Τι ονομάζουμε κακοποίηση και πώς θα διακρίνουμε τα σημάδια σε ένα παιδί που έχει κακοποιηθεί

Είναι η στιγμή του ελληνικού #metoo στον χώρο της Τέχνης όσο και αν κάποιοι θέλουν να χρησιμοποιήσουν αυτή την τόσο δυνατή -για τα θύματα- στιγμή προκειμένου να εξυπηρετήσουν μικροπολιτικές σκοπιμότητες.

Γυναίκες και άνδρες που έχουν υποστεί συστηματική ψυχολογική και σωματική βία, σπάνε τη σιωπή τους και γενναία, αποκαλύπτουν τις δικές τους εμπειρίες.

Όμως τι είναι η κακοποίηση; Είναι πάντα εμφανής; Πώς πρέπει να τη διαχειριστεί αυτός που την έχει υποστεί και πώς μπορεί κάποιος να διακρίνει τα σημάδια της κακοποίησης σε ένα παιδί; Η κλινική ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια Αγάθη Λακιώτη (Phd), μάς εξηγεί με απλά λόγια πώς θα διακρίνουμε τις κακοποιητικές συμπεριφορές αλλά και πώς πρέπει να συμπεριφερθούμε όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με αυτές. Παράλληλα δίνει την κατάλληλη απάντηση στην ερώτηση: Γιατί τώρα.

Τι είναι κακοποίηση

Πέρα από τις ακραίες περιπτώσεις, που όλοι αναγνωρίζουμε ως κακοποιητικές, όπως για παράδειγμα ένας βιασμός, κακοποίηση σημειώνεται οπότε δεν υπάρχει σεβασμός στην προσωπικότητα του άλλου, όταν κάποιος αναπτύσσει μια συμπεριφορά που βλάπτει την αυταξία. Για παράδειγμα, το να βρίζεις, να απειλείς, να χειραγωγείς, να προσβάλλεις, να μειώνεις κάποιον συστηματικά, αυτό είναι μια κακοποιητική συμπεριφορά. Είναι αυτό που λέμε συναισθηματική ή ψυχολογική βία. Στην κακοποίηση εντάσσεται και η παραμέληση, αυτό συνήθως το συναντούμε στις σχέσεις γονιού-παιδιού, όπου ο γονιός συστηματικά δεν φροντίζει τις σωματικές και ψυχολογικές ανάγκες του παιδιού του.

Συμπτώματα της κακοποίησης

Όταν η κακοποίηση έχει συμβεί σε παιδική ηλικία, σύμφωνα με έρευνες επηρεάζεται η ανάπτυξη του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος, ακόμα και του ανοσοποιητικού με μακροχρόνιες συνέπειες στην ψυχική και σωματική υγεία. Όταν ενηλικιώνονται αυτά τα παιδιά αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικά, συμπεριφορικά, και σωματικά. Για παράδειγμα, έχει διαπιστωθεί πως πολλοί ενήλικες που έχουν κακοποιηθεί σε νεαρές ηλικίες παρουσιάζουν κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, συμπτώματα μετατραυματικού στρες, τάσεις για εθισμούς, όπως κατάχρηση αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών, παχυσαρκία, κάπνισμα, ακόμα και σεξουαλικές συμπεριφορές υψηλού κινδύνου. Επίσης το ίδιο το θύμα μπορεί να αλλάξει ρόλο και να γίνει δράστης ή να ξαναγίνει εύκολα θύμα.

Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι η βία στην παιδική ηλικία αυξάνει τον κίνδυνο πολλών χρόνιων ασθενειών στην ενήλικη ζωή όπως οι καρδιαγγειακές παθήσεις, ο καρκίνος, ο διαβήτης ή διάφορες αυτοάνοσες ασθένειες. Αυξάνει επίσης τον κίνδυνο αυτοκτονίας.

Θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν και τις ψυχολογικές παραμέτρους. Πολλοί άνθρωποι που έχουν υποστεί διάφορες μορφές κακοποίησης, παρουσιάζουν σύγχυση ταυτότητας, δυσκολία να καταλάβουν τα συναισθήματα, τις επιθυμίες και τις ανάγκες τους, βασανίζονται από ενοχή, έχουν την τάση να επικρίνουν τον εαυτό τους για την κακοποίηση που υπέστησαν και διακατέχονται από μια διάχυτη αίσθηση αναξιότητας. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για την ταυτότητα του ατόμου και όλα αυτά συνδέονται με την χαμηλή αυτοπεποίθηση που καθορίζει τη ζωή και την καθημερινότητα του ατόμου. Επίσης έχει συχνά διαπιστωθεί ότι τα άτομα αυτά έχουν δυσκολίες με τον έλεγχο των συναισθημάτων τους, είτε αποκόπτονται από το συναίσθημα, είτε κατακλύζονται από έντονα συναισθήματα που δεν μπορούν να ελέγξουν.

Το άτομο που έχει υποστεί κακοποίηση έχει να αντιμετωπίσει και πολλά διαπροσωπικά προβλήματα: δυσκολίες με την οικειότητα και την εμπιστοσύνη ή με το πώς να διαχειριστεί και να θέσει όρια στις σχέσεις, δυσκολία να μπει στη θέση του άλλου ατόμου αλλά και από αισθήματα απομόνωσης και αποξένωσης..

Διαχείριση της κακοποίησης

Σίγουρα μια μέθοδος είναι η ψυχοθεραπεία, ειδικά αν υπάρχουν ψυχολογικές επιπτώσεις και προβλήματα στη ζωή του ατόμου. Πέραν αυτού το άτομο χρειάζεται να μιλήσει για την εμπειρία του σε ανθρώπους που εμπιστεύεται ή μπορεί να καταφύγει σε ομάδες ανθρώπων που έχουν υποστεί ανάλογα περιστατικά. Είναι επικίνδυνο να δημοσιοποιήσει το άτομο μια τέτοια εμπειρία αν δεν είναι έτοιμο συναισθηματικά, γιατί μπορεί να βρεθεί στο μάτι του κυκλώνα και τελικά να υποστεί μια δεύτερη κακοποίηση που θα τον επανατραυματίσει. Πρέπει πρώτα να δουλέψει με τον εαυτό του και το τραύμα αρκετά για να μπορεί να φτάσει στο σημείο μιας δημόσιας έκθεσης. Σε πολλά από τα άτομα που αυτές τις μέρες μίλησαν δημόσια, αυτή η απόφαση λειτούργησε λυτρωτικά γιατί νιώθουν ότι δεν είναι οι μόνοι που τους έχει συμβεί και γιατί πλέον έχει αρχίσει να αλλάζει κάπως το κοινωνικό πλαίσιο και ο τρόπος που ακούμε αυτά τα περιστατικά.

Νομίζω ότι το πλέον σημαντικό είναι να γίνει καταρχάς σαφές ότι δεν είναι ανεκτή μια κακοποιητική συμπεριφορά. Πιστεύω ότι τώρα γίνεται μια δουλειά προς αυτή την κατεύθυνση, που θα βοηθήσει να σπάσει η συνθήκη φόβου που βασανίζει τα θύματα. Αν παράλληλα υπάρχουν κανόνες και διαδικασίες που ακολουθούνται σε περιπτώσεις κακοποίησης, τότε αυτό δημιουργεί έναν προστατευτικό κλοιό. Επίσης η ενημέρωση για την κακοποίηση και κυρίως για τις πιο αδιόρατες μορφές κακοποίησης, η προληπτική δουλειά με οικογένειες και με εκπαιδευτικούς και η δουλειά με τους ίδιους τους ανθρώπους που έχουν κακοποιηθεί συμβάλλουν σίγουρα στο να κλείσει ο φαύλος κύκλος της βίας.

Πιστεύω ότι είναι πολύ σημαντικό ως κοινωνία να δημιουργήσουμε μια κουλτούρα σεβασμού και ανθρωπιάς για να μπορούν οι άνθρωποι να μιλάνε και να αντιμετωπίζεται η κακοποίηση άμεσα.

Συχνότητα της κακοποίησης στους ανήλικους

Σύμφωνα με μια έκθεση που συνέκρινε έρευνες από όλο τον κόσμο, το 7.6 % των αγοριών και το 18% των κοριτσιών έχουν βιώσει σεξουαλική κακοποίηση. Το 22,6% των παιδιών έχουν βιώσει σωματική κακοποίηση, και το 35% έχουν υποστεί συναισθηματική κακοποίηση, δηλαδή ο ένας στους τρεις.

Γιατί τώρα;

Η σεξουαλική κακοποίηση δεν αποκαλύπτεται εύκολα και δη από ανήλικους για πολλούς λόγους. Το άτομο μπορεί να αισθάνεται υπεύθυνο για την κακοποίηση, να νιώθει ντροπή για αυτό που του συνέβη, να φοβάται ότι θα το κατηγορήσουν, ότι θα το κρίνουν αρνητικά ή ότι δεν θα το πιστέψουν, ή να ανησχυχεί ότι θα αναστατώσει τους γονείς του. Επίσης τα παιδιά που έχουν κακοποιηθεί από ένα μέλος της οικογένειας είναι πιο πιθανό να μην το αποκαλύψουν ή να καθυστερήσουν να το αποκαλύψουν. Αυτό που βοηθάει το άτομο που έχει κακοποιηθεί να μιλήσει είναι να έχει πρόσβαση σε κάποιον που εμπιστεύεται, να έχει την προσδοκία ότι θα το πιστέψουν και κυρίως να συνειδητοποιήσει ότι αυτό που του έχει συμβεί δεν είναι φυσιολογικό. Αυτό τώρα φαίνεται να αλλάζει: πολλά πράγματα που θεωρούνταν φυσιολογικά, όπως το να σου μιλάνε άσχημα, παύουν να είναι αποδεκτά. Επίσης μην ξεχνάμε την τιμωρητική στάση που συχνά αντιμετωπίζουν τα κακοποιημένα άτομα: (μπορεί να χάσουν τη δουλειά τους, ή να τεθούν στο περιθώριο). Έχει σημασία να πιστεύει κάποιος ότι θα γίνει αποδεκτός από το σύνολο, για να μιλήσει, όπως και το να είναι έτοιμος συναισθηματικά. Αυτό όμως που είναι βέβαιο είναι πως το άτομο που έχει κακοποιηθεί δεν το θυμήθηκε ξαφνικά τώρα, η κακοποίηση είναι κάτι που δεν το ξεχνά κανείς. Απλά μπορεί κάποιος να επιλέξει να μιλήσει σε κάποια συγκεκριμένη στιγμή για το τραύμα του, επειδή νιώθει πιο δυνατός, επειδή μπορεί να θέλει να γίνει κάτι για αυτό ή να εμποδίσει τον δράστη να συνεχίσει να κακοποιεί και άλλα άτομα ή να θέλει να αλλάξει τα πράγματα.

Πώς μπορεί ο γονιός να διακρίνει σημάδια κακοποίησης στο παιδί

Είναι πολύ δύσκολο να διακρίνει κανείς την κακοποίηση επειδή τα παιδιά μπορεί να δείξουν σημάδια στρες για πολλούς λόγους που είναι φυσιολογικοί για την παιδική ηλικία. Επίσης υπάρχουν διαφορετικά σημάδια για τα διάφορα είδη κακοποίησης. Σε γενικές γραμμές αν παρατηρήσει ο γονιός αλλαγές στη συμπεριφορά του παιδιού, τότε έχουμε μια ένδειξη πως κάτι μπορεί να συμβαίνει. Όταν το παιδί νιώθει εμπιστοσύνη και αισθάνεται ότι θα τον ακούσει κάποιος, θα μιλήσει πιο εύκολα. Αν όμως νιώσει ότι ο γονιός ή ο κηδεμόνας του μπορεί να αντιδράσει υπερβολικά ή να μην κάνει τίποτα, επίσης θα δυσκολευτεί να ανοιχτεί. Το πιο σημαντικό είναι να έχουμε μια καλή σχέση με το παιδί για να μπορέσει σε μια τέτοια περίπτωση να μας εμπιστευτεί την εμπειρία του.