Όταν η σκηνοθέτις Αννέτα Παπαθανασίου ταξιδέψε στο Αφγανιστάν
Η ηθοποιός και σκηνοθέτις Αννέτα Παπαθανασίου ταξίδεψε έως το Αφγανιστάν, γυρίζοντας δύο ταινίες. Η πρώτη, με τίτλο «Καντίρ, ένας Αφγανός Οδυσσέας», είχε ως ήρωα έναν άνθρωπο που επιστρέψει στη χώρα του για να βρει την οικογένειά του και η δεύτερη, το «Παίζοντας με τη φωτιά», κατέγραφε τις ιστορίες γυναικών καλλιτεχνών, που έχουν την τόλμη να ασχοληθούν με το θέατρο, παρόλο που αντιμετωπίζουν σκληρή κριτική, κοινωνική αποδοκιμασία, ακόμα και απειλές για τη ζωή τους.
Λίγο πριν από τα γεγονότα που έχουν συγκλονίσει τον πλανήτη, η κύρια Παπαθανασίου ετοιμαζόταν για την τρίτη της κινηματογραφική περιπέτεια στη χώρα. Δυστυχώς, οι εξελίξεις την ανάγκασαν να ματαιώσει τα σχέδιά της. Μιλώντας μαζί μας, μοιράστηκε τις εμπειρίες της από έναν πολιτισμό με τρομερό ενδιαφέρον, ενώ ταυτόχρονα μας περιέγραψε τον κίνδυνο που βιώνουν οι Αφγανοί καλλιτέχνες και οι γυναίκες υπό το καθεστώς των Ταλιμπάν.
«Έχω πάει δυο φορές στο Αφγανιστάν και ετοιμάζομουν να πάω και τρίτη. Την πρώτη φορά το 2007, γύρισα την ταινία "Καντίρ: Ένας Αφγανός Οδυσσέας" και ξαναπήγα για το "Παίζοντας με τη φωτιά". Προηγουμένως όμως, είχαμε κάνει τις "Νύμφες του Hindu Kush" ανάμεσα στα βουνά του Αφγανιστάν και του Πακιστάν. Όλα ξεκίνησαν από την περιέργειά μου για έναν κόσμο άγνωστο σε μένα. Καταρχάς, ασχολήθηκα με ανθρώπους με κινητικά προβλήματα, γιατί ήθελα να δω και να μάθω πώς ζουν αυτοί οι άνθρωποι. Έτσι άρχισα να κάνω ντοκιμαντέρ.
Ενθουσιάστηκα και εντυπωσιάστηκα, όταν πρωτοπήγα στο Αφγανιστάν. Έχει πολλές ομορφιές αυτός ο τόπος και πολύ φιλόξενους ανθρώπους. Είναι ένας λαός χαρούμενος κι ευγενικός. Έχουν υπέροχα ήθη και έθιμα κι έναν πολιτισμό που καταστρέφεται. Θυμάμαι, πως όταν είχα πάει στο Μπαμιγιάν είχαμε μιλήσει με έναν άνθρωπο που τον υποχρέωσαν οι Ταλιμπάν να βάλει δυναμίτη και να ανατινάξει έναν τεράστιο Βούδα -που είναι σαν ανατινάξει κάποιος την Ακρόπολη, για να καταλάβετε την αντιστοιχία και το πλήγμα.
Ο Καντίρ ζούσε στην Ελλάδα και τον γνώρισα τους Γιατρούς του Κόσμου. Είχε φύγει από τη χώρα, όταν πήραν την εξουσία οι Ταλιμπάν την πρώτη φορά. Αφού έφυγαν το 2001, έμαθε ότι η οικογένειά του ξαναγύρισε στο Αφγανιστάν. Ήθελε λοιπόν να τους βρει και του πρότεινα να πάμε μαζί. Σκέφτηκα πως θα είχε ενδιαφέρον να μάθουμε μέσα από τη δική του ανθρώπινη ιστορία τι συμβαίνει πραγματικά εκεί.
Μετά αγάπησα τη χώρα, γνώρισα κόσμο, έκανα φίλους... Και ξαφνικά μια μέρα είδα στο mail μου μια φωτογραφία από μια παράσταση, όπου μάλιστα έπαιζε μια γυναίκα! Ξαφνιάστηκα που είχαν θέατρο και άρχισα να το ψάχνω. Έμαθα λοιπόν ότι αυτή η κοπέλα είχε φτιάξει μια οργάνωση με άλλες ηθοποιούς και έπαιζαν θέατρο σε σχολεία. Δικά τους έργα που έγραφαν μόνες σχετικά με τα γυναικεία δικαιώματα. Μάλιστα είχε πάρει και το πρώτο βραβείο σε φεστιβάλ θεάτρου στην Καμπούλ. Παράλληλα, ήρθα σε επαφή με το Πανεπιστήμιο της Καμπούλ και πήγα εκεί να διδάξω την "Αντιγόνη" του Σοφοκλή. Μόλις έφτασα όμως, η πρωταγωνίστριά μου είχε εξαφανιστεί. Είχα μεγάλη αγωνία για το τι της συνέβη. Αν και δεν ήταν τότε οι Ταλιμπάν στην κυβέρνηση, την είχαν απειλήσει. Έπαιρνε γράμματα υβριστικά, όπου την αποκαλούσαν "πόρνη", επειδή έπαιζε στο θέατρο. Όταν της είπαν ότι θα σκοτώσουν την αδερφή της, την οποία πράγματι βρήκαν και έσυραν στον δρόμο με μηχανή, προσπάθησε να φύγει. Και τα κατάφερε. Πήρε μαζί της τη μικρή της αδερφή και πήγε στο Βερολίνο, όπου έπαιξε στη "Σαουμπίνε" ένα έργο βασισμένο στην ιστορία της.
Ύστερα, γνώρισα και άλλες γυναίκες που έπαιζαν στο θέατρο. Κάποιες κατάφεραν να φύγουν μετά από τις απειλές που δέχτηκαν, κάποιες όχι, οπότε έκαναν πίσω και τα παράτησαν. Εγώ είχα στο μάθημα 200 άνδρες φοιτητές και οχτώ τολμηρές γυναίκες, που έφταναν μόνο μέχρι το δεύτερο έτος. Μετά το δεύτερο, έπρεπε να διαλέξουν κατεύθυνση. Οι περισσότερες διάλεγαν την κατεύθυνση της συγγραφής, για να μην εκτίθενται. Γιατί η κατάσταση για τις γυναίκες ήταν δύσκολη από τότε. Μου είχε πει μια Αφγανή βουλευτίνα ότι, όταν πήγαινε στο Κοινοβούλιο να μιλήσει χτυπούσαν όλοι τα μολύβια τους στα έδρανα για να μην ακουστεί η φωνή της. Κυκλοφορούσε δε με σωματοφύλακες και μάλιστα μου είχε εξομολογηθεί ότι δεν φοβάται μόνο τους Ταλιμπάν, αλλά και τους συναδέλφους της βουλευτές.
Υπήρχε επίσης μια γυναίκα ηθοποιός που έπαιζε σε βιντεοταινίες πιο εμπορικές. Ήταν χήρα και ζούσε με τα ανίψια της, ώσπου έλαβε ένα απειλητικό γράμμα από τους Ταλιμπάν. Της έλεγαν ότι κάνει κάτι που απαγορεύεται από το Ισλάμ και την απειλούσαν ότι θα τη σκοτώσουν. Η οικογένειά της την πίεζε να συνεχίσει να δουλεύει, γιατί δεν είχαν άλλουςπόρους, αλλά η ίδια φοβόταν τρομερά. Έπρεπε συνέχεια να έχει έναν άνδρα να την προστατεύει. Σε μια κοπέλα που έπαιξε σε ένα βιντεοκλίπ, της έσπασαν το σπίτι. Μόνο στο Γαλλικό Ινστιτούτο μπορούσαν να γίνονται εκθέσεις, συναυλίες και προβολές ταινιών, ήταν, ας πούμε, ένας προοδευτικός χώρος. Αλλά κι αυτό έκλεισε μετά από μια χορευτική παράσταση, που το θέμα της ήταν οι βόμβες αυτοκτονίας. Σε αυτή την παράσταση, μπήκε ένας βομβιστής αυτοκτονίας και ανατινάχθηκε μπροστά σε όλους...
Ήμουν έτοιμη να πάω ξανά, θα έφευγα τώρα. Ήμουν μάλλον από τους τελευταίους που κατάφεραν να πάρουν βίζα. Θα έκανα μια ταινία που θα λεγόταν "Γελώντας στο Αφγανιστάν". Ήθελα να διερευνήσει πόσο καλό κάνει το γέλιο σε μια χώρα που είναι συνεχώς δακρυσμένη. Ξέρετε, μέχρι χτες, υπήρχε μια ανάπτυξη της κωμωδίας στη χώρα.
Έμαθα όμως μόλις ότι κρέμασαν και σκότωσαν έναν κωμικό ηθοποιό στην Κανταχάρ. Δεν καταλαβαίνω γιατί απαγορεύουν την υποκριτική γενικώς, ακόμα και στους άνδρες. Κυνηγούν μουσικούς, τραγουδιστές, όλους τους καλλιτέχνες.
Έχω φίλους με τους οποίους μιλάω κι όλοι μου περιγράφουν μια απελπιστική κατάσταση. Οι περισσότεροι θέλουν να φύγουν. Ζουν μέσα στον φόβο. Όλα έγιναν πολύ γρήγορα και οι άνθρωποι δεν ήταν προετοιμασμένοι. Μέχρι τις παραμονές που μιλούσα με ανθρώπους εκεί, μου έλεγαν ότι ήταν ήσυχα στην Καμπούλ. Έβλεπαν πόλεις να καταλαμβάνονται, αλλά δεν μπορούσαν να πιστέψουν ότι θα έμεναν ανυπεράσπιστοι και ότι ο πρόεδρός τους θα τους άφηνε και θα έφευγε. Όλοι θεωρούσαν πως η Καμπούλ θα κρατήσει τουλάχιστον τρεις μήνες ακόμα. Τους έλεγε ο πρόεδρος ότι οι δυνάμεις του στρατού έχουν ανασυνταχθεί και θα προστάτευαν την πόλη. Γι’ αυτό έπαθαν πανικό και βλέπουμε αυτές τις εικόνες, γιατί κανείς δεν περίμενε αυτό που συνέβη,
Όταν οι Ταλιμπάν ήταν κυβέρνηση απαγορεύονταν τα πάντα. Οι γυναίκες φορούσαν την μπλε μπούργκα, έβγαιναν πάντα με συνοδεία κάποιου άνδρα. Δεν έπρεπε να γελούν, να ακούγονται τα βήματά τους και φυσικά δεν μπορούν να σπουδάσουν ή να δουλέψουν. Η δικαιολογία που έχω ακούσει είναι πως η γυναίκα είναι ένα κόσμημα που πρέπει να φυλάμε στο σπίτι, όπως όταν έχουμε κάτι πολύτιμο. Το σπίτι λοιπόν είναι ο προορισμός μας για τους Ταλιμπάν και αυτός θα παραμείνει, άσχετα με τις υποσχέσεις που δίνουν. Αυτά είναι στάχτες στα μάτια, γιατί θέλουν να μην αποκοπούν οικονομικά από τον υπόλοιπο κόσμο. Ήδη όλα έχουν γίνει πανάκριβα εκεί, ακόμα και το ψωμί. Υπουργείο Εξωτερικών δεν υπάρχει πια, οπότε και γι' αυτούς ο κλοιός στενεύει.
Μετά από το 2001, μέσα σε αυτά τα είκοσι χρόνια, οι γυναίκες έχουν εξελιχθεί, έχουν σπουδάσει, έχουν μπει στη Βουλή, διδάσκουν ακόμα και στο Πανεπιστήμιο. Τηρούν τη θρησκεία, όχι όμως όπως την ερμηνεύουν οι Ταλιμπάν, που δεν διαβάζουν το Κοράνι από τα αραβικά, αλλά σε μεταφράσεις που τους διευκολύνουν. Υπάρχει μια νέα γενιά που είχε φύγει, είχε σπουδάσει στο εξωτερικό και είχε επιστρέψει για να ανανεώσει τη χώρα. Δυστυχώς, τώρα ξαφνικά όλα καταστρέφονται.
Το ’60 , η Καμπούλ ήταν παρά πολύ όμορφη πόλη, με ευρωπαϊκό αέρα. Καταστράφηκε με τον εμφύλιο και ανοικοδομήθηκε, αλλά τώρα πια... Ήλπιζα μέχρι κάποια στιγμή ότι οι Αμερικανοί θα ήλεγχαν τα πράγματα κάπως. Αυτό νόμιζαν και οι περισσότεροι.
Τώρα πώς να ανατραπεί η κατάσταση; Μέσα σε μια εβδομάδα, έχουν καταλάβει μια χώρα εκατομμυρίων. Φανταστείτε τη μανία της εξουσίας που τους έχει πιάσει. Οι Ταλιμπάν ζουν μόνο με πόλεμο και μάχες, δεν έχουν ευχαριστηθεί τίποτα. Έχουν εκπαιδευτεί μόνο στη μετάφραση του Κορανίου και στα όπλα. "Ταλιμπάν" σημαίνει "μαθητής του Θεού". Στην αρχή ήταν ένα είδος μοναχών. Μετά ξεκίνησαν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις και σταδιακά έφτασαν σε αυτό το σημείο. Εγώ δεν είμαι πολιτικός συντάκτης, μιλάω από την ανθρώπινη πλευρά, από αυτά που έχω δει κι έχω ακούσει. Προσωπικά όμως, θα ήθελα να κάνουν εμπάργκο όλες οι κυβερνήσεις. Αυτή είναι η μόνη λύση που μπορώ να φανταστώ αυτή τη στιγμή.
