Η Ιουλίτα Ηλιοπούλου μάς ξεναγεί στο σπίτι του Οδυσσέα Ελύτη -Mέσα στο σύμπαν του νομπελίστα ποιητή
Κρυμμένο ανάμεσα σε νεοκλασικά κτίρια και γραφικά σοκάκια της Πλάκας, το Σπίτι του Οδυσσέα Ελύτη αποτελεί πλέον ένα νέο τοπόσημο για την Αθήνα, ένα μουσείο αφιερωμένο στον νομπελίστα ποιητή που ζει μέσα από τα έργα του.
Η πορεία από την ιδέα στην υλοποίηση ήθελε υπομονή, με την Ιουλίτα Ηλιοπούλου, ποιήτρια και τελευταία σύντροφο του Ελύτη, να είναι η κινητήριος δύναμη πίσω από αυτή την εξαιρετική πρωτοβουλία. Από το 2013 η συνεργασία της με το υπουργείο Πολιτισμού ξεκίνησε με την αποκατάσταση του παλιού νεοκλασικού κτιρίου στην οδό Διοσκούρων, και σήμερα το αποτέλεσμα είναι ένα σύγχρονο μουσείο που φιλοξενεί τη μοναδική συλλογή έργων τέχνης, βιβλίων και αρχειακού υλικού του Οδυσσέα Ελύτη.
«Δεν υπήρξε συστηματική έρευνα για την επιλογή. Ούτε ήταν ένα σχέδιο χρόνων. Υπήρξε, κάποια στιγμή, η δυνατότητα στέγασης αυτού του πολύτιμου υλικού που κατέχω, σε έναν χώρο ικανό να δέχεται επισκέπτες. Οι χώροι, που ανήκουν στην Πολιτεία, εν προκειμένω στο υπουργείο Πολιτισμού, όπως ξέρετε, είναι αρκετά σπίτια στην περιοχή της Πλάκας που στεγάζουν Εφορείες Αρχαιοτήτων αλλά και μικρά μουσεία. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, μου προτάθηκε από τον τότε αναπληρωτή υπουργό Πολιτισμού κ.Τζαβάρα η παραχώρηση αυτού του σπιτιού που είχε ήδη εν μέρει αποκατασταθεί το κτίριό του και έχρηζε μικρών ακόμη παρεμβάσεων. Πέρασαν δέκα χρόνια από τότε και το όλο σχέδιο είχε σταματήσει. Η νυν υπουργός Πολιτισμού κ. Μενδώνη είχε τη θέληση και το σθένος να το προχωρήσει, ώστε να πραγματωθεί αυτή η ιδέα», εξηγεί στο Βovary η Ιουλίτα Ηλιοπούλου.
Με την ίδια να μας ξεναγεί μέσα στους χώρους του, ζωντανεύει η ιστορία μιας ζωής γεμάτης έμπνευση, πάθος και δημιουργία, προσφέροντάς μας τη δυνατότητα να γνωρίσουμε τον Οδυσσέα Ελύτη όχι μόνο ως καλλιτέχνη, αλλά και ως άνθρωπο. «Σημαντικό στοιχείο που με οδήγησε σε αυτή την απόφαση ήταν αφ’ ενός μεν η επίγνωση της μέγιστης αξίας του έργου του Ελύτη, που συνιστά ένα ξεχωριστό εθνικό κεφάλαιο, αφ’ ετέρου δε η διάθεση -και αναγκαιότητα, όπως το βλέπω- το ευρύ κοινό, και κυρίως το νεανικό κοινό, να γνωρίσει τον κόσμο του ποιητή, και μέσα από έναν άλλον τρόπο, αυτόν της επίσκεψης, της επαφής του με γνήσια ντοκουμέντα. Με αυτό δηλαδή που ονομάζουμε υλικό αντίκρισμα της ζωής, που είναι ο ζεστός χώρος ενός σπιτιού, του σπιτιού του. Στην εποχή μας, εποχή άκρατου ναρκισσισμού και εντυπωσιασμού, έχει -νομίζω- ιδιαίτερο νόημα να προτείνεις το ουσιώδες το «ολίγο και ακριβές» και μαζί μια βιοσοφία και αισθητική της εναντίωσης, ναι, που ανασυνθέτει και προτείνει, όμως», σημειώνει.
Το Σπίτι του Ελύτη: Ένας χώρος εμπνευσμένος από τη ζωή και το έργο του
Ο Οδυσσέας Ελύτης ήταν ένας άνθρωπος που ήθελε να ζει απλά. Δεν έμεινε ποτέ στο κτίριο της οδού Διοσκούρων, όπου στεγάζεται το μουσείο, καθώς το σπίτι του ήταν στην οδό Σκουφά 23 στο Κολωνάκι. Παρ' όλα αυτά, η γραφική αυλή στην είσοδο δημιουργεί την αίσθηση ότι επισκέπτεσαι την οικία του ποιητή.
Στο ισόγειο, το αρχειακό υλικό εκτίθεται με σύγχρονη μουσειακή προσέγγιση: ένα χρονολόγιο αναδεικνύει τα σημαντικά ορόσημα της καριέρας του, ενώ στο γαλάζιο περιβάλλον, με συνοδεία μουσικής και οπτικών υλικών, βλέπουμε τα χειρόγραφα, τα έργα τέχνης και αντικείμενα από την προσωπική του συλλογή.
Ξεχωρίζει το αφιέρωμα στη σχέση του Ελύτη με τη θάλασσα και το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας του 1979. Η έκθεση εξερευνά τη γλώσσα, τη διαδικασία γραφής και τα βασικά θέματα της ποίησής του, ενώ περιλαμβάνει και αγαπημένα έργα του καλλιτέχνη. Η μεγαλύτερη συγκίνηση, όμως, έρχεται στην εσωτερική αίθουσα του μουσείου, όπου έχει αναπαραχθεί πιστά το γραφείο του. Το γραφείο που τον συντρόφευε από τα μαθητικά του χρόνια μέχρι το τέλος της ζωής του, μαζί με τα έπιπλα του καθιστικού, τα εικαστικά έργα που κοσμούσαν το διαμέρισμά του και τη βιβλιοθήκη του, με περίπου 700 βιβλία που συλλογίστηκε όλα αυτά τα χρόνια. Ιδιαίτερη αίσθηση προκαλούν το έπιπλο σχεδιασμένο από τον Γιάννη Μόραλη και προσωπικά αντικείμενα του ποιητή, όπως η ζακέτα και η τραγιάσκα του.
«Στιγμή συγκίνησης, η μετακίνηση του δωματίου - γραφείου του Ελύτη από το διαμέρισμα όπου έμενε, σε αυτό εδώ το σπίτι, στην Πλάκα. Δεν μετακινείς απλώς αντικείμενα, αλλά ατμόσφαιρα ψυχική, συμπυκνωμένο χρόνο, σύμβολα πια ενός προσωπικού βιωμένου μύθου», περιγράφει η Ιουλίτα Ηλιοπούλου. Τα στοιχεία του «Σπιτιού του Ελύτη» που φέρνουν πιο κοντά τον ποιητή είναι ακριβώς εκείνα τα καθημερινά αντικείμενα που κουβαλούν την ενέργεια της παρουσίας του. Όπως λέει η Ιουλίτα Ηλιοπούλου, «ο χώρος ζωής και εργασίας του ποιητή. Ολόκληρο το δωμάτιό του. Το γραφείο του, τα βιβλία του, τα μικρά αντικείμενα που έχουν ακόμη κάτι απ’ την αφή του. Ένα ασημένιο πιατάκι, δύο γυάλινα ρόδια, ένας μπρούτζινος αστερίας, αυτά τα μικρά τίποτε που γίνονται πολύτιμα με τον χρόνο».
Ο Οδυσσέας Ελύτης, όμως, ήταν ένας ποιητής που δεν περιοριζόταν μόνο στην περιγραφή της πραγματικότητας, αλλά προσπαθούσε να την ανασυνθέσει με νέους τρόπους, πάντα με απόλυτη ακρίβεια και βάθος. Η δύναμη της σκέψης του και η μετατόπιση της ποίησης σε μια διαφορετική βάση, στην οποία κυριαρχούν οι πνευματικά επεξεργασμένες αισθήσεις και οι δυναμικές έννοιες, αντικατοπτρίζονται με τρόπο μοναδικό και στον χώρο του μουσείου. Η Ιουλίτα Ηλιοπούλου τονίζει χαρακτηριστικά: «Η δύναμη της σκέψης, η μετατόπιση της ποίησης πάνω σε μια διαφορετική βάση όπου δεν ενδιαφέρει πια τόσο η περιγραφή αλλά η δυναμική πραγμάτωση εννοιών, οι πνευματικά επεξεργασμένες αισθήσεις, η εναντίωση στην τρέχουσα αντίληψη της ζωής, η επανάκτηση της αθωότητας, η προβολή της ακριβούς στιγμής, η διαφάνεια ως πνευματική αξία, αλλά και η βαθιά πίστη στην ελευθερία και στη δικαιοσύνη είναι κάποιες απ΄ τις αρχές και αξίες που διέπουν το έργο του, αξίες που ενστερνιζόταν και στη ζωή του. Η ακρίβεια και η λιγοσύνη άλλωστε αντικατοπτρίζονται και στον χώρο του».
Κατά συνέπεια, το Σπίτι του Ελύτη δεν είναι απλώς ένας χώρος για να περιηγηθείς ανάμεσα σε εκθέματα, αλλά μια αφορμή για να ανακαλύψεις τις αξίες και τις πεποιθήσεις που καθόρισαν το έργο και τη ζωή του. «Αυτό που πάντα με ενδιαφέρει πρωτίστως είναι το αξιακό σύστημα του Ελύτη. Η πίστη του στο ουσιώδες, η αποβολή του περιττού, τα καθαρά σχήματα, η διαφάνεια, η τάξη, μια γεωμέτρηση του χώρου, οι αισθητικές επιλογές στα έργα τέχνης, αλλά και στα αντικείμενα, που κρατούσε κοντά του είναι λίγα από τα προφανή στοιχεία που εύκολα αποκομίζει κανείς από μιαν επίσκεψη στο "Σπίτι του Ελύτη". Συνάμα, βέβαια, ο επισκέπτης παίρνει πληροφορίες για τους σημαντικούς σταθμούς της ζωής και του έργου του ποιητή, για τη σχέση του με την ελληνική διαχρονία, με τα σύγχρονά του ευρωπαϊκά ρεύματα, για την επίμονη διαδικασία της γραφής, την ενασχόλησή του με τη ζωγραφική, για την αγάπη του για την κλασική μουσική και το διάβασμα. Στόχος πάντα είναι και θα είναι η επιστροφή στο βιβλίο, η ανάγνωση, η μελέτη προς την οποία οδηγεί κάθε επίσκεψη. Παίρνει κανείς εναύσματα για να ανοίξει έναν δικό του διάλογο με το ποιητικό έργο», δηλώνει η θεματοφύλακας του έργου του Οδυσσέα Ελύτη.
Κλείνοντας τη συζήτησή μας με την Ιουλίτα Ηλιοπούλου, αναδεικνύεται η βαθιά σύνδεση που έχει με το έργο του Οδυσσέα Ελύτη, καθώς και η συνεχής πρόκληση που βιώνει ως θεματοφύλακας αυτού του πολύτιμου πολιτιστικού κληροδοτήματος. Όπως η ίδια εξηγεί, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει είναι άμεσα συνδεδεμένες με την ευθύνη της διατήρησης των σταθερών αξιών του έργου του, ενώ ταυτόχρονα καλείται να προσαρμόζεται στις ανάγκες της σύγχρονης εποχής για να το φέρει πιο κοντά στο κοινό.
«Την λέξη πρόκληση την εννοώ ως συνώνυμη της ίδιας της ζωής και της ροής του χρόνου. Μέσα σ’ αυτήν την εξελισσόμενη πραγματικότητα με τις αλλαγές της, πρόκληση είναι να διατηρείς τις σταθερές και να μετέρχεσαι ταυτόχρονα νέους τρόπους είτε πρόκειται για την διαχείριση και παρουσίαση του έργου του Οδυσσέα Ελύτη, είτε πρόκειται για την προσωπική μου γραφή. Άλλωστε μια διαρκής πρόκληση είναι για μένα ο συνδυασμός της ευθύνης μου απέναντι στο έργο του Ελύτη, και της προσωπική μου δημιουργίας, όχι καθόλου στο επίπεδο της συνύπαρξης αυτών των δύο λειτουργιών μέσα μου, όσο στο επίπεδο της συνειδητοποίησης της διάκρισής τους από τους άλλους», λέει χαρακτηριστικά.
»Το μέλλον που με ρωτάτε είναι η κάθε στιγμή, το τώρα που ακαριαία σχεδόν γίνεται χθες καλώντας το αύριο. Και το τώρα εμπεριέχει ως πολύπρισματικό κρύσταλλο το έργο του Ελύτη, τις πολλαπλές πλευρές του, οικείες και άγνωστες ακόμη, το πολύτιμο αξιακό του σύστημα, τον βαθύ φιλοσοφικό Λυρισμό του. Το τώρα εμπεριέχει και το μικρό Μουσείο -Σπίτι του Ελύτη ως μία ακόμη συμπληρωματική μαρτυρία του κόσμου του, ως μία δυνατότητα επαφής του κοινού με την ατμόσφαιρα μέσα στην οποία ζούσε.», καταλήγει.
Οδυσσέας Ελύτης: «Ό,τι αγαπώ γεννιέται αδιάκοπα, ό,τι αγαπώ βρίσκεται στην αρχή τού πάντα»
Αυτοί οι στίχοι από τον Ήλιο τον Πρώτο αποτυπώνουν την αέναη δύναμη της δημιουργίας και της ανανέωσης, μια ιδέα που διαπερνά το έργο του Οδυσσέα Ελύτη και τη ζωή του. Είτε πρόκειται για τις λέξεις του που συνεχίζουν να ζουν μέσα μας, είτε για το μουσείο που με σεβασμό αναβιώνει τον κόσμο του, ο ποιητής παραμένει πάντα παρών, πάντα στην αρχή του. Και όπως ο ίδιος έλεγε, κάθε τι που αγαπάς συνεχώς γεννιέται και ξαναγεννιέται, εμπνέοντας και φωτίζοντας τις καρδιές όλων όσοι τον ανακαλύπτουν ξανά και ξανά.
Στον πρώτο όροφο θα ανοίξει σύντομα ένας χώρος για εκδηλώσεις, ομιλίες, συναυλίες, συνέδρια και εκθέσεις, ενώ το σπουδαστήριο θα διαθέτει βιβλιοθήκη με έργα του Οδυσσέα Ελύτη, βιβλία για την ποίησή του, ξενόγλωσσες εκδόσεις και μεταφράσεις. Το ιστορικό αρχείο θα είναι ανοιχτό για μελετητές και ιστορικούς.
Πού: To Σπίτι του Οδυσσέα Ελύτη: Διοσκούρων 4 & Πολυγνώτου, Πλάκα, Aθήνα
Ώρες λειτουργίας: Πέμ., Παρ. 12:00 – 17:00, Σάβ., Κυρ. 10:00 – 17:00/ Είσοδος: €7, €4
