«Athena» του Ρομέν Γαβράς -Γιατί αυτή η σύγχρονη εκδοχή της «Αντιγόνης» προκαλεί τόσες αντιδράσεις
Εnfant terrible του γαλλικού σινεμά και γιος του διάσημου σκηνοθέτη, ο Ρομέν Γαβράς με τη νέα του ταινία, μια σύγχρονη εκδοχή της Αντιγόνης στο Παρίσι του σήμερα, έχει ανάψει φωτιές, προκαλώντας τις αντιδράσεις των ακροδεξιών στοιχείων -μέχρι και κίνημα #cancelAthena έκανε την εμφάνισή του στο διαδίκτυο- που υποστηρίζουν πως ενθαρρύνει «επαναστάσεις λαθρομεταναστών, οι οποίες θα σκοτώσουν τον λευκό άνθρωπο».
Η «Athena» πάντως ήδη από την πρώτη μέρα της προβολής της στην πλατφόρμα του Netflix βρίσκεται ανάμεσα στις πιο δημοφιλείς ταινίες, ενώ έκανε και μεγάλη αίσθηση στο φεστιβάλ Βενετίας. Εμπνευσμένος από την σοφόκλεια τραγωδία, ο Γαβράς μάς μεταφέρει στο οικοδομικό συγκρότημα «Athena», όπου ζουν κυρίως μουσουλμάνοι, κι ενορχηστρώνει έναν εμφύλιο σπαραγμό, μια βίαια επανάσταση, που τυλίγει στους καπνούς την Πόλη του Φωτός.
Όλα ξεκινούν όταν ο Ιντίρ, ο δεκατριάχρονος γιος μιας οικογένειας που ζει στο συγκεκραμένο οικοδόμημα, βρίσκεται δολοφονημένος. Ένα βίντεο, που έχει διαρρεύσει στα social media, δείχνει πως το παιδί ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου από τους αστυνομικούς. Λίγες ώρες μετά, στη συνέντευξη Τύπου στο αστυνομικό μέγαρο, ο μεσαίος αδελφός του, ο ιδεολόγος Καρίμ, εκτοξεύει μια μολότοφ μέσα στην αίθουσα. Η εξέγερση πια είναι προ των πυλών.
«Είναι πόλεμος», θα πει στους άνδρες ο ιδεολόγος Καρίμ, που σαν έφηβα αγόρια εκμεταλλεύονται την ταραχή για να εκτονώσουν χρόνια καταπίεσης και ρατσισμού. Ο άλλος αδερφός, ο Αμπντέλ, που έχει υπηρετήσει στον γαλλικό στρατό, ως Κρέοντας προτάσσει τη φωνή της λογικής, ενώ ο Μοκτάρ, ο μεγαλύτερος όλων, αδιάφορος για τα όσα συμβαίνουν επί της ουσίας, προσπαθεί μέσα στο χάος να περισώσει όπλα και ναρκωτικά.
Οι νέοι παθιασμένοι -άλλοι για δικαιοσύνη και άλλοι για εκδίκηση- ξεχύνονται σε μια μάχη χωρίς αύριο, με τον Καρίμ να οδηγείται, όπως και η ηρωίδα του Σοφοκλή, στον δικό του τάφο. Με καταιγιστικό ρυθμό, δεξιοτεχνικά μονοπλάνα και μια συγκλονιστική μουσική υπόκρουση, ο Γαβράς χορογραφεί αυτό το πλήθος, βάζοντας στο τραπέζι καίρια θέματα για τη Γαλλία, αλλά και ολόκληρη την Ευρώπη: η άνοδος της ακροδεξιάς, ο ρατσισμός, η αστυνομική βία, η ανισότητα, οι ταξικές διακρίσεις, πυροδοτούν την άκρατη βία, που συνδυάζεται με μια μελαγχολική, λυρική σχεδόν, ποιητικότητα.
Ο Γαβράς δεν καταδικάζει, ούτε αθωώνει, καταγράφει με εξαιρετική εικαστικότητα μια πραγματικότητα, αποφεύγοντας την παγίδα του ρεαλισμού, και συμπονετικά συμπορεύεται με αυτό το αδικημένο πλήθος, που αποκτάει φωνή μετά από μακριά και βασανιστική σιωπή.
Εκεί που η ταινία όμως πάσχει και αδικεί την αρχική της πηγή, δηλαδή την τραγωδία, είναι πως οι συγκρούσεις των θέσεων όλων των πλευρών μοιάζουν αποδυνάμωνες και ισχνές. Ναι, το σινεμά είναι η τέχνη της εικόνας, όμως πόσοι δημιουργοί δεν το έχουν καταφέρει αυτό στο παρελθόν: μέσα από ένα πλάνο δηλαδή να αφηγηθούν την περιπέτεια της ανθρώπινης μοίρας. Όχι, είναι τουλάχιστον αστείο να θεωρήσει κανείς πως το «Athena» πυροδοτεί τη βία, ο Γαβράς όμως, σε αντίθεση με τους μεγάλους ποιητές που τον εμπνέουν, αδυνατεί να θέσει ερωτήσεις και μάλλον εξαιρετικά κατασταλαγμένος για τις απόψεις του, - τις ουμανιστικές σίγουρα απόψεις του- δεν επιτρέπει στον εαυτό του να ανοίξει έναν διάλογο και τελικά να δώσει την ευκαιρία τους θεατές του να αναζητήσουν μόνοι τους τη δική τους απάντηση.