Γερτρούδη Στάιν και Αλις Τόκλας: Δύο γυναίκες, ένας από τους πρώτους μεγάλους, τολμηρούς έρωτες του 20ου αιώνα

Η Γερτρούδη Στάιν και η Αλις Μπ. Τόκλας. Συνέβαλαν καθοριστικά στην σύγχρονη τέχνη των αρχών του 20ου αιώνα κι έζησαν, ίσως, έναν από τους πρώτους μεγάλους και φανερούς έρωτες που αρνήθηκε να γίνει δύσκολος…

Η Γερτρούδη Στάιν και η συνοδός της: Η ιστορία μιας ζωής, ένα θεατρικό έργο, μια παράσταση. Δύο γυναίκες, στο Παρίσι των αρχών του 20ου αιώνα, ανάμεσα στην τέχνη, την λογοτεχνία, την ποίηση. Δύο γυναίκες κι ίσως ένας από τους πρώτους μεγάλους, τολμηρούς, έρωτες που βγήκε στο φως και κράτησε «για πάντα».

Στην σκηνή του θεάτρου Αλμα η Μαρία Κατσιαδάκη και η Λυδία Φωτοπούλου ζωντανεύουν την ιστορία της «Γετρούδης Στάιν και την συνοδού της». Το έργο, γραμμένο από τον Γουιν Γουελς, που σκηνοθετεί η Νικαίτη Κοντούρη, αποτελεί μια ρεαλιστική αλλά και ποιητική μεταφορά της ιστορίας τους. Βασική πηγή του έργου στάθηκε το βιβλίο της Στάιν (το μόνο που είχε απήχηση) «Η Αυτοβιογραφία της Αλις Μπ. Τόκλας»: Ενας πρωτότυπος τρόπος να μιλήσει για τον εαυτό της, μια «αυτοβιογραφία» με το πρόσχημα ότι αφορά στην σύντροφό της….

Η Γερτρούδη Στάιν γεννήθηκε το 1874 στο Αλεγκέινι της Πενσυλβάνια και ήταν το νεώτερο από τα πέντε παιδιά μιας εύπορης οικογένειας με εβραϊκή καταγωγή. Μεγάλωσε στην Βιέννη, στο Παρίσι, στην Καλιφόρνια. Σπούδασε ψυχολογία. Το 1902 μαζί με τον αδελφό της Λίο, που ήταν έγκριτος τεχνοκριτικός μετακόμισαν στο Λονδίνο. Έναν χρόνο μετά εγκαταστάθηκαν στο Παρίσι –και όπως αποδείχτηκε, θα έμεναν εκεί για πάντα.

Η Αλις Μπάμπετ Τόκλας γεννήθηκε το 1877 στο Σαν Φρανσίσκο μέσα σε μια μεσοαστική οικογένεια πολωνο-εβραϊκής καταγωγής. Τρία χρόνια μετά μετακόμισαν στο Σιάτλ όπου σπούδασε πιάνο. Επέστρεψαν στην γενέτειρά τους όταν πέθανε η μητέρα της. Μετά τον καταστροφικό σεισμό έφυγε για το Παρίσι, για πάντα.
Ήταν μοιραίο να συναντηθούν: Και συνέβη στο Παρίσι, στις 8 Σεπτεμβρίου του 1907. Η Αλις είχε φτάσει την προηγουμένη. Από εκείνη την ημέρα και για τα επόμενα τριανταεννέα χρόνια έμειναν μαζί –μέχρι που τους χώρισε ο θάνατος.

«Πίστευα πάντα αφελέστατα ότι θα φεύγαμε μαζί… Κάποια βόμβα… Ναυάγιο, κάτι… Οτιδήποτε. Αλά όχι αυτό», λέει η Αλις στο θεατρικό. Κι είναι αλήθεια: Η Στάιν πέθανε το 1946 και εικοσιένα χρόνια αργότερα, η Τόκλας. Ωστόσο κηδεύτηκε δίπλα της, στο Κοιμητήριο Περ Λασέζ, στο Παρίσι –πού αλλού.

«Χρυσοκάστανη οπτασία» χαρακτήρισε η Αλις την Γερτρούδη όταν πρωτοσυναντήθηκαν. «Μου αρέσει να περπατώ, μου αρέσουν οι κήποι, και ίσως να μου αρέσετε κι εσείς» της είπε η Γερτρούδη, στον πρώτο περίπατο που έκαναν μαζί στους κήπους του Λουξεμβούργου και από τότε δεν της ξαναμίλησε στον πληθυντικό.

Συλλέκτρια έργων τέχνης και συγγραφέας η Στάιν, διατηρούσε, μαζί με τον αδελφό της, αίθουσα τέχνης στη γαλλική πρωτεύουσα. Το όνομά της ταυτίστηκε με την πρωτοπορία της εποχής της, στην ζωγραφική και στην δημιουργική γραφή. Από το φιλολογικό της σαλόνι πέρασαν όλοι οι καλλιτέχνες που έμελλε να καθορίσουν τον 20ο αιώνα: Οι μεγάλοι ζωγράφοι Πικάσο, Ματίς, Μπρακ και οι μεγάλοι συγγραφείς, Φιτζέραλντ, Χέμινγουεϊ. Στον κορυφαίο Χέμινγουεϊ φαίνεται να χρωστά την ανωνυμία της η Αλις Τόκλας: Εκείνος την βάφτισε «η συνοδός». Δυσκολευόταν να αποδεχτεί ότι η Γερτρούδη την προτίμησε και τον απέρριψε…

Και τι δεν ήταν η Αλις για την Γερτρούδη: Έμπιστη φίλη, ερωμένη, μούσα, γραμματέας, μαγείρισσα, κριτικός, ατζέντης, εκδότρια… Κι όμως: Παρότι η Στάιν της άφησε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας της, συμπεριλαμβανομένων των έργων ζωγραφικής, καθώς η σχέση τους δεν αναγνωριζόταν νομικά, οι συγγενείς της τους διεκδίκησαν και τελικά τους κέρδισαν. Η Αλις πέθανε μέσα στην φτώχεια, έχοντας περάσει δύσκολα χρόνια, κυρίως λόγω προβλημάτων υγείας και οικονομικών.

Οι τοίχοι στο σπίτι της, στην οδό Ντε Φλερύ 27 και αργότερα στο διαμέρισμα της οδού Κριστίν 5, ήταν πνιγμένοι στους πίνακες. Η προσωπογραφία της δια χειρός Πικάσο κατείχε ξεχωριστή θέση. Έναν χρόνο πόζαρε, ο ζωγράφος παρατηρούσε. Τελικά ολοκλήρωσε τον πίνακα το 1906 από μνήμης. Σήμερα εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης.

Με αυτόν τον πίνακα ως βασικό σκηνογραφικό στοιχείο και μουσικούς ήχους που ξεπηδούν ανατρέχοντας σ΄εκείνα τα χρόνια, η παράσταση ξεδιπλώνει την ζωή, τον έρωτα αλλά και την εποχή που διέσχισαν αυτές οι δύο γυναίκες: Οι δύο ηθοποιοί ζωντανεύουν με τρόπο νατουραλιστικό γεγονότα και καταστάσεις, μπολιάζοντας με ποιητικές νύξεις την ιστορία τους. Η ερμηνεία της Μαρίας Κατσιαδάκη μοιάζει βγαλμένη από τα σωθικά της Γερτρούδης Στάιν. Η Λυδία Φωτοπούλου στον ρόλο της Αλις πάλλεται ανάμεσα στα συναισθήματα και την πραγματικότητα. Οι δυο τους, είτε αγαπιούνται επί σκηνής είτε διαφωνούν και τσακώνονται, μοιράζονται με επιτυχία μια ιδιαίτερη σχέση.

Η «Γερτρούδη Στάιν και η συνοδός της» στο θέατρο Αλμα (Ακομινάτου 15, τηλ. 210 5220 100)