Margarete Schütte-Lihotzky: Ποια ήταν η Αυστριακή σχεδιάστρια που εφηύρε τη μοντέρνα κουζίνα και την θεωρούσε κατάρα
Είναι σύνηθες να συνδέουμε έναν δημιουργό με το έργο του: Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι και η Μόνα Λίζα, ο Αινστάιν και η θεωρία της σχετικότητας, ο Στιβ Τζομπς και το iPhone. Αλλά στην περίπτωση της διάσημης Αυστριακής σχεδιάστριας του 19ου αιώνα Margarete Schütte-Lihotzky, αν ζούσε ακόμη, θα προτιμούσε να τη συνδέουν με τα λιγότερο γνωστά έργα της.
«Δεν είμαι κουζίνα» έχει δηλώσει χαρακτηριστικά. Αλλά το γεγονός ότι η κουζίνα που η ίδια σχεδίασε το 1926, γνωστή ως «Frankfurt Kitchen», έφερε επανάσταση στην εσωτερική αρχιτεκτονική των σπιτιών, εφαρμόζοντας αρχές που χρησιμοποιούμε σήμερα στη σύγχρονη κουζίνα, και γι’ αυτό πρέπει να την επαινεί κανείς.
Μάλιστα, από τον Οκτώβριο του 2022, το διαμέρισμά της στη Βιέννη άνοιξε για δημόσιες ξεναγήσεις μετά από αποκατάσταση ενώ από φέτος τον Σεπτέμβριο, μπορεί να δει κανείς και την ανακαινισμένη κουζίνα της.
Ποια ήταν η Margarete Schütte-Lihotzky; Η πρώτη γυναίκα φοιτήτρια σε Πανεπιστήμιο Τεχνών
Η
σχεδιάστρια γεννήθηκε το 1897 σε μια
μεσοαστική οικογένεια που ζούσε στη
συνοικία Margareten της
Βιέννης. Παρόλο που η οικογένειά της
ήταν προοδευτική για την εποχή, αρχικά
δεν έδειξε κατανόηση στην ιδέα να
σπουδάσει αρχιτεκτονική.
Παρ’ όλα αυτά, η σχεδιάστρια έγινε η πρώτη φοιτήτρια στο Kunstgewerbeschule, γνωστό σήμερα ως Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Τεχνών της Βιέννης. «Νόμιζαν ότι θα πέθαινα από την πείνα. Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί ότι θα προσλάμβανε μια γυναίκα για να χτίσει ένα σπίτι το 1916 – ούτε καν εγώ» δήλωσε η ίδια δεκαετίες αργότερα, στα 100α της γενέθλια.
Ως φοιτήτρια, η Schütte-Lihotzky εργάστηκε με τον μέντορά της Oskar Strnad πάνω σε οικονομικά προσιτές κατοικίες για την εργατική τάξη, μια δημογραφική ομάδα σχετικά άγνωστη στη νεαρή αρχιτέκτονα. Επισκεπτόμενη υπάρχουσες τοποθεσίες, έμεινε έκπληκτη από τις συνθήκες διαβίωσης. «Δεν γνώριζα ακόμη τη σπουδαία ρήση του Χάινριχ Ζίλε, «Μπορείς να σκοτώσεις έναν άνθρωπο με ένα διαμέρισμα εξίσου καλά με ένα τσεκούρι», αλλά το ένιωσα», έγραψε αργότερα η Schütte-Lihotzky στα απομνημονεύματά της. Από εκείνο το σημείο και μετά, ήταν αποφασισμένη να χρησιμοποιήσει την καριέρα της ως αρχιτέκτονας για να ελαφρύνει κάποια από τα βάρη της εργατικής τάξης, και συγκεκριμένα μέσω του αποτελεσματικού σχεδιασμού κατοικιών.
Καθώς ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος έφτασε στο τέλος του και η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία κατέρρευσε, η Βιέννη αντιμετώπισε ακραία έλλειψη κατοικιών. Το Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα της Αυστρίας (SDAP), το οποίο διατηρούσε τον πολιτικό έλεγχο της πόλης που τότε ήταν ανεπίσημα γνωστή ως Κόκκινη Βιέννη, ξεκίνησε μια μεγάλη εκστρατεία για την κατασκευή κοινωνικών κατοικιών. Ως εκ τούτου, η Schütte-Lihotzky, η οποία ήταν βαθιά επηρεασμένη από τις πεποιθήσεις του SDAP, δεν δυσκολεύτηκε να βρει δουλειά που να ευθυγραμμίζεται με την επιθυμία της να εξαλείψει τις ταξικές διακρίσεις στον τομέα της αρχιτεκτονικής.
Πώς δημιουργήθηκε η ιδέα για τo magnus opus της - την Κουζίνα της Φρανκφούρτης
Ένα από τα πρώτα της έργα ήταν ο σχεδιασμός διαμερισμάτων για ανύπαντρες, εργαζόμενες γυναίκες, ενώ στη συνέχεια συνεργάστηκε με τους αναγνωρισμένους Αυστριακούς αρχιτέκτονες Adolf Loos και Josef Frank για την ανάπτυξη συγκροτημάτων κατοικιών για ασθενείς και βετεράνους. Στην άλλη άκρη των συνόρων, στη Φρανκφούρτη της Γερμανίας, γινόταν παρόμοια ανάπτυξη κοινωνικών κατοικιών στο πλαίσιο ενός προγράμματος που ονομαζόταν «Νέα Φρανκφούρτη». Όταν ο αρχιτέκτονας Ernst May κάλεσε την Schütte-Lihotzky να συμμετάσχει στον σκοπό αυτό το 1926, εκείνη ανταποκρίθηκε -και τελικά κατέληξε να σχεδιάσει το magnum opus της.
Χωρίς καν να μαγειρεύει, δημιούργησε το πρότυπο της σύγχρονης κουζίνας
Η κουζίνα της Φρανκφούρτης μπορεί να μην είναι πολύ αναγνωρίσιμη από το όνομά της, αλλά είναι σίγουρα αναγνωρίσιμη από τα στοιχεία της: πλακάκια στην πλάτη, οργανωμένα ντουλάπια και ένα παράθυρο πάνω από το νεροχύτη, για να αναφέρουμε μερικά από αυτά. Ο στόχος της Schütte-Lihotzky με το σχεδιασμό αυτής της κουζίνας ήταν να κάνει τη ζωή ευκολότερη για όσους τη χρησιμοποιούν. Θεωρούσε την οικιακή εργασία επάγγελμα, όχι υποχρέωση ή αγγαρεία, και ως εκ τούτου είχε μεγάλο σεβασμό για τις γυναίκες που διαχειρίζονταν την οικιακή ζωή - ακόμη και αν η ίδια η Schütte-Lihotzky δεν ήταν μία από αυτές. (Αργότερα στη ζωή της παραδέχτηκε «...αλλά για να πω την αλήθεια, πριν δημιουργήσω την Κουζίνα της Φρανκφούρτης, δεν είχα ποτέ διαχειριστεί νοικοκυριό, δεν μαγείρευα ούτε είχα καμία απολύτως εμπειρία στην κουζίνα»).
Πριν λοιπόν, σχεδιάσει την κουζίνα της Φρανκφούρτης, οι κουζίνες στις εργατικές κατοικίες ήταν συνήθως χτισμένες μέσα στο σαλόνι, το οποίο μερικές φορές χρησίμευε και ως υπνοδωμάτιο. Η Schütte-Lihotzky τη διαχώρισε, παρέχοντας έναν ξεχωριστό χώρο στον οποίο οι γυναίκες μπορούσαν να εργαστούν. Ο χώρος ήταν μικροσκοπικός – μόλις 4x2 μέτρα – οπότε η Schütte-Lihotzky άντλησε στοιχεία από την αποτελεσματικότητα των κουζινών στα σιδηροδρομικά βαγόνια, καθώς και από τα επιστημονικά εργαστήρια.
Βασίστηκε στο σχεδιασμό της σε συνεντεύξεις με νοικοκυρές και σε μελέτες της κίνησης του χρόνου της εργασίας τους στην κουζίνα, επιμένοντας σε ένα μικρό μέγεθος όχι μόνο για να εξοικονομήσει χώρο, αλλά και για να μειώσει τον αριθμό των βημάτων που έπρεπε να κάνει μια νοικοκυρά μεταξύ των εργασιών της. Περίπου 10.000 από αυτές τις κουζίνες κατασκευάστηκαν στη Φρανκφούρτη, καθεμία από τις οποίες ήταν πλήρως εξοπλισμένη με ντουλάπια και συσκευές που ταίριαζαν στη μοναδική διαρρύθμιση - έγινε το πρώτο εντοιχισμένο κιτ κουζίνας.
Γιατί την κατηγόρησαν οι επικριτές της
Αν και η κουζίνα της Φρανκφούρτης εγκαινίασε ένα νέο πρότυπο σχεδιασμού για τους χώρους εργασίας μαγειρικής, το οποίο συνεχίζει να χρησιμοποιείται σήμερα με διάφορες προσαρμογές, δεν έλειψαν και οι επικριτές της. Οι φεμινίστριες, ειδικότερα, κατήγγειλαν την υποταγή των γυναικών από την κουζίνα - μια κριτική που η Schütte-Lihotzky καυτηρίασε. Στόχος του αρχιτέκτονα ήταν να μειώσει το βάρος της μη αμειβόμενης εργασίας των γυναικών στο σπίτι και ενδεχομένως να δώσει ρίζες στην ανεξαρτησία τους. «Ήμουν πεπεισμένη ότι η οικονομική ανεξαρτησία και η αυτοπραγμάτωση των γυναικών θα αποτελούσε κοινό αγαθό και ότι, ως εκ τούτου, ο περαιτέρω εξορθολογισμός της οικιακής εργασίας ήταν επιβεβλημένος», έγραψε η Schütte-Lihotzky στα απομνημονεύματά της.
Το διασημότερο έργο της έγινε και η «κατάρα» της
Αν και η Κουζίνα της Φρανκφούρτης της Schütte-Lihotzky είναι το πιο διάσημο έργο της αρχιτέκτονος -ο βιεννέζος τραγουδιστής Robert Rotifer έγραψε μάλιστα ένα τραγούδι γι' αυτό το 2008- είναι ίσως το λιγότερο αγαπημένο της, αν μη τι άλλο για τη μακρόχρονη φήμη του. «Αν ήξερα ότι όλοι θα συνέχιζαν να μιλάνε μόνο γι’ αυτό και τίποτα άλλο, δεν θα έχτιζα ποτέ αυτή την καταραμένη κουζίνα!», είπε σε ηλικία 101 ετών.
Πάντως, η κουζίνα μπορεί να είναι η πιο προφανής φυσική αναπαράσταση των προσωπικών της στόχων για κοινωνικά συνειδητό σχεδιασμό, τους οποίους συνέχισε να επιδιώκει καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής της, αλλά η φιλοσοφία της επεκτάθηκε και στις πολιτικές της πεποιθήσεις, ιδίως όταν ο κόσμος βυθίστηκε και πάλι στον πόλεμο.
Κατά του ναζισμού, καταδικάστηκε σε θάνατο
Ένθερμη αντιφασίστρια, η Schütte-Lihotzky εντάχθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Αυστρίας κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Αφού εντάχθηκε στην αντίσταση κατά των Ναζί, φυλακίστηκε στη Γερμανία από την Γκεστάπο το 1941 και καταδικάστηκε σε θάνατο. Γλίτωσε όμως από αυτή τη μοίρα μετά την απελευθέρωση τον Απρίλιο του 1945. Επιστρέφοντας στη Βιέννη μετά τον πόλεμο, η Schütte-Lihotzky βρέθηκε χωρίς δουλειά για πρώτη φορά στην καριέρα της, καθώς οι πιθανοί πελάτες απέφευγαν τις σχέσεις της με τους κομμουνιστές κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.
«Μέσα σε είκοσι χρόνια έχτισα δύο παιδικούς σταθμούς, ενώ οι πρώην ναζί είχαν πολύ μεγάλες παραγγελίες», είπε. Ως εκ τούτου, βρήκε δουλειά εκτός Αυστρίας -στην Κίνα, την Κούβα και τη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας. Τελικά θα ξαναβγεί στη δημοσιότητα, κυρίως το 1988, όταν επρόκειτο να τιμηθεί από τον Αυστριακό ομοσπονδιακό πρόεδρο Κουρτ Βάλντχαϊμ. Η Schütte-Lihotzky, ωστόσο, δεν θα δεχόταν την αναγνώρισή του λόγω της υποτιθέμενης συμμετοχής του σε ναζιστικές δραστηριότητες κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Η Schütte-Lihotzky πέθανε σε ηλικία 102 ετών το 2000, αναγνωρισμένη για το έργο της ως πρωτοπόρος γυναίκα αρχιτέκτονας και ακτιβίστρια, όχι μόνο ως σχεδιάστρια της Κουζίνας της Φρανκφούρτης. Σήμερα, η κληρονομιά της συνεχίζεται. Το διαμέρισμα 55 τετραγωνικών μέτρων στη Franzensgasse της Βιέννης, στο οποίο έζησε τα τελευταία 30 χρόνια της ζωής της, ανακαινίστηκε και άνοιξε για το κοινό τον Οκτώβριο του 2022- επισκεφθείτε το χώρο για να διαπιστώσετε από πρώτο χέρι την αφοσίωσή της στον αποτελεσματικό σχεδιασμό.
