Μια μεγαλειώδης έκθεση για τον Μαρσέλ Προυστ στο Παρίσι

«Για χρόνια πλάγιαζα νωρίς»: με αυτή την φράση (η απόδοση της συγκεκριμένης φράσης στα ελληνικά έγινε από τον Σεφέρη και υιοθετήθηκε από τον πρώτο μεταφραστή του Προυστ, Παύλο Ζάννα) ξεκινά ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα στην ιστορία της λογοτεχνίας -και ένα από τα μεγαλύτερα έργα τέχνης, με την ευρύτερη έννοια.

Το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο», το διασημότερο έργο του Μαρσέλ Προυστ που εκτείνεται σε 7 ογκώδεις τόμους, θεωρείται μέχρι και σήμερα κάτι σαν λογοτεχνικό τοτέμ τόσο για τους αναγνώστες όσο και για τους μελετητές -μια εμπειρία που υπερβαίνει τα όρια της απλής ανάγνωσης.

Ο Προυστ πέθανε τον Νοέμβριο του 1922 από πνευμονία σε ηλικία 50 ετών, έχοντας δουλέψει σκληρά τα τελευταία χρόνια της ζωής του, για να ολοκληρώσει το έργο του. Πράγματι, οι τρεις τελευταίοι τόμοι του «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» δημοσιεύτηκαν μετά τον θάνατό του.

Με αφορμή, λοιπόν, τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τον θάνατό του, η Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας διοργανώνει μια μεγαλειώδη έκθεση προς τιμήν του Προυστ, παρουσιάζοντας την δημιουργική διαδικασία που ακολούθησε ο συγγραφέας για την σύνθεση του μυθιστορήματος.

Περί τα 370 αντικείμενα, μεταξύ των οποίων χειρόγραφα, πίνακες, φωτογραφίες, αντικείμενα, κοστούμια, άλλα μόνιμα κομμάτια της συλλογής της και άλλα αδημοσίευτα ή δάνεια από άλλες συλλογές παρουσιάζονται για πρώτη φορά μαζί στην πτέρυγα François Mitterrand της βιβλιοθήκης, ανασυνθέτοντας τον κόσμο του μυθιστορήματος και των επεισοδίων του.

Οργανωμένη κατ’ αντιστοιχία με τους τόμους του βιβλίου, η έκθεση περιλαμβάνει κομμάτια που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό, όπως το έργο «Οι εβδομήντα πέντε σελίδες» (Les Soixante-quinze feuillets) που έγραψε ο Προυστ το 1908 και αποτελεί την παλαιότερη εκδοχή του Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο. Πρόκειται για κείμενα που έγραψε ο Προυστ την εποχή που ξεκινούσε το μεγάλο του μυθιστόρημα και τα οποία περιέχουν τις ιδέες που εξελίχθηκαν αργότερα στα επεισόδιά του. Το συγκεκριμένο έργο παρέμενε ανέκδοτο μέχρι τον Μάρτιο του 2021, οπότε και δημοσιεύτηκε από τις εκδόσεις Gallimard, ενώ ο εκδότης Bernard de Fallois, στην κατοχή του οποίου είχε περιέλθει το χειρόγραφο, το είχε χαρακτηρίσει ως «πολύτιμο οδηγό» για την κατανόηση του έργου του.

Ο Μαρσέλ Προυστ είχε κρατήσει τα περισσότερα από τα χειρόγραφά του, από τις σχολικές του σημειώσεις, στα πρώτα του έργα, αλλά και τα άρθρα κριτικής που δημοσίευε, τις μεταφράσεις του Ράσκιν που δούλευε και τις πρώιμες, διορθωμένες και μη εκδοχές του Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο. Μετά τον θάνατό του, το 1922, αυτή η πολύτιμη κληρονομιά πέρασε στον αδερφό του, Ρόμπερτ, που ήταν γιατρός, ο οποίος συνέβαλε στην έκδοση των τριών τελευταίων τόμων του μυθιστορήματος. Το 1962, η κόρη του και ανιψιά του Προυστ, αποφάσισε να εμπιστευτεί το έργο του θείου της στην Εθνική Βιβλιοθήκη προκειμένου να οργανώσει αλλά και να το διαφυλάξει.

Τα χειρόγραφά του Προυστ θα είναι μάλλον και το πιο εντυπωσιακό έκθεμα για τους επισκέπτες, αφού αποκαλύπτουν τον τρόπο που δούλευε, συνθέτοντας το έργο που θεωρείται συγγραφικός άθλος. Στην έκθεση δεσπόζουν και τα περίφημα «paperoles», δηλαδή προσθήκες γραμμένες και κολλημένες εμβόλιμα σε διπλωμένα, σαν ακορντεόν, χαρτιά στα σημειωματάριά του -μάλιστα η εκτενέστερη ξεπερνά σε μήκος τα 2 μέτρα! Σε μια εποχή πολύ πριν τον υπολογιστή και τη δυνατότητα του cut-and- paste, ο Προυστ έκοβε φυσικά μεγάλα αποσπάσματα χειρόγραφου ή δακτυλογραφημένου κειμένου και τα κολλούσε αλλού.

Τετράδια γεμάτα με σχεδόν δυσανάγνωστες, πυρετώδεις χειρόγραφες σημειώσεις, προσχέδια σε κιτρινισμένα φύλλα κομμένα από αυτά τα ίδια βιβλία, δεκάδες σελίδες δακτυλογραφημένων χειρογράφων, καθώς και οι δοκιμές εκδόσεων του εκδότη γεμάτες με σημάδια επεξεργασίας, σχολιασμούς και αναθεωρήσεις, αποκαλύπτουν την χαοτική διαδικασία της συγγραφής του Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο, αλλά και έναν συγγραφέα σχολαστικό και τελειομανή.

Ο Προυστ προτιμούσε να γράφει ξαπλωμένος στο κρεβάτι χρησιμοποιώντας την πένα του. Τα τρία τελευταία χρόνια της ζωής του, άρρωστος και καταπονημένος δεν εγκατέλειπε την κρεβατοκάμαρά του -κοιμόταν το πρωί και δούλευε όλο το βράδυ, ενώ το έργο του δεν θα είχε οργανωθεί και διασωθεί χωρίς την πολύτιμη βοήθεια της οικονόμου του, Σελέστ Αλμπαρέ.

Μάλιστα, στο οπτικοακουστικό υλικό της έκθεσης περιλαμβάνονται συνεντεύξεις με την Σελέστ Αλμπαρέ, αλλά και μουσικά αποσπάσματα που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με το βιβλίο.

Η έκθεση για τον Μαρσέλ Προυστ θα διαρκέσει ως τις 22 Ιανουαρίου 2023.