Τα γυναικεία βιβλιοπωλεία ανθίζουν στην Ευρώπη

Μία καλαίσθητη πρόσοψη, κρυμμένη σε ένα δρομάκι δίπλα στη διάσημη Πλάθα Μαγιόρ της Μαδρίτης, καλωσορίζει τους επισκέπτες στο πρώτο φεμινιστικό βιβλιοπωλείο της πόλης.

Το Libreria Mujeres ιδρύθηκε το 1978 στη δίνη ενός δυναμικού φεμινιστικού κινήματος, συμπορεύτηκε για λίγα χρόνια με τον εκδοτικό οίκο Horas y Horas που μετέφρασε για πρώτη φορά στα ισπανικά σπουδαίες συγγραφείς, ακαδημαϊκούς και φεμινίστριες που ως τότε είχαν αγνοηθεί από τους μεγάλους εκδοτικούς, και συνεχίζει την πορεία του μέχρι σήμερα.

Ιδιαίτερο και σημαντικό για τη λογοτεχνική ιστορία της πόλης, το Libreria Mujeres δεν είναι το μόνο του είδους του. Ενδεικτικά, το 2017, με τη βοήθεια crowdfunding ιδρύθηκε το Mujeres & Compañia, ένα βιβλιοπωλείο αφιερωμένο σε γυναίκες συγγραφείς.

Αλλά και, βγαίνοντας εκτός των συνόρων της ισπανικής πρωτεύουσας, παρατηρεί κανείς μια άνθιση των γυναικείων βιβλιοπωλείων στην Ευρώπη, την τελευταία δεκαετία.

«Παλαιότερα, έμπαινες σε ένα βιβλιοπωλείο και βλέπεις κυρίως άνδρες. Άνδρες συγγραφείς, άνδρες εκδότες, αφηγήσεις που προκύπτουν από την ανδρική ματιά και τα βιώματα. Εμείς εστιάζουμε στις γυναίκες συγγραφείς και μάλιστα στα ονόματα που πιθανότατα δεν βρίσκει κανείς στις μεγάλες αλυσίδες», σημείωνε η Άλμπα, η εγγονή της ιδρύτριας του βιβλιοπωλείου που συνεχίζει σήμερα τη διαχείρισή του.

Σε συνέντευξή της στην Paris Review, βραβευμένη με Νόμπελ συγγραφέας Olga Tokarczuk, αφηγείται μεταξύ άλλων ότι, όταν ζούσε στο Λονδίνο, επισκεπτόταν συχνά και διάβαζε στο φεμινιστικό βιβλιοπωλείο Silver Moon Books. Το Silver Moon άνοιξε το 1984 από τρεις γυναίκες, τις Jane Cholmeley, Sue Butterworth, και Jane Anger και έγινε φιλοξένησε αναγνώσεις βιβλίων, φεμινιστικές διαλέξεις και ακτιβιστικές δράσεις, ενώ έκανε και κάποιες εκδοτικές απόπειρες. Έκλεισε οριστικά το 2001 λόγω της ανόδου του ενοικίου αλλά και της άφιξης μεγάλων αλυσίδων στην περιοχή, που είχαν τη δυνατότητα να κάνουν εκπτώσεις και προσφορές, δημιουργώντας μοιραία ανταγωνισμό

Σε πρόσφατο άρθρο της στη Guardian, η Ashifa Kassam σχολιάζει την αύξηση των γυναικείων βιβλιοπωλείων, αφορμώμενη από το νεοαφιχθέν Greta Livraria στη Λισαβώνα. Η ιδρύτριά του, κάνει λόγο για «ιστορική επανόρθωση», ώστε να αμβλυνθεί το χάσμα σε εκδόσεις και πωλήσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών συγγραφέων ανά τους αιώνες.

Το βιβλιοπωλείο της Λισαβώνας είναι η πιο πρόσφατη κουκκίδα στον χάρτη των γυναικείων βιβλιοπωλείων στην Ευρώπη.

Σχεδόν 40 χρόνια μετά τη Libreria Mujeres, άνοιξε στη Μαδρίτη μέσω crowdfunding το Mujeres & Compañia, ενώ την ίδια χρονιά (το 2017) η Rachel Wood δημιούργησε μια online συνδρομητική πλατφόρμα με προτάσεις βιβλίων αποκλειστικά από γυναίκες συγγραφείς.

Μάλιστα, το εγχείρημα της Woods πήγε τόσο (ανέλπιστα) καλά που πλέον έχει συνδρομητές από 20 χώρες και το 2021 άνοιξε στο Εδιμβούργο το Rare Birds Bookshop το οποίο ανατροφοφοτεί το book club της και το οποίο είναι ιδιαίτερα δημοφιλές.

«Οι άνθρωποι που έρχονται μας λένε πόσο συναρπαστικό είναι να μπαίνεις στο βιβλιοπωλείο και να βλέπεις κάθε ράφι του ράφι αφιερωμένο στη γυναικεία γραφή», λέει η Woods στον Guardian, και κάνει μια εξαιρετική παρατήρηση. Μέσα στο βιβλιοπωλείο της, βρίσκει κανείς μια πληθώρα από λογοτεχνικά είδη σε κατηγορίες, τα οποία αντιμετωπίζονται ισότιμα, χωρίς τον διαχωρισμό των πιο «γυναικείων» θεμάτων. «Οι γυναίκες αντιμετωπίζονται συχνά σαν ένα ενιαίο πράγμα, σαν να έχουν όλες τις ίδιες σκέψεις και επιθυμίες μόνο και μόνο επειδή μοιραζονται το ίδιο φύλο. Όταν μπαίνεις στο βιβλιοπωλείο, γίνεται αμέσως σαφές το πόσο πόσο μακριά είναι αυτό από την αλήθεια».

Η λίστα δεν τελειώνει εκεί. Δύο φίλες άνοιξαν το Juno Books στο Sheffield στη διάρκεια της πανδημίας, το οποίο φιλοξενεί βιβλία από γυναίκες και queer συγγραφείς, ενώ το Βερολίνο έχει τη δική του φεμινιστική γωνιά, το She said.

Οι σημερινές βιβλιοπώλισσες, πάντως, έχουν σπουδαία παρακαταθήκη. Το 1999, η πρωτοπόρος δημοσιογράφος και βιογράφος Nicola Beauman άνοιξε το εμβληματικό Persephone Books στο Μπαθ.

Ο μικρός εκδοτικός οίκος είχε σκοπό να περισώσει και να επανεκδόσει σπάνια βιβλία και χαμένους τίτλους και μέχρι σήμερα, που πλέον έχει εγκαθιδρύσει το status του, εκδίδει και πουλά κατά κύριο λόγο βιβλία από γυναίκες συγγραφείς του 19ου και του 20ού αιώνα.

Σίγουρα, πάντως, η γυναικεία ταυτότητα δεν λειτουργεί πάντα σαν θέλγητρο -συχνά συμβαίνει το αντίθετο. Αν και τα βιβλιοπωλεία έχουν καταφέρει, εκτός από τις πωλήσεις τους, να δημιουργήσουν έναν χώρο συνάντησης και μια κοινότητα στη γειτονιά ή την πόλη τους, αυτή απαρτίζεται στην πλειοψηφία της από γυναίκες.

Ωστόσο, αυτό φαίνεται να σχετίζεται περισσότερο με τον χρόνο και την τριβή. «Με το πέρασμα των χρόνων άρχισαν να έρχονται περισσότεροι άντρες όλων των ηλικιών αλλά και νέα παιδιά, τουρίστες, πελάτες που έρχονται από άλλες πόλεις ή χώρες. Και φυσικά έχουμε το σταθερό μας κοινό που μας στηρίζει χρόνια», μου είχε πει η Άλμπα, η ιδιοκτήτρια του Libreria Mujeres στη Μαδρίτη, ενώ κάτι αντίστοιχο δηλώνει και η Woods, του Rare Books στο Εδιμβούργο -περαστικοί που δεν γνωρίζουν τίποτα για το βιβλιοπωλείο, μπαίνουν μέσα και χαζεύουν τα βιβλία χωρίς προβληματισμό.