Πώς μπορείτε να καταλάβετε αν κάποιος είναι ναρκισσιστής – ή απλά τοξικός, σύμφωνα με ψυχολόγο

Πως μπορούμε να καταλάβουμε άραγε αν κάποιος είναι ναρκισσιστής ή αν ενεργεί με τοξικό τρόπο; Μια ψυχολόγος αποκαλύπτει.

Η Δρ. Ραμάνι Ντουρβασούλα, με έδρα το Λος Άντζελες, υποστηρίζει ότι ενώ «όλοι» μιλούν για τον ναρκισσισμό, «κανείς δεν φαίνεται να τον κατανοεί». Εξηγώντας σε ένα βίντεο στο YouTube που έχει προβληθεί πάνω από 50.000 φορές, η ψυχολόγος λέει ότι η λέξη ναρκισσισμός χρησιμοποιείται πολλές φορές εκεί που δεν ισχύει και εξήγησε τη διαφορά μεταξύ του τοξικού και του «ναρκισσιστικού».

Για να χαρακτηριστεί κάποιος ναρκισσιστής, πρέπει να παρουσιάζει μια σειρά από συγκεκριμένα χαρακτηριστικά – και να στερείται άλλων – τα οποία, με τη σειρά τους, οδηγούν σε συγκεκριμένες συμπεριφορές.

Η τοξικότητα, ωστόσο, είναι «υποκειμενική». Με άλλα λόγια, ένα χαρακτηριστικό ή μια συμπεριφορά που ένα άτομο θεωρεί τοξικό μπορεί να είναι απολύτως αποδεικτή για κάποιον άλλο.

Όπως λέει η ψυχολόγος: «Η τοξικότητα είναι υποκειμενική. Κάποια πράγματα μας ενοχλούν με βάση τη ιστορία μας, την καταγωγή μας, τις εμπειρίες μας στον κόσμο, τις πεποιθήσεις μας και τις δικές μας ιδιορρυθμίες».

Ωστόσο, κανένα από αυτά δεν σχετίζεται με τον ναρκισσιστή, καθώς ο ναρκισσισμός δεν είναι θέμα αντίληψης. Αντίθετα, είναι ένα «πολύ προσδιορίσιμο στυλ προσωπικότητας που βασίζεται στη συμπεριφορά ενός ατόμου».

Βασικές διαφορές μεταξύ τοξικότητας και ναρκισσισμού

Γνωρίσματα και συμπεριφορές

Σύμφωνα με την Δρ. Ραμάνι, ένα ναρκισσιστικό άτομο έχει τα εξής χαρακτηριστικά: χαμηλή, ασυνεπή ενσυναίσθηση, μεγαλομανία, απαίτηση για αξίωση και αλαζονεία.

«Είναι πολύ επιφανειακοί, έχουν υπερβολική ανάγκη για θαυμασμό, επιβεβαίωση και έπαινο, ζηλεύουν τους άλλους ανθρώπους ή πιστεύουν ότι οι άλλοι τους ζηλεύουν, είναι παθολογικά εγωιστές» εξηγεί.

Συγκρίνοντάς τους με ένα κέικ, προσθέτει: «Μοιάζουν πολύ με το κέικ – δεν μπορείς να παραλείψεις κανένα από τα συστατικά. Τα χρειάζεσαι όλα για να το ονομάσεις ναρκισσισμό».

Κι ενώ αυτά τα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά κάνουν αναμφίβολα κάποιον τοξικό, είναι επίσης αλήθεια ότι κάποιος μπορεί να είναι τοξικός ακόμη και αν έχει μόνο μερικά ή και κανέναν. «Ένας απλός τρόπος για να το κατανοήσουμε είναι να σκεφτούμε πως όλοι οι ναρκισσιστές είναι τοξικοί, αλλά δεν είναι όλοι οι τοξικοί ναρκισσιστές» εξηγεί.

Τα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά, σύμφωνα με την ψυχολόγο, οδηγούν σε συμπεριφορές όπως η «χειραγώγηση» και το «gaslighting». Ένας ναρκισσιστής είναι επίσης πιθανό να μειώνει τους άλλους ανθρώπους, να τους περιφρονεί, να τους προδίδει και να τους υποτιμά. Επιπλέον, μετατοπίζουν τις ευθύνες, θυμώνουν εύκολα, έχουν χαμηλή ανοχή στην απογοήτευση, είναι παθητικά επιθετικοί, ελέγχουν, έχουν ανάγκη για εξουσία, λένε ψέματα και πλαστογραφούν το μέλλον. Αυτό το τελευταίο είναι όταν κάποιος μιλάει εκτενώς για σχέδια για το μέλλον, αλλά δεν τα υλοποιεί ποτέ.

Την ίδια ώρα, οι τοξικοί άνθρωποι μπορεί να έχουν κοινά χαρακτηριστικά με έναν ναρκισσιστή – για παράδειγμα, μπορεί να πιστεύουν ότι αξίζουν ειδική μεταχείριση ή να γίνονται βλοσυροί αν πρέπει να περιμένουν στην ουρά – αλλά δεν παρουσιάζουν όλα τα χαρακτηριστικά και, στο σωστό πλαίσιο, μπορούν ακόμη και να δείξουν ενσυναίσθηση.

Αναλογιζόμενη τι κάνει κάποιον τοξικό, η Δρ. Ραμάνι τονίζει ότι ένα τοξικό άτομο μπορεί να μας κάνει να νιώθουμε άβολα λόγω του τρόπου με τον οποίο φέρεται σε εμάς ή σε άλλους ανθρώπους. Μπορεί να είναι πεισματάρης και να μην είναι καλός ακροατής. Εξίσου, μπορεί να είναι «απορριπτικός», να έχει «απαράδεκτα όρια» ή να είναι απαιτητικός. «Θυμώνει ή στενοχωριέται όταν δεν γίνεται το δικό του» προσθέτει.

Όσο για τους τοξικούς ανθρώπους στη ζωή της, η Δρ. Ραμάνι λέει: «Τους βρίσκω διαπροσωπικά αηδιαστικούς. Δεν θέλω ούτε να τους βλέπω. Μερικές φορές νιώθω ότι είναι χάσιμο χρόνου και τους αποφεύγω, αλλά νιώθω ότι είναι υπερβολικό να τους αποκαλώ ναρκισσιστές».

Επιπλέον, ενώ ο ναρκισσισμός απαιτεί όλα τα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά, η τοξικότητα όχι, επειδή είναι «υποκειμενική».

Και εξηγεί: «Ενώ κάποια πράγματα μας ενοχλούν βασισμένα στις ιστορίες μας, στις οικογένειές μας, στις εμπειρίες μας ή στα πιστεύω μας, κάποιοι άλλοι τα βρίσκουν τοξικά». Αυτό που ένα άτομο θεωρεί τοξικό -για παράδειγμα, κάποιος που καυχιέται για την ώρα που ξυπνάει στις 4 το πρωί- ένα άλλο άτομο μπορεί να το θεωρεί αποδεκτό ή ακόμη και αξιοθαύμαστο.

Κίνητρα και ψυχολογία

«Αυτό που παρακινεί τους ναρκισσιστές είναι η ανάγκη τους για έλεγχο, δύναμη, κυριαρχία – κάτι που αντισταθμίζει την ανασφάλεια και τη ντροπή τους» εξηγεί η Δρ. Ραμάνι. «Αντίθετα, ένα τοξικό άτομο που δεν είναι ναρκισσιστής, πιθανόν να μην ταλανίζεται από ανασφάλεια και ντροπή.

Σύμφωνα με την ψυχολόγο, ένα άτομο του οποίου η συμπεριφορά είναι τοξική και όχι ναρκισσιστική «μπορεί να μην έχει τους ίδιους δαίμονες και την ίδια ανασφάλεια» με έναν ναρκισσιστή. Μιλώντας για τους τοξικούς ανθρώπους, προσθέτει: «Είναι δύσκολοι, αλλά δεν επικρατεί μια μεγάλη ψυχολογική καταιγίδα μέσα τους».

Έχοντας αυτό κατά νου, πιθανότατα δεν αναζητούν τον θαυμασμό ή την επιβεβαίωση με τον ίδιο τρόπο που το κάνει ένας ναρκισσιστής. Και, ως εκ τούτου, είναι απίθανο να είναι ιδιαίτερα χειριστικοί ή να εκμεταλλεύονται. Παράλληλα, οι τοξικοί μπορούν να δείξουν ενσυναίσθηση.

Πώς μας επηρεάζουν

Οι τοξικοί άνθρωποι και οι ναρκισσιστές επηρεάζουν τους άλλους με διαφορετικούς τρόπους, με τη συμπεριφορά των ναρκισσιστών να έχει γενικά σοβαρότερο αντίκτυπο.
«Όταν βρισκόμαστε παρουσία ανθρώπων που θεωρούμε τοξικούς, μπορεί να διαπιστώσουμε ότι «δεν μπορούμε να είμαστε πλήρως ο εαυτός μας», σύμφωνα με την Δρ. Ραμάνι. Και προσθέτει: «Όχι μόνο αισθανόμαστε ότι πρέπει να τροποποιήσουμε τους εαυτούς μας με διαφορετικούς τρόπους, αλλά ότι το άλλο άτομο δεν ενδιαφέρεται να δει ολόκληρο τον εαυτό μας. Και, αν εμφανιστούμε ως ολόκληρος ο εαυτός μας, εκείνοι είτε δεν θα μας δουν είτε θα έχουν πρόβλημα με αυτό».

Ως αποτέλεσμα, είναι απίθανο να αισθανόμαστε άνετα με τοξικούς ανθρώπους και πιθανότατα θα νιώθουμε αμήχανα στην παρέα τους, σαν να πρέπει να περπατάμε πάνω σε αβγοθήκες.

Ωστόσο, επειδή η τοξικότητα δεν είναι ούτε παντοειδής ούτε αντικειμενική με τον τρόπο που είναι ο ναρκισσισμός, πρέπει επίσης να δεχτούμε ότι κάποιος που θεωρούμε τοξικό μπορεί να παρουσιάζει θετικά χαρακτηριστικά υπό τις κατάλληλες συνθήκες.

Ενώ εμείς τους βρίσκουμε τοξικούς με βάση, για παράδειγμα, τις σεξιστικές τους απόψεις, ένα άλλο άτομο μπορεί να τους βρίσκει συμπαθητικούς επειδή έχουν βοηθήσει.

Επειδή η τοξικότητα ενημερώνεται από «τις προτιμήσεις μας και την ιστορία μας», η Δρ. Ραμάνι προτείνει ότι «ίσως ο καλύτερος τρόπος προσέγγισης δεν είναι ότι πρόκειται για ένα τοξικό άτομο, αλλά ότι αυτά είναι πραγματικά τοξικά μοτίβα για μένα». Και, σε αντίθεση με τον ναρκισσισμό, είναι πιθανό η τοξικότητα να «μετατοπιστεί λίγο».

Όταν πρόκειται για ναρκισσισμό, ωστόσο, πιθανότατα θα νιώσουμε ότι «διαλυόμαστε ψυχολογικά», κάτι που συνήθως δεν θα νιώθαμε με την τοξικότητα.

Οι ναρκισσιστικές σχέσεις έχουν πιο εκτεταμένες επιπτώσεις. «Μπορεί να μη νιώθουμε μπερδεμένοι ή τρελοί ή χαζοί ή σαν να φταίμε εμείς σε κάθε τοξική σχέση', λέει η ψυχολόγος. «Όταν η τοξική συμπεριφορά ή η σχέση είναι ναρκισσιστική, τότε θα νιώσετε αυτά τα πράγμα».

Με άλλα λόγια, ενώ είναι απίθανο να νιώσετε «πυροδοτημένοι» από ένα τοξικό άτομο, ένα ναρκισσιστικό άτομο μπορεί να σας «αποσταθεροποιήσει».