Άννα Κανδαράκη: «Μια κρίση δεν γεννάει προβλήματα, αναδεικνύει ήδη υπάρχουσες δυσκολίες»

Μια νέα καθημερινότητα φέρνει μαζί του ο Κορωνοϊος, κι αυτήν καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Σε αυτό το ενώπιος ενωπίω με τον εαυτό μας, τον άνθρωπό μας, τα παιδιά ή τους γονείς μας, ο καθένας μας βρίσκεται μπροστά σε κάτι πρωτόγνωρο:

Η κλινική ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια Αννα Κανδαράκη, έμπειρη σε θέματα ζευγαριών και οικογένειας, προσεγγίζει τις δυσκολίες, φωτίζει τις θετικές πλευρές και προτείνει, με την δική της, επιστημονική ματιά, τρόπους ώστε να να βγούμε κερδισμένοι από αυτή την μεγάλη δοκιμασία.

«Μένουμε σπίτι»: Πόσο «επικίνδυνο» μπορεί να είναι για το ζευγάρι ή την οικογένεια;

«Μια κρίση δεν γεννάει προβλήματα, αναδεικνύει ήδη υπάρχουσες δυσκολίες. Στην φάση που είμαστε σήμερα δοκιμάζονται όλα. Πρώτα απ΄όλα ο ίδιος μας ο εαυτός. Αν έχουμε προτιμήσει στο παρελθόν να παίρνουμε και να αντλούμε χαρά από το έξω, το έχειν, να ψωνίζουμε, να καταναλώνουμε, να αγοράζουμε, τώρα αυτό το κομμάτι μας περιορίζεται. Πρέπει να δούμε το είναι, τι είμαι εγώ, και να μην χαθούμε στο έχειν.
Από την άλλη πλευρά θα δοκιμαστούν όλες οι σχέσεις: Ένας γάμος που έχει γίνει για συμβατικούς λόγους και τώρα περιορίζεται σε τέσσερις τοίχους. Οι σχέσεις με τα παιδιά μας που μπορεί να τις έχουμε ξεχάσει ή που είχαμε συνηθίσει να τα παρκάρουμε σε παππούδες και γιαγιάδες και τώρα ξαφνικά βρισκόμαστε και ξανασυστηνόμααστε.
Ουσιαστικά σήμερα στις σχέσεις μας μπαίνουν καινούργιες ισορροπίες. Ξαναγνωριζόμαστε και ξανασυστηνόμαστε. Η νέα κρίση θα φέρει νέες ισορροπίες στις σχέσεις μας και με τον ίδιο μας τον εαυτό».

Μηδενίζει το κοντέρ;

«Ναι, είναι σαν να ξεκινάμε από την αρχή αλλά με αποθέματα, ήδη, δεμένα στην πλάτη. Δεν ξεκινάμε ξεκουράστοι ούτε από μηδενική βάση. Θα δούμε τις σχέσεις μας σε όλη τους την αλήθεια, σαν να σηκώνεται το χαλί και να βλέπουμε τι υπάρχει από κάτω. Θα παραφράσω την πρόταση του Αντώνη Σαμαράκη, ότι τα σώματά μας είναι πιο μακριά από ποτέ αλλά οι ψυχές μας πρέπει να πλησιάσουν, να έρθουν πιο κοντά. Γιατί οι ανθρώπινες σχέσεις θα είναι ασπίδα σε όλο αυτό που βιώνουμε».

Επικοινωνία ή απομόνωση μέσα στο σπίτι;

«Η κατάσταση είναι πρωτόγνωρη. Αλεπού και αλεπουδάκια έχουν την ίδια ηλικία. Θα πρέπει να αποφύγουμε λοιπόν τις γενικεύσεις. Ναι μεν έχουμε να κάνουμε με έναν δημοκρατικό ιό, που απευθύνεται σε όλους και όλοι είμαστε ίσοι απέναντι στον κίνδυνο. Αλλά το πώς θα το αντιμετωπίσει κανείς έχει να κάνει με τα δικά του ψυχικά αποθέματα, με το πόση ανθεκτικότητα έχει. Αυτή την στιγμή καλούμαστε να σεβαστούμε τόσο την δική μας την ανάγκη όσο και του διπλανού μας. Θα πρέπει να είμαστε σε μια εγρήγορση να καταλάβουμε πότε συγχρονιζόμαστε στην επιθυμία της επικοινωνίας. Δεν μπορούμε να επιβάλουμε και να επιμείνουμε σε μια επικοινωνία που μπορεί ένα ζευγάρι να μην την έχει -θέλει χτίσιμο και χρόνο η επικοινωνία, μια σταδιακή διεργασία.
Τώρα ερχόμαστε αντιμέτωποι και με το πόσο εμείς θέλουμε να επικοινωνήσουμε με τους άλλους. Και να σεβαστούμε εμείς την ανάγκη στην μοναχικότητά μας, όχι στην απομόνωση. Αλλο απομόνωση, που είναι στείρα, κι άλλο μοναξιά, που μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά δημιουργική.
Είναι μια μοναδική ευκαιρία να γνωρίσουμε καλύτερα και τον εαυτό μας και τον διπλανό μας. Εχουμε τον χρόνο. Αρκεί να βρούμε το σωστό timing στην επικοινωνία. Και να χτίσουμε το μαζί».

Είναι μια δοκιμασία όλο αυτό για το ζευγάρι;

«Μια συμπυκνωμένη σχέση είναι, σαν να μπαίνει σε αργό ρυθμό μεν, στο forward δε…. Και δοκιμαζόμαστε για το πόσες φορές μπορεί ο άλλος να πάρει πολλούς και διαφορετικούς ρόλους. Τώρα όλοι οι ρόλοι, φίλοι, γονείς, συνεργάτες, συνάδελφοι, συγγενείς, συμπυκνώνονται σε ένα μόνο πρόσωπο. Οπότε πρέπει να προσέξουμε να μην το παραφορτώσουμε, ιδίως αν η σχέση είναι πρόσφατη. Θα είναι άδικο».

Πώς αντικαθίσταται το έχειν από το είναι;

«Αυτή την αγωνία του έχειν την βλέπουμε ακόμα μέσα από τις ουρές στα σούπερ-μάρκετ ή στις τράπεζες. Βιώνουμε την αγωνία της αβεβαιότητας και απώλειας ελέγχου. Το γεγονός ότι δεν μπορώ να γνωρίζω μέχρι πότε θα συνεχίσει όλο αυτό και πότε θα τελειώσει, μας κάνει να νιώθουμε το αίσθημα του εγκλωβισμού, πιο πολύ κι από το ότι μένουμε σπίτι μας -μας δυσκολεύει.
Ως προς το κομμάτι των υλικών αγαθών, είναι μια τεράστια ευκαιρία, καθόλου εύκολη βέβαια, να δώσουμε πραγματική αξία στο αγαθό της ζωής. Γιατί αυτή την στιγμή διακινδυνεύεται κι αυτό. Είναι η πρώτη φορά, στην δική μας την γενιά, που χάνουμε την παντοδυναμία μας. Εμείς στην ψυχοθεραπεία μιλάμε για την παιδική παντοδυναμία. Το παιδί κλαίει όταν δεν βλέπει την μαμά του γιατί νομίζει ότι η μαμά δεν υπάρχει, επειδή νιώθει το κέντρο του κόσμου.
Αυτό γίνεται τώρα. Καταλαβαίνουμε ότι δεν είμαστε το κέντρο του κόσμου, αλλά όπως όλοι, είμαστε σε κίνδυνο. Το αίσθημα κινδύνου μπορεί να μας οδηγήσει σε νέα ερωτηματικά για το ποια είναι τα σημαντικά της ζωής. Δεν υπάρχουν καθολικά σημαντικά –ο καθένας έχει το δικό του».

Πώς θα μπορούσαμε να το κάνουμε αυτό;

«Ξέρετε έχουμε μάθει τόσο πολύ να έχουμε τα κάτοπτρα στραμμένα προς τα έξω, να παρατηρούμε τους γύρω μας και όχι τον εαυτό μας, που όταν γυρίσουμε τα κάτοπτρα προς τα εμάς, δεν ξέρουμε τι να μας κάνουμε.
Λοιπόν ας ξεκινήσουμε με ένα τρίπτυχο υγιεινής ζωής, καθημερινότητας. Ύπνος, ας τον φορντίσουμε, ας βάλουμε ένα πρόγραμμα, μαζί με ένα τελετουργικό πριν πάμε να κοιμηθούμε. Ας δώσουμε χρόνο στον ύπνο μας, στην σωματική άσκηση, ας προσέξουμε την διατροφή μας. Κι ας σκεφτούμε πως θέλουμε να γεμίσουμε τον χρόνο αυτόν –βιβλίο, ταινία, κουβέντα. Ας αποφύγουμε τα ανούσια κι ας αναρωτηθούμε, «μπορώ, αντέχω να είμαι μόνος μου»; Οι περισσότεροι δεν αντέχουν τον εαυτό τους.
Ένα συχνό αίτημα στην ψυχοθεραπεία αφορά στο γιατί κάνω λάθος επιλογές, γιατί δεν βρίσκω το κατάλληλο σύντροφο. Κι όταν τους θέτω το ερώτημα «εσύ θα ήθελες να κάνεις σχέση με τον εαυτό σου, θα ήθελες να τον έχεις φίλο, φίλη», συνειδητοποιούν ότι δεν τον αντέχουν».

Από το “δεν έχω χρόνο” περάσαμε στο “έχω άπλετο χρόνο”, με τα παράλληλα προβλήματα φυσικά…

«Πολύ σωστά. Σε αυτή την φάση που είμαστε τώρα, δοκιμάζονται οι σχέσεις και σε ό,τι αφορά στις τριγωνοποιήσεις, σπάνε οι τριγωνοποιήσεις. Τι σημαίνει αυτό; Όταν υπάρχει μια ασταθής δυάδα έρχεται ένα τρίτο πράγμα που την σταθεροποιεί. Το τρίτο πράγμα αυτό μπορεί να είναι η ομάδα που φανατίζομαι, το γυμναστήριο, τα ψώνια, μια παράνομη σχέση, το παιδί… Αυτή την στιγμή φεύγει το τρίτο μέλος -η κατανάλωση, το γήπεδο, η καφετέρια, κι ερχόμαστε αντιμέτωποι με την αστάθειά μας. Είναι μια ευκαιρία να ενισχύσουμε τις δυάδες μας, να ενισχύσουμε το δύο και όχι το τρία.
Ακόμα και στις σχέσεις με ρωγμές, είναι ευκαιρία να τις φροντίσουμε. Φροντίζω, κι αυτό το λέω κυρίως στους νέους γονείς, σημαίνει φροντίζω για την αυτονομία και την αυτάρκεια του άλλου και όχι για την εξάρτησή του. Πως να μάθει να ψαρεύει το ίδιο κι όχι απλώς πως να το ταΐζεις ψάρια, κάτι που στην ελληνική οικογένεια ισχύει πάρα πολύ».

Γονείς με μικρά παιδιά: Πώς μπορούν να διαχειριστούν την νέα καθημερινότητα του “Mένουμε σπίτι”;

«Οι νέοι γονείς έχουν ευκαιρίες, τώρα που δεν ισχύει το γυρίζω κουρασμένος από την δουλειά και δεν έχω χρόνο, να ξαναγνωρίσουν τα παιδιά τους. Να τους εξηγήσουν τι συμβαίνει αυτή την στιγμή, να βάλουν κάποια όρια, να τα κάνουν να νιώσουν ασφάλεια χωρίς να νιώσουν αδιαφορία…
Θα μιλήσω για την λεξούλα που λέγεται χαρά. Συνήθως οι γονείς ζητάνε βοήθεια για το πως το παιδί τους θα γίνει καλός μαθητής. Το πιο σημαντικό όμως είναι τα παιδιά να είναι χαρούμενα. Κι αυτό ξεκινάει από δύο χαρούμενους γονείς. Ακόμα και σ΄αυτές τις δύσκολες ώρες που περνάμε μέσα στο σπίτι μας πρέπει να υπάρχει χαρά, να δημιουργούμε προϋποθέσεις χαράς.
Είναι μια ευκαιρία να δείξουμε στα παιδιά καινούργιους τρόπους δημιουργικότητας και φαντασίας. Να είναι παρούσα η μαμά αλλά να είναι μια χαρούμενη μαμά, που να μπορεί να μεταδώσει μήνυμα ελπίδας και χαράς -και μπορεί να γίνει ευφάνταστη και δημιουργική αν θέλει. Θυμηθείτε την λέξη χαρά λοιπόν και σε ακόμα μικρότερες ηλικίες την λέξη ξεγνοιασιά.
Επιπλέον είναι μια εποχή που μπορούμε να απομονώσουμε το βλέμμα των γύρω, το πώς φαινόμαστε και πώς μας κρίνουν οι γύρω. Μέσα στο σπίτι έχουμε την δυνατότητα να απαλλαγούμε από όλα αυτά που μας περιορίζουν και μας παγιδεύουν».

Δοκιμαζόμαστε τελικά σ΄αυτόν τον εγκλεισμό στους τέσσερις τοίχους…

«Ξέρετε, πρέπει να καταλάβουμε ότι δεν έχουμε έναν υποχρεωτικό εγκλεισμό αλλά εθελοντικό. Εμείς έτσι πρέπει να το καταλάβουμε αυτό. Μένουμε στο σπίτι μας για να μας φροντίσουμε. Δεν μένουμε σπίτι μας για τιμωρία. Κι αυτό είναι που θα μας κάνει να νιώσουμε πιο ελεύθεροι. Αντιθέτως μας δίνονται νέες δυνατότητες ελευθερίας μέσα στο σπίτι. Να διευρύνουμε τους τέσσερις τοίχους του σπιτιού μας και να αναζητήσουμε νέους τρόπους γνωριμίας και επικοινωνίας».

Μετά, θα γίνουμε καλύτεροι;

«Στην δουλειά που κάνω, ψάχνω το φως που κρύβει ο καθένας μέσα του. Είναι μια ευκαιρία να βγάλει ο καθένας το φως που έχει. Και σ΄αυτή την μοναδική και πρωτόγνωρη εμπειρία που ζούμε υπάρχει το εξής: Φροντίζοντας τον εαυτό μου, φροντίζω τον διπλανό μου. Κι αυτό μας αναδεικνύει κάποιο αλτρουιστικό αίσθημα που έχουμε μέσα μας. Δεν είναι μόνον ο εαυτός μας, αλλά και ο διπλανός μας. Περιορίζω εμένα, για να βοηθήσω εσένα, κι εσύ, αύριο, εμένα. Μας καλλιεργεί τον καλό μας εαυτό αυτή η συγκυρία και είναι μια ωραία πρόκληση, μετά από όλο αυτό, να το ενισχύσουμε και να το κρατήσουμε ζωντανό.
Διότι το ζητούμενο δεν είναι μόνο πως θα αντιμετωπίσουμε την κρίση, αλλά και πώς θα βγούμε από αυτή. Πώς θα μπορέσουμε να επανεκτιμήσουμε και να επαναξιολογήσουμε κάποιες βασικές αξίες που προηγουμένως θεωρούσαμε αυτονόητες –όπως μια απλή αγκαλιά. Μου λένε, νέοι ενήλικες, πόσο τους λείπει η μητρική αγκαλιά, την οποία προηγουμένως δεν σκέφτονταν. Θέλω λοιπόν να πιστεύω πολύ στο καλό που έχουμε μέσα μας. Το στοίχημα δεν είναι μόνο να βγει το φως, αλλά να εξαπλωθεί, να διατηρηθεί και να μην το ξανακλείσουμε πάλι μέσα».

*Η Αννα Κανδαράκη είναι Κλινική Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπεύτρια, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, Αριστούχος Paris V René Descartes της Σορβόννη - Διευθύντρια Ψυχοθεραπευτικού Κέντρου TherapyNest