτί, δεν υπήρξε καμία συζήτηση για στείρωση».
Λίγο αργότερα πήγε με τον γιο της στον γιατρό για ένα τσεκ απ. Ο γιατρός μελέτησε το ιατρικό της αρχείο και της είπε ότι έχει στειρωθεί.
«Στην αρχή δεν κατάλαβα τι είπε, γιατί χρησιμοποίησε μια λέξη που δεν ήξερα. Όταν μου εξήγησε, με κατέστρεψε. Ήταν η χειρότερη μέρα της ζωής μου. Χρειάστηκε πολύς χρόνος για να βρω το θάρρος να πω στον άντρα μου. Πάντα θέλαμε περισσότερα παιδιά».
Στην Τσεχία ζουν περίπου 300.000 Ρομά, οι οποίοι έχουν υψηλότερη βρεφική θνησιμότητα από όλες τις άλλες πληθυσμιακές ομάδες, υψηλότερα ποσοστά ανεργίας και μικρότερο προσδόκιμο ζωής. Ζουν σε συνθήκες πολύ μεγάλης φτώχειας και αντιμετωπίζουν καθημερινά τον ρατσισμό. Ενα απίστευτο στοιχείο είναι ότι 30% των μαθητών Ρομά τοποθετούνται σε ειδικά σχολεία όταν το ποσοστό για όλο τον πληθυσμό είναι στο 2%.