Ψύχωση, ο συγγενής της κατάθλιψης -Η Λήδα Άλκηστη Ξενάκη αποκαλύπτει τα πρώτα συμπτώματα της διαταραχής

Η ψύχωση δεν είναι απλώς μια λέξη για να περιγράψουμε την ψυχολογική μας κατάσταση, κι ας την χρησιμοποιούμε με μεγάλη ευκολία στην καθημερινότητά μας. Η ψύχωση είναι μια διαταραχή. Δεν είναι εύκολο να την εντοπίσουμε, ίσως γιατί συγγενεύει με την κατάθλιψη ή με άλλες μορφές ψυχολογικής αδυναμίας.

Εμφανίζεται σε νέες ηλικίες, ή καλύτερα στα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής μας. Κι όσο πιο γρήγορα την αντιληφθούμε τόσο καλύτερα τόσο για εκείνον που πάσχει όσο και για το περιβάλλον του.

Από τις αρχές της δεκαετίας του ΄90 διάφορες ερευνητικές ομάδες ανά τον κόσμο προσπαθούν να φωτίσουν την πολυπλοκότητά της ψύχωσης. Στην Ελλάδα, μια τέτοια ερευνητική ομάδα είναι και η ομάδα για τα Πρώτα Ψυχωτικά Επεισόδια (ΠΨΕ)της Α’ Πανεπιστημιακής Κλινικής του Αιγινητείου νοσοκομείου, υπό τον καθηγητή Νίκο Στεφανή και σε συνεργασία με το διεθνές ερευνητικό πρόγραμμα EU-GEI.

Η ομάδα δημιουργήθηκε το 2014 αποτελούμενη από ψυχιάτρους, νευροψυχολόγους και γενετιστές. Τα περιστατικά που περιλαμβάνονται στη μελέτη είναι άτομα 16-45 ετών, που παρουσιάζουν ΠΨΕ και αναζητούν για πρώτη φορά θεραπεία. Στόχος της μελέτης, που βρίσκεται σε εξείλιξη, είναι (μέσα από ένα δείγμα 200 ατόμων), να διερευνηθούς όλες οι παράμετροι στην ανάπτυξη και την πορεία της ψύχωσης.

Η Λήδα-Αλκηστη Ξενάκη, ψυχίατρος-ψυχοθεραπεύτρια και επιστημονική συνεργάτις στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο, στην Μονάδα Πρώιμης Παρέμβασης, συμμετέχει στην έρευνα αυτή και εξηγεί:

Τι είναι η ψύχωση;

Ψύχωση ονομάζουμε μια διαταραχή της ψυχικής λειτουργίας, που χαρακτηρίζεται από απώλεια ελέγχου της πραγματικότητας. Το άτομο βιώνει μια σειρά συμπτωμάτων που αδυνατεί να ξεχωρίσει ότι προέρχονται από τον εαυτό του και τα αποδίδει στο περιβάλλον.

Πως την αντιλαμβανόμαστε στους οικείους μας;

Γίνονται επιφυλακτικοί, καχύποπτοι ή μπορεί να έχουν μια έντονη ανησυχία που να τους δυσκολεύει στον ύπνο ή να μην έχουν μεγάλη συγκέντρωση. Παρατηρούμε δηλαδή μια μικρή έκπτωση στην λειτουργικότητά τους μαζί με κάποιες ήπιες διαταραχές στην σκέψη. Υπάρχουν άνθρωποι εσωστρεφείς που έχουν μάθει να λειτουργούν έτσι. Υπάρχουν όμως κι άλλοι που βλέπεις ότι ξαφνικά αρχίζουν και αποκόπτονται, να αλλάζουν. Βέβαια δεν το μοιράζονται εύκολα, γιατί νοιώθουν απειλητικά με αυτούς που τους ρωτάνε.

Ποια είναι τα συμπτώματα;

Είναι κυρίως παραληρητικές ιδέες, δηλαδή εσφαλμένες πεποιθήσεις ή ολότελα παραποιημένες ερμηνείες μιας κοινής αντίληψης, πληροφορίας ή κατάστασης, που το άτομο πιστεύει ακράδαντα. Το περιεχόμενο των ιδεών μπορεί να είναι συνομωσίας, παρακολούθησης, δίωξης, μεγαλείου, μηδενισμού κ.ά.

Η ψύχωση εμπεριέχει ψευδαισθήσεις;

Ναι, είναι συχνά φαινόμενα οι ψευδαισθήσεις, οι οποίες είναι αντιληπτικά βιώματα σε οποιοδήποτε αισθητηριακό πεδίο (ακουστικό, οπτικό, οσφρητικό, σωματικό), που συμβαίνουν απουσία κάποιου εξωτερικού ερεθίσματος. Οι πιο συνηθισμένες είναι οι ακουστικές ψευδαισθήσεις, όπου το άτομο ακούει ήχους ή φωνές που δεν προέρχονται από τον εξωτερικό κόσμο. Άλλα συνοδά συμπτώματα μπορεί να είναι η απορρύθμιση της διάθεσης και η αποδιοργάνωση της ομιλίας και της συμπεριφοράς.

Η ψύχωση απομονώνει;

Είναι αλήθεια πως τα ψυχωσικά φαινόμενα διεισδύουν στον τρόπο που σχετίζεται το άτομο με τον εαυτό του και τον κόσμο, υπονομεύοντας συχνά τη δυνατότητά του να φροντίζει τον εαυτό του, να συνάπτει δημιουργικές σχέσεις με τους άλλους, και να απολαμβάνει τη ζωή.

Συγγενεύει με την κατάθλιψη;

Ναι, το πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο συγγενεύει με την κατάθλιψη. Υπάρχουν καταθλίψεις μέσα στην δεξαμενή των περιστατικών μας, συναισθηματικά περιστατικά που στην ακραία τους φάση είχαν μια εκτροπή ψυχωσική.

Σε ποια ηλικία πρωτοεμφανίζεται;

Το πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο (ΠΨΕ) εμφανίζεται συνήθως στη μετεφηβική ηλικία και πρώτη ενήλικη ζωή (15-25 άντρες/25-35 γυναίκες). Κάθε χρόνο στην Ελλάδα γύρω στα 3.500 άτομα θα παρουσιάσουν για πρώτη φορά ψυχωσικό επεισόδιο.

Ξαφνικά προκύπτει ένα τέτοιο επεισόδιο;

Η έναρξη του επεισοδίου μπορεί να είναι αιφνίδια ή σταδιακή και να αναπτύσσεται σε διάστημα αρκετών ημερών ή και μηνών. Η πορεία ποικίλλει από ένα μεμονωμένο επεισόδιο, μέχρι πολλαπλά επεισόδια ή συνεχιζόμενη χρόνια νόσος. Η κρίσιμη περίοδος για τη διαμόρφωση της μακροπρόθεσμης έκβασης των ψυχωτικών διαταραχών είναι τα 5 πρώτα χρόνια από την έναρξη των συμπτωμάτων, ακόμα και εκείνων που είναι ήπια σε ένταση και διάρκεια (προδρομική φάση). Αυτό σημαίνει ότι όσο νωρίτερα αναγνωρισθούν και αντιμετωπισθούν τα ψυχωσικά φαινόμενα, τόσο καλύτερη θα είναι η έκβαση και η πορεία.

Ποια είναι η αιτία;

Η αιτία της ψύχωσης είναι σύνθετη. Θεωρείται ότι προκαλείται από την αλληλεπίδραση γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Είναι πιθανό ότι ορισμένοι άνθρωποι γεννιούνται με μία προδιάθεση να αναπτύξουν μια τέτοια διαταραχή. Επίσης άνθρωποι με οικογενειακό ιστορικό ψύχωσης έχουν μία ελαφρώς μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν ψύχωση. Δεν υπάρχει όμως ένα και μοναδικό γονίδιο που να ευθύνεται για την ψύχωση, αλλά ένας αριθμός γονιδίων περιορισμένης διεισδυτικότητας που μπορεί να αυξάνουν την πιθανότητα εκδήλωσης της νόσου. Από την άλλη στην πορεία ανάπτυξης του ατόμου παράγοντες όπως περιγεννητικά συμβάματα, αντιξοότητες ή κακουχίες στην παιδική ηλικία, τραυματικά γεγονότα, ψυχοκοινωνικό στρες, χρήση ουσιών κ.ά. ενδέχεται να μεσολαβούν στην ανάπτυξη ενός ψυχωσικού επεισοδίου.

Υπάρχει θεραπεία;

Η θεραπευτική αντιμετώπιση της ψύχωσης πρέπει να είναι πολύπλευρη (φαρμακολογική, ψυχολογική και κοινωνική), ώστε να περιλαμβάνει όχι μόνο την άμεση μείωση των συμπτωμάτων και την πρόληψη των υποτροπών, αλλά και τη βελτίωση της λειτουργικότητας και της ποιότητας ζωής του ατόμου. Τα τελευταία 25 χρόνια τεκμηριωμένες μελέτες έχουν αναδείξει την αποτελεσματικότητα υπηρεσιών έγκαιρης παρέμβασης στην ψύχωση (ΕΠΨ), που είναι οργανωμένες κοινοτικά. Οι υπηρεσίες αυτές στοχεύουν στην άμεση, ενεργητική και πολυεπίπεδη υποστήριξη των νέων ασθενών και των οικογενειών τους από τα πρώτα στάδια εμφάνισης των συμπτωμάτων.

***Εκτός από το Αιγινήτειο Νοσοκομείο στην Αθήνα, στην Ελλάδα, λειτουργούν επίσης υπηρεσίες στα Ιωάννινα (Πανεπιστημιακή Ψυχιατρική Κλινική), στην Θεσσαλονίκη (Ειδικό εξωτερικό Ιατρείο στο Νοσοκομείο Παπαγεωργίου) και στητν Πάτρα (Ειδικό εξωτερικό Ιατρείο ΕΠΨ στην Πανεπιστημιακή Κλινική).