«Κατάθλιψη των Χριστουγέννων» -Ο κλινικός ψυχολόγος Γιάννης Αθανασόπουλος αναλύει το εποχιακό φαινόμενο

Πίσω από τα πολύχρωμα λαμπιόνια, τα δώρα, τις χαρούμενες διαφημίσεις και την ηχώ του «All I want for Christmas», βρίσκονται κάθε χρόνο στατιστικά που καταγράφουν μοναξιά, αίσθημα δυσφορίας και συμπτώματα κατάθλιψης.

Η λεγόμενη «κατάθλιψη των Χριστουγέννων» εκφράζει όλους όσους δεν συντάσσονται με το χαρωπό σύνθημα «It's the most wonderful time of the year» και σκιαγραφεί μια εντελώς διαφορετική οπτική των γιορτών που συνιστά απόλυτη πραγματικότητα για αρκετούς ανθρώπους.

Ο κλινικός ψυχολόγος Γιάννης Αθανασόπουλος μας βοηθά να κατανοήσουμε το φαινόμενο λίγο καλύτερα και να εντοπίσουμε τις αιτίες αλλά και τους πιθανούς τρόπους αντιμετώπισης.

Τι είναι η "κατάθλιψη των Χριστουγέννων" και ποια τα συμπτώματα της;

Το παράδοξο με τα Χριστούγεννα είναι ότι, ενώ εκλαμβάνονται από τους περισσότερους ως μια περίοδος ξεκούρασης και ανάκαμψης, ταυτόχρονα τα ποσοστά της κατάθλιψης πενταπλασιάζονται. Το παιδικό μας "Εγώ" είναι γεμάτο από χαρούμενες αναμνήσεις και φωτεινές καταστάσεις. Μία περίοδος στην οποία "το Παιδί" γίνεται το κέντρο του κόσμου, λαμβάνει ακόμη μεγαλύτερη φροντίδα και προσοχή. Αυτό το παιδικό "Εγώ", στην πορεία του, αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι μία τέτοια περίοδος μπορεί να κουβαλήσει μαζί της όλη την ενήλικη ψυχική κούραση του έτους που τελειώνει, οικονομικές δυσκολίες, οικογενειακές προβληματικές και έντονο αναστοχασμό. "Ποιος είμαι", "Τι κατάφερα", "Πού πάω"; Όλα τα υπαρξιακά ζητήματα αναδύονται εντόνως. Και ενώ πολλοί μιλούν συχνά για συμπτωματολογία (μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο, εποχιακή κατάθλιψη, εποχιακή συναισθηματική διαταραχή), το ζητούμενο είναι να κατανοήσουμε ότι υπάρχουν άνθρωποι που βρίσκονται ήδη μέσα στην άβυσσο της κατάθλιψης, προ Χριστουγέννων, και άλλοι άνθρωποι που νιώθουν έντονα αρνητικά συναισθήματα, χωρίς απαραίτητα να πάσχουν από κλινική κατάθλιψη.

Οι ημέρες των γιορτών κρύβουν Προσδοκίες. Αυτά τα μεγάλα «πρέπει». «Πρέπει» να είσαι χαρούμενος. «Πρέπει» να εκτιμάς τις στιγμές. «Πρέπει» να είσαι μέσα στο κλίμα. Ποιο κλίμα ακριβώς; Αυτό εξίσου δημιουργεί τεράστια κοινωνική πίεση, τόσο στους ανθρώπους που πάσχουν από κατάθλιψη, όσο και στους ανθρώπους που νιώθουν στεναχωρημένοι, θλιμμένοι ή εξουθενωμένοι. Και όλο αυτό, επιδεινώνει την απόσυρση, την θλίψη, την κόπωση. Η «κατάθλιψη των Χριστουγέννων» είναι απόλυτα συνυφασμένη με τις κοινωνικές προσδοκίες που δεν βρίσκουν αντίκρισμα μέσα στον ψυχισμό μας, δημιουργούν εσωτερικές συγκρούσεις και ενισχύουν τις αρνητικές σκέψεις, ακριβώς επειδή δεν είναι αποδεκτές από το πλαίσιο.

Γιατί νιώθουμε δυσφορία με την πίεση να είμαστε ή να δείχνουμε χαρούμενοι;

Όσο περισσότερο προσπαθούμε να παίξουμε ρόλους στο συναίσθημα της χαράς, της ικανοποίησης και της ολοκλήρωσης, τόσο περισσότερο αυτό θα ενδοβάλλει αρνητικά μέσα μας. Το να «δείξεις» χαρούμενος, απέχει από το να βιώνεις την χαρά. Έχει ακουστεί πολλές φορές η έκφραση «fake it, till you make it». Δεν νομίζω ότι σε αυτές τις καταστάσεις, κάτι τέτοιο έχει οποιοδήποτε όφελος. Η δυσφορία απέναντι στον ρόλο είναι απλώς το καμπανάκι του κινδύνου. Μια αγαπητική προειδοποίηση. Δεν χρειάζεται να δείξουμε ή να πείσουμε κανέναν και, κυρίως, τον Εαυτό μας.

Γιατί εντείνονται οι οικογενειακές συγκρούσεις;

Καλά κρυμμένα οικογενειακά ζητήματα, κάτω από οικογενειακά τραπέζια -το σύνδρομο της ελληνικής οικογένειας. Συνήθως όλα τα «ανείπωτα» βρίσκουν φωνή στα μεγάλα συστήματα: οικογενειακά τραπεζώματα, οικογενειακές συναθροίσεις και εξορμήσεις, οικογενειακές στιγμές και οικογενειακά δράματα. Όλα αυτά που κρατάμε σαν αγνό παράπανο από την παιδική μας ηλικία, σαν θυμό από την εφηβεία μας και σαν απαίτηση από την ενήλικη ζωή μας μπορεί να σκάσει μπροστά μας σε τέτοιες στιγμές. Το επικοινωνιακό γαϊτανάκι στις οικογενειακές στιγμές είναι πολυεπίπεδο. Μπορεί είτε να εντείνει νευρώσεις είτε να δώσει άφεση αμαρτιών…

Τι θα μπορούσαμε να σκεφτούμε ή να κάνουμε για να αισθανθούμε κάπως καλύτερα;

Κυκλοφορούν αρκετά tips και συμβουλές. Δεν υπονοώ ότι δεν είναι χρήσιμες, τουναντίον, απλώς αναρωτιέμαι αν μπορούμε να σκεφτούμε κάτι άλλο, περισσότερο ανθρωποκεντρικό, πέραν αυτών.

-Αποδοχή. Για να μπορέσουμε να βγούμε από οτιδήποτε μας ταλαιπωρεί, οφείλουμε πρωτίστως να το αποδεχτούμε. Να μην προσπαθούμε να δείξουμε κάτι άλλο. Και, κυρίως, να μην δημιουργούμε αυτοεκπληρούμενες προφητείες. Εφόσον το αποδεχτούμε, εκφραζόμαστε ανοιχτά για αυτό και βρίσκουμε εκείνο το καλοπροαίρετο δίκτυο που θα μας κατανοήσει. Όχι τις παρέες που «δείχνουν» και κρίνουν και μιλούν για φυσιολογικότητα. Αυτή η «καυτή πατάτα» της φυσιολογικότητας είναι που δεν αφήνει τους ανθρώπους να αποδεχτούν τα σκοτάδια τους, να τα μοιραστούν και να βγουν από αυτά γεμάτοι από αυτεπίγνωση και αγάπη.

Όλα τα πράγματα θέλουν χώρο, χρόνο και υπομονή. Ας δίνουμε στον εαυτό μας τα αυτονόητα. Κάθε δυσφορική κατάσταση είναι μία μεγάλη ευκαιρία για αλλαγή. Κάθε δυσκολία είναι μία ανθρώπινη πλευρά μας, η οποία ζητάει τη φροντίδα και την προσοχή μας. Κάθε στιγμή ευαλωτότητας είναι μια υπενθύμιση Ανθρωπιάς ώστε να υπάρξουμε πιο δυνατοί και πιο αληθινοί σε αυτόν εδώ τον κόσμο.

Ο Γιάννης Αθανασόπουλος είναι κλινικός ψυχολόγος, MSc (Ο.Κ.Α.Ν.Α και Ιδιωτικό Γραφείο, Πάτρα) και καθηγητής ψυχολογίας (Μητροπολιτικό Κολλέγιο, BSc Programme, Πάτρα).