Πέντε τραγούδια του Γιάννη Μαρκόπουλου που έγραψαν Ιστορία

Σε ηλικία  84 χρόνων, άφησε την τελευταία του πνοή, το Σάββατο 10 Ιουνίου, ο μεγάλος μας συνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος, του οποίου τα τραγούδια είναι απολύτως συνδεδεμένο με τη μεταπολεμική Ιστορία της χώρας μας.

Ένα από τα πιο γνωστά τραγούδια του Γιάννη Μαρκόπουλου και από αυτά που έχουν τραγουδηθεί περισσότερο από κάθε άλλο είναι τα «Παραπονεμένα λόγια» σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου, που συμπεριλαμβάνονται στο δίσκο «Το σεργιάνι του κόσμου». Αυτή ήταν και η πρώτη δισκογραφική συνεργασία του Μαρκόπουλου, που μελοποίησε τους στίχους αυτούς το 1972, με τον Γιώργο Νταλάρα.

Τα τραγούδια αυτά αρχικά παρουσιάστηκαν στην «Διαγώνιο» το Νοέμβριο του 1978 έως και τον Ιανουάριο του 1979 και είχαν τεράστια ανταπόκριση, γιατί εξέφραζαν τους αγώνες του λαού για την ελευθερία και τη δημοκρατία. Ο δίσκος, του οποίου το εξώφυλλο φιλοτέχνησε ο Δημήτρης Μυταράς, κυκλοφόρησε λίγους μήνες μετά από το τέλος των παραστάσεων.

«Πρόκειται για ένα πολιτικό τραγούδι, ένα απ` τα πολλά που έγραψα όπως τα `Τραγούδια του Αγώνα` που φτιάξαμε με τον Μίκη Θεοδωράκη το `71. Σε αυτή την ενότητα ήταν και τα `Παραπονεμένα λόγια` αλλά δεν το είχα τελειώσει. Είχα γράψει το πρώτο τετράστιχο και το άφησα στην άκρη. Μετά από χρόνια το έδωσα στον Γιάννη Μαρκόπουλο για να το μελοποιήσει και να το τραγουδήσει ο Νταλάρας. Σε αυτά τα πράγματα να ξέρετε τούτο: ένας στίχος όσο καλός και να είναι, αν δεν βοηθήσει η μαγεία της μουσικής, εάν δεν βοηθήσει η φωνή του τραγουδιστή, η τύχη του αλλάζει. Χωρίς τον Μαρκόπουλο και τον Νταλάρα τι τύχη θα είχε αυτό το τραγούδι;» είχε δηλώσει για το συγκεκριμένο κομμάτι ο Ελευθερίου στον Πιερή Παναγή και στον «Φιλελεύθερο« της Κύπρου σε συνέντευξή του.

Ζαβαρακατρανέμια: Το τραγούδι του μεγάλου συνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλου με τους περίεργους στίχους

Ο Γιάννης Μαρκόπουλος το 1968 μέσα στη δικτατορία γράφει το «Ζαβαρακατρανέμια», που εντάχθηκε στο δίσκο «Επιχείρησις Απόλλων». Γραμμένο σε μια ακαταλαβίστικη γλώσσα κατάφερε να περάσει τη λογοκρισία της Χούντας και σύντομα από στόμα σε στόμα γέμισε τους δρόμους της χώρας. Οι στίχοι ανήκουν στον ίδιο τον συνθέτη και κουβαλούν ένα κρυφό επαναστατικό μήνυμα.

Μιλώντας παλιότερα σε συνέντευξή στον Λευτέρη Παπαδόπουλο, ο Γιάννης Μαρκόπουλος ανέφερε ότι χρησιμοποίησε τις λέξεις «ζάβαρα» αντί για λάβαρα, «κάτρα» αντί για μαύρα, «νέμια» αντί για ανέμισαν. «Όταν έγραψα το Ζαβαρακατρανέμια μέσα στη δεκαετία του ’60, γύρω στο ’66, είναι ένα από τα μέρη μίας μουσικής τελετής που λέγεται “Ιδού ο Νυμφίος έρχεται”, το οποίο διατηρώ ακόμη ανέκδοτο. Κι έμεινε αυτό το τραγούδι όπου περιέχει πάρα πολλές σημαντικές λέξεις που είναι καθαρά ελληνικές. Ας το εξηγήσω, για πρώτη φορά, γίνεται σε αυτήν την εκπομπή, δεν το χω ξαναπεί.Το αλληλούια δεν είναι εβραϊκή λέξη, είναι η αλληλουχία κι έφυγε το Χ. Αλληλουχία, τόσο απλό. Το Ίλεως είναι το ίλεως, Ζάβαρα είναι -όπως καμιά φορά λέμε στην Κρήτη ‘’Μα το Ζα’’, το Δία.  Είναι μία εικόνα, όχι ακριβώς του Δία, αλλά μία εικόνα μέσα από τη ζωή του. Το Ζήτα παίζει τεράστιο ρόλο και είναι μία λέξη πάρα πολύ και βαθιά και αρχαία που έχουν χρησιμοποιήσει πολλές φορές σε θέματα εμπόλεμης κατάστασης. Λάμα είναι η κόψη του μαχαιριού, το νάμα είναι βάπτισμα, νέμια η ησυχία, αλλά όλες αυτές οι λέξεις μαζί ήταν μία έντονη διαμαρτυρία. Και αυτό το θέμα είναι πάλι ποίηση, αλλά έχει μία έντονη διαμαρτυρία», εξήγησε τότε  χαρακτηριστικά.

Το τραγούδι  αυτό το είπε η Μαρία Φαραντούρη, είχε όμως και μία περίεργη τύχη. Ο Γιαννης Μαρκόπουλος βρισκόταν στο Λονδίνο, παρακολουθώντας μία παράσταση της πρωτοποριακής αμερικανικής όμάδας Living theater. Ανάμεσα στο κοινό ήταν και ο Τζον Λένον, με τον οποίο συναντήθηκε ο συνθέτης στα παρασκήνια. Τότε και οι δύο μαζί συνεπαρμένοι από το κλίμα τραγούδησαν το «Ζαβαρακατρανέμια».

Με την αποκατάσταση της δημοκρατίας ο Γιάννης Μαρκόπουλος και πάλι σε συνεργασία με το Μάνο Ελευθερίου συνθέτει τα «Μαλαματένια λόγια». Το τραγούδι κυκλοφορεί το ’75 στον δίσκο «Θητεία» και στην πρώτη εκτέλεση τραγουδούν οι Χαράλαμπος Γαργανουράκης, Λάκης Χαλκιάς και Τάνια Τσανακλίδου. Ο Ελευθερίου είχε γράψει τους στίχους μέσα στη δικτατορία, αλλά το τραγούδι λογοκρίθηκε και έτσι έπρεπε να περιμένει στο συρτάρι μερικά χρόνια.

Μιλάει για τους αγώνες του εργατικού κινήματος, ενώ μέσα σε αυτό υπάρχουν και αναφορές σε ποιήματα του Γιώργου Σεφέρη, του οποίου η κηδεία έγινε η αφορμή για μία από τις μεγαλύτερες και πρώτες πορείες των πολιτών μέσα στην Επταετία. Επιπλέον αξίζει να σημειωθεί ότι ο στίχος και «όχι να ζεις με αυτή την κομπανία», όπως λέγεται στην ηχογραφημένη εκδοχή αρχικά ήταν γραμμένος ως «όχι να ζεις με αυτή τη συμμορία», ενώ το «ξημερώνοντας μέρα κακή» αναφέρεται σαφέστατα στην 21η Απριλίου, αλλά και στη δολοφονία του Λαμπράκη.

Τη μελωδία όμως αυτού του τραγουδιού, ο Μαρκόπουλος την είχε εμπνευστεί  στα 12 του σε μία προσπάθεια του να γράψει κάλαντα, γεγονός που έχει προκαλέσει τον ενθουσιασμό του δασκάλου του.

Από τα διασημότερα αντιπολεμικά τραγούδια στην ιστορία της Ελλάδας είναι και οι «Οχτροί» που γράφτηκε το 1972 σε μουσική του Γιάννη Μαρκόπουλου και στίχους του Γιώργου Σκούρτη. Το τραγούδησαν σε πρώτη εκτέλεση ο Νίκος Ξυλούρης και η Μαρία Δημητριάδη. Σε μια εποχή που η σκιά της Χούντας έστεκε ακόμα πάνω από την Ελλάδα, το συγκεκριμένο κομμάτι, που συμπεριλαμβάνεται στο δίσκο «Διάλειμμα», περιγράφει όσα συνέβησαν ολόκληρη τη μεταπολεμική περίοδο και παραμένει ανατριχιαστικά επίκαιρο.

Την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε και το «Όχι, δεν πρέπει», που σε πρώτη εκτέλεση τραγουδήθηκε από τον Θέμο Διαμαντίδη και τη Λιλή Χριστοδούλου σε έναν δίσκο 45 στροφών, αποσπώντας διεθνώς εξαιρετικές κριτικές. Εδώ τους στίχους υπογράφει ο Γιώργος Χρονάς.

Ο συνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος σε συνέντευξή του στον Αντώνη Μποσκοΐτη στη Lifo αναφέρει πως ο ποιητής Μιχάλης Κατσαρός του έδωσε ένα ποίημα τεσσάρων σελίδων από τις οποίες ο Χρονάς απομόνωσε μερικά κομμάτια. Αργότερα το ίδιο τραγούδι το συμπεριέλαβε και ο Ζιλ Ντασέν σε μία ταινία του, όπου ο συνθέτης έπαιζε πιάνο και τραγουδούσαν η Μελίνα Μερκούρη με τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ.