Τα πολιτικά δικαιώματα των Ελληνίδων -Οι σημαντικότερες γυναικείες διεκδικήσεις στην ιστορία της χώρας

Εν όψει των επικείμενων βουλευτικών εκλογών (21 Μαϊού), κάνουμε μία ιστορική αναδρομή στον αγώνα των Ελληνίδων για τη διεκδίκηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων.

Μία σύντομη ανασκόπηση στο πρόσφατο παρελθόν της χώρας αρκεί για να μας θυμίσει πως ο δρόμος για την κατάκτηση της ισοπολιτείας στην Ελλάδα ήταν μακρύς και δύσβατος.

Καθώς στις απαρχές του 20ου αιώνα φεμινιστικές οργανώσεις ανά την Ευρώπη πετύχαιναν ολοένα και περισσότερες διεκδικήσεις για την ισότητα των φύλων, οι Ελληνίδες παρέμεναν πολιτικά και κοινωνικά αποκλεισμένες, αντιμέτωπες με μία πολιτεία που αντιστεκόταν σθεναρά στη χειραφέτησή τους.

Ο μισογυνισμός που δίεπε τη συντηρητική ελληνική κοινωνία, οι συστηματικές θεσμικές παλινωδίες και οι βίαιες αντιδράσεις των πολέμιων της φυλετικής ισότητας στο ζήτημα της γυναικείας ψήφου στάθηκαν εμπόδιο στη δράση και το έργο των Eλληνίδων φεμινιστριών, καθυστερώντας σημαντικά τη διεκδίκηση των εκλογικών τους δικαιωμάτων.

Από την αναγνώριση της ιδιότητας του πολίτη στις γυναίκες το 1864, πέρασε σχεδόν ένας αιώνας συνεχών αγώνων μέχρι να αποκτήσουν οι Ελληνίδες το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι. Ωστόσο, χάρη στο τολμηρό θράσος, το πείσμα και την επιμονή των πρωτοεργάτριών του, το ελληνικό φεμινιστικό κίνημα πετυχαίνει το 1956 τη μεγαλύτερη του νίκη -οι γυναίκες ψηφίζουν και θέτουν υποψηφιότητα για πρώτη φορά στις κοινοβουλευτικές εκλογές.

Η σημαντικότερη ίσως φωνή έκφρασης του φεμινιστικού αγώνα για τη γυναικεία συμμετοχή στα πολιτικά δρώμενα της χώρας ήταν η Καλλιρρόη Παρρέν, εκδότρια του πρώτου γυναικείου περιοδικού στην Ελλάδα, «Εφημερίς των Κυριών». Ούσα η πρώτη Ελληνίδα δημοσιογράφος, η Παρρέν ηγήθηκε του ελληνικού φεμινιστικού κινήματος και ήταν η πρώτη που κατήγγειλε δημοσίως τη «δουλικήν υποταγήν της γυναικός», με αποτέλεσμα να εξοριστεί το 1918 στην Ύδρα για τα πολιτικά της φρονήματα.

Στοχεύοντας στην πνευματική ανύψωση και τη φεμινιστική αφύπνιση των Ελληνίδων, οι συντάκτριες της εφημερίδας έπαιρναν σαφή θέση υπέρ των ίσων δικαιωμάτων των φύλων στην εκπαίδευση, την εργασία και την πολιτική. Μέσα από το ανατρεπτικά πρωτοποριακό έργο της, η «Εφημερίς των Κυριών» άνοιξε τον δρόμο για την άνθιση του ελληνικού φεμινιστικού Τύπου κατά τη διάρκεια των επερχόμενων δεκαετιών, σηματοδοτώντας τη συγκρότηση μίας νέας γυναικείας συλλογικής συνείδησης.

Σήμερα, η πολιτική ισότητα στην Ελλάδα μένει να γίνει ουσιαστική, όχι πλέον σε επίπεδο νόμων και θεσμικών πρωτοβουλιών, αλλά ως πραγματική άρση των ποικίλων αποκλεισμών των γυναικών. Ο διαχωρισμός των έμφυλων ρόλων παραμένει μία υπαρκτή πραγματικότητα και έχουμε ακόμη πολύ δρόμο να διανύσουμε μέχρι τα στερεοτυπικά κατάλοιπα να ξεπεραστούν και τα ποσοστά αντιπροσώπευσης να εξισορροπηθούν.

Οι διεκδικήσεις αλλάζουν και επαναπροσδιορίζονται, αλλά ο αγώνας συνεχίζεται.

Χρονοδιάγραμμα

1844: Λαμβάνει χώρα η Α’ Εθνοσυνέλευση και ψηφίζεται το πρώτο Σύνταγμα της Ελλάδας, καθιερώνοντας τη καθολική ψηφοφορία για το σύνολο του αντρικού πληθυσμού της χώρας. Το σχετικό άρθρο ορίζει πως «οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του Νόμου», αφήνοντας εκτός τις Ελληνίδες -οι οποίες μάλιστα συνέβαλαν σημαντικά στην αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και την απελευθέρωση της χώρας.

1864: Με το Σύνταγμα του 1864 αναγνωρίζεται στις γυναίκες η ιδιότητα του πολίτη, ωστόσο δεν αποκτούν το δικαίωμα ψήφου. Μέχρι οι Ελληνίδες να κατακτήσουν πλήρως το δικαίωμα του εκλέγειν περνά σχεδόν ένας αιώνας.

1887: Εκδίδεται το πρώτο φύλλο της «Εφημερίδος των Κυριών», το πρώτο περιοδικό στην Ελλάδα που δημιουργήθηκε αποκλειστικά από γυναίκες για γυναίκες. Με κεντρικό σύνθημα «Ψήφος στις γυναίκες» το πρωτοποριακό έντυπο πιστώνεται μέχρι και σήμερα ως πρόδρομος της φεμινιστικής κίνησης στην Ελλάδα.

1892: Η «Εφημερίς των Κυριών» έρχεται δεύτερη σε κυκλοφορία από τα εβδομαδιαία έντυπα, μετά την εφημερίδα του Γεώργιου Σουρή «Ρωμηός».

1920: Iδρύεται ο «Συνδέσμος για τα δικαιώματα της γυναίκας», τμήμα της διεθνούς οργάνωσης υπέρ της γυναικείας ψήφου «International Woman Suffrage Alliance». Πρόεδρος αναλαμβάνει η πρώτη Ελληνίδα πρύτανης, Μαρία Νεγρεπόντη, και αντιπρόεδρος η γνωστή φεμινίστρια Αύρα Θεοδωροπούλου.

1921: Μετά από προτροπή της Καλιρρόης Παρρέν, ο πρωθυπουργός, Δημήτρης Γούναρης, υποβάλλει στη Βουλή πρόταση για τη χορήγηση δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες. Η πρόταση στηλιτεύεται έντονα από πολέμιους της ισότητας των φύλων.

1928: Στο φύλλο της 20ης Μαρτίου, η εφημερίδα «Νέα Ημέρα» εκδίδει άρθρο κατά των εκλογικών δικαιωμάτων των Ελληνίδων, υποστηρίζοντας πως η γυναικεία ψήφος είναι «επικίνδυνη και αποκρουστέα» λόγω της έμμηνου ρύσης που καθιστά τις γυναίκες πνευματικά και συναισθηματικά «ανισόρροπες».

1930: Στις 5 Φεβρουαρίου του 1930 εκδίδεται Προεδρικό Διάταγμα που αναγνωρίζει το δικαίωμα ψήφου των Ελληνίδων στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές. Ωστόσο, το δικαίωμα του εκλέγειν αποκτούν μόνο οι εγγράμματες γυναίκες (όσες κατέχουν απολυτήριο δημοτικού) άνω των 30 ετών.

1934: Στις 11 Φεβρουαρίου του 1934, οι γυναίκες ψηφίζουν για πρώτη φορά στην Ελλάδα στις δημοτικές εκλογές. Εντούτοις, οι περιορισμοί στο δικαίωμα ψήφου και ο αποκλεισμός των αναλφάβητων γυναικών έχει ως αποτέλεσμα να προσέλθουν στις κάλπες μόλις 439 Ελληνίδες.

1952: Στις 28 Μαΐου ψηφίζεται η πλήρης κατοχύρωση των πολιτικών δικαιωμάτων των γυναικών. Ωστόσο, το δικαίωμα του εκλέγεσθαι δεν ασκείται στις προσεχείς εκλογές του Νοεμβρίου, καθώς οι εκλογικοί κατάλογοι δεν έχουν ενημερωθεί.

1953: Στο πλαίσιο διεξαγωγής αναπληρωματικών εκλογών στις 18 Ιανουαρίου του 1953, εκλέγεται η πρώτη γυναίκα βουλευτής στον νομό Θεσσαλονίκης. Ήταν η Ελένη Σκούρα, δικηγόρος στο επάγγελμα και υποψήφια του δεξιού, συντηρητικού κόμματος «Ελληνικός Συναγερμός».

1956: Στις βουλευτικές εκλογές της 19ης Φεβρουαρίου του 1956, εφαρμόζεται για πρώτη φορά εμπράκτως η καθολική ψηφοφορία.

• H Λίνα Τσαλδάρη εκλέγεται με την ΕΡΕ, και δέκα μέρες αργότερα γίνεται η πρώτη Ελληνίδα υπουργός. Αναλαμβάνοντας το Υπουργείο Κοινωνικής Προνοίας επί κυβερνήσεως Κώστα Καραμανλή, η ίδια ανέπτυξε σημαντική δραστηριότητα, εστιάζοντας στην αναβάθμιση του ρόλου της γυναίκας στην ελληνική κοινωνία.
• Την ίδια χρονιά, η Βάσω Θανασέκου του κεντροαριστερού συνασπισμού της «Δημοκρατικής Ενωσης» εισέρχεται στο Ελληνικό Κοινοβούλιο ως η πρώτη βουλευτής που εκλέγεται με κόμμα της Αριστεράς, ενώ η Μαρία Δεσύλλα στην Κέρκυρα εκλέγεται η πρώτη γυναίκα Δήμαρχος.

1975: Στο Σύνταγμα του 1975 (άρθρα 4 παρ. 2 και 116) διατυπώνεται ρητά ότι «οι Έλληνες και οι Ελληνίδες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου», καθιερώνοντας για πρώτη φορά στην Ελλάδα την αρχή της ισότητας των δύο φύλων. Η θεσμική κατοχύρωση της ισοπολιτείας άνοιξε τον δρόμο για τη συμμετοχή ολοένα και περισσότερων γυναικών σε θέσεις πολιτικής ευθύνης στην Ελλάδα.

1981-1989: Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ‘80, η αρχή ισότητας των φύλων σταδιακά θεμελιώνεται με μία σειρά από νόμους που στόχευαν στην εξάλειψη των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών σε ποικίλους τομείς.

2012: Στις βουλευτικές εκλογές του 2012 υιοθετείται σύστημα ποσοστώσεων που καθιστά υποχρεωτικό τα ψηφοδέλτια των κομμάτων να περιλαμβάνουν γυναίκες υποψήφιες σε ποσοστό τουλάχιστον 33%.

2015: Στις βουλευτικές εκλογές του 2015 καταγράφεται το υψηλότερο ποσοστό γυναικών μέχρι και σήμερα που καταλαμβάνουν μία έδρα στη Βουλή. Το ποσοστό ωστόσο ανέρχεται μόλις στο 23,2%.

2019: Η υποχρεωτική ποσόστωση των φύλων στα ψηφοδέλτια αυξάνεται στο 40%. Εντούτοις, οι γυναίκες βουλευτές παραμένουν λίγες στην Ελλάδα (21%) σε σύγκριση με την ΕΕ συνολικά (33%).

2019: Στις δημοτικές εκλογές του 2019 εξελέγησαν μόλις 18 γυναίκες σε σύνολο 332 δημάρχων.

2020: Στις 22 Ιανουαρίου, η Κατερίνα Σακελλαροπούλου εκλέγεται από την Βουλή των Ελλήνων η πρώτη γυναίκα Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας.