Οι γυναίκες της αφρικανικής φυλής Kassena κοσμούν τα πήλινα σπίτια τους με περίτεχνες τοιχογραφίες

Η μακραίωνη συνύπαρξη διαφορετικών εθνοτικών φυλών στις χώρες της Δυτικής Αφρικής έχει διαμορφώσει στο πέρας του χρόνου ένα εντυπωσιακό μωσαϊκό τοπικών πολιτισμών που δε συναντάται σε πολλά μέρη του κόσμου.

Η εθνοτικά και πολιτισμικά ποικιλόμορφη σύνθεση των χωρών της υποσαχάριας Αφρικής αντικατοπτρίζεται στο τεράστιο φάσμα κουλτούρας που συναντά κανείς σε χώρες όπως η Νιγηρία, το Τόγκο, το Καμερούν κ.ο.κ. Μέσα από τις τέχνες τους, τις καθημερινές τους τελετουργίες και την διαιώνιση των παραδόσεων τους, οι διαφορετικές φυλές που εποικίζουν τις εν λόγω περιοχές καταφέρνουν να συντηρούν την πολιτισμική τους ταυτότητα χωρίς η μία να αφομοιώνει ή να κυριαρχεί της άλλης.

Τα μέλη της εκάστοτε φυλής έχουν τα δικά τους ήθη και έθιμα τα οποία καθορίζουν την χαρακτηριστική αισθητική τους και την προσέγγιση τους σε κάθε μορφής τέχνης -από την κοσμηματοποιία και την ενδυματοποιία μέχρι τον χορό και τη μουσική.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το μοναδικό αρχιτεκτονικό στιλ της εθνικής ομάδας Kassena, μιας φυλής που κατοικεί στα σύνορα μεταξύ Γκάνας και Μπουρκίνα Φάσο. Από τον 16ο αιώνα, οι Kassena δημιουργούν περίτεχνα σπίτια από πηλό τα οποία διακοσμούν με πανέμορφες τοιχογραφίες. Ενώ η κατασκευή των κτισμάτων θεωρείται κατεξοχήν ανδρική δουλειά, η διακόσμηση γίνεται αποκλειστικά από τις γυναίκες των Kassena.

Η άμυνα κατά των εχθρών είναι ένα κεντρικό χαρακτηριστικό και καθοριστικός παράγοντας στον σχεδιασμό των κατοικιών των Kassena. Τα σπίτια χτίζονται σε συγκροτήματα τα οποία οχυρώνονται από τείχη φτιαγμένα από πηλό. Τα εν λόγω συγκροτήματα χτίζονται σε απόσταση το ένα από το άλλο, ώστε να υπάρχουν ασφαλείς έξοδοι διαφυγής σε περίπτωση ενέδρας από εχθρούς.

Ακόμα και εντός του συγκροτήματος, τα σπίτια είναι χτισμένα με γνώμονα την άμυνα. Οι πόρτες είναι μικρές, ειδικά αυτές στα σπίτια των γερόντων, γεγονός που εμποδίζει τους εχθρούς να δουν ή να επιτεθούν στο εσωτερικό. Οι μικρές πόρτες και η σχεδόν παντελής έλλειψη παραθύρων βοηθούν επίσης να διατηρούνται τα σπίτια δροσερά στο ζεστό κλίμα.

Το σπίτια των Kassena έχουν πολλά διαφορετικά σχήματα, τα οποία είναι ενδεικτικά του κοινωνικού status των κατοίκων. Τα τετράγωνα σπίτια είναι για οικογένειες, τα κυκλικά για εργένηδες και τα σπίτια σε σχήμα οκτώ για παππούδες, γιαγιάδες και ανύπαντρες γυναίκες. Κάθε συγκρότημα έχει επίσης αποθήκες σιτηρών και βωμούς αφιερωμένους στους προγόνους, ενώ ορισμένα από τα κτίσματα εντός του συγκροτήματος είναι μαυσωλεία για τους νεκρούς. Το μαγείρεμα γίνεται γενικά έξω και έτσι οι κουζίνες είναι μικρές και απλές.

«Σπίτια φτιαγμένα από γη»

Τα κτίρια είναι κατασκευασμένα εξ ολοκλήρου από τοπικά διαθέσιμα φυσικά υλικά. Το κύριο δομικό υλικό είναι ο πηλός, ενώ το άχυρο και η κοπριά αγελάδας αναμειγνύονται για να κάνουν τον πηλό πιο ανθεκτικό. Οι τοίχοι είναι χοντροί προκειμένου να διατηρούνται τα σπίτια δροσερά κατά τη διάρκεια των ζεστών ημερών και ζεστά κατά τη διάρκεια των κρύων νυχτών, και ενώ παραδοσιακά διαμορφώνονταν με το χέρι, τα σύγχρονα σπίτια Kassena έχουν συχνά πέτρινα θεμέλια και είναι φτιαγμένα από πλίνθους. Ακόμη και τα έπιπλα (ράφια, καρέκλες, κρεβάτια), τόσο σε εξωτερικούς όσο και εσωτερικούς χώρους είναι γλυπτά, κατασκευασμένα από πηλό.

Οι στέγες των σπιτιών τον Kassena είναι χτισμένες από ξύλο και χώμα και χρησιμοποιούνται ευρέως για το στέγνωμα των σιτηρών. Πάνω σε μια ξύλινη κατασκευή τοποθετείται λάσπη και στη συνέχεια ένα στρώμα ξηρού λατερίτη. Ο λατερίτης και η λάσπη συμπιέζονται με ένα ραβδί και μετά προστίθεται άλλο ένα στρώμα λάσπης αναμεμειγμένης με κοπριά αγελάδας, μία διαδικασία που καθιστά τις στέγες ανθεκτικές στη βροχή.

Η τέχνη της τοιχογραφίας

Οι Kassena έχουν μεγάλη παράδοση στην κεραμική και αυτό αντικατοπτρίζεται στα επιδεξίως φιλοτεχνημένα γλυπτά τους κτίρια. Σήμα κατατεθέν της αρχιτεκτονικής της φυλής είναι οι περίτεχνες τοιχογραφίες που επιμελούνται αποκλειστικά οι γυναίκες του χωριού, μία παράδοση που χρονολογείται στον 16ο αιώνα.

Τα χρώματα που χρησιμοποιούν οι καταρτισμένες αγγειοπλάστριες παρασκευάζονται από τοπικά ορυκτά: λευκό από κιμωλία, μαύρο από βασάλτη και κόκκινο από λατερίτη. Τα ορυκτά αναμειγνύονται με νερό και πηλό για να γίνει το χρώμα. Μετά το βάψιμο, ο τοίχος γυαλίζεται με μικρές πέτρες και βερνικώνεται με ένα φυσικό βερνίκι που παρασκευάζεται από τον τοπικό καρπό néré. Αυτό το φινίρισμα προστατεύει τόσο το χρώμα όσο και το σπίτι, αλλά κάθε λίγα χρόνια το βάψιμο πρέπει να ξαναγίνεται, συνήθως μετά τη συγκομιδή και πριν από την περίοδο των βροχών.

Κάθε σπίτι είναι μοναδικά διακοσμημένο με πανέμορφα γεωμετρικά μοτίβα, εικονογραφικά σχέδια και ανάγλυφα, όλα γεμάτα συμβολισμό. Ορισμένες από τις τοιχογραφίες αφηγούνται ιστορίες της λαογραφίας και της θρησκείας των Kassena, ενώ άλλες προέρχονται από την καθημερινή ζωή. Τα κοινά μοτίβα περιλαμβάνουν τριγωνικά μοτίβα, δίχτυα ψαρέματος και ζώα όπως ιεροί κροκόδειλοι και φίδια-προστάτες. Οι πίνακες μετατρέπουν κάθε σπίτι σε έναν καμβά που αφηγείται μια ιστορία της ζωής του λαού Kassena.