Το «Ι may destroy you» μιλάει για όλα όσα ζούμε σήμερα
Όταν είδα το I may destroy you, συμπαραγωγή HBO και ΒΒC ONE, δεν ήξερα ότι η δημιουργός, σεναριογράφος και πρωταγωνίστρια της σειράς είχε υποστεί σεξουαλική κακοποίηση.
H Μichaela Coel, ξύπνησε ένα πρωί μετά από μια έξοδο με φίλους, και τα αλλεπάλληλα flashback που είχε την έκαναν να συνειδητοποιήσει ότι το προηγούμενο βράδυ κάποιος είχε ρίξει ναρκωτική ουσία στο ποτό της προκειμένου να εκμεταλλευτεί την αδυναμία της να αντιδράσει. Και την εκμεταλλεύτηκε.
Πριν ειρωνευτούμε την κλασική φράση των μαμάδων «πρόσεχε μη σου ρίξουν τίποτα στο ποτό» ας δούμε λίγο τι συμβαίνει σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία για τη Βρετανία. Μεταξύ του 2015 και του 2018 υπήρξε αύξηση 108% στα περιστατικά “drink spiking” όπως είναι ο αγγλικός όρος. Μελέτη του 2016 κατέδειξε ότι το 71% των θυμάτων drink spiking ήταν γυναίκες. Μετά το drink spiking ακολουθεί, κατά κανόνα, σεξουαλική κακοποίηση ή/και κλοπή.
Το ότι η ίδια η Michaela Coel είναι θύμα εξηγεί πολλά για την απίθανη ευστοχία η οποία διακρίνει τον τρόπο που η σειρά προσεγγίζει τα θέματα σεξουαλικής κακοποίησης και πώς απλώνει με άξονα αυτά ακτίνες προς άλλες κοινωνικές πτυχές που μας καίνε: την τεχνολογία, την οικογένεια, τη φιλία, την διάδοση των κινημάτων, ακόμη και με την εκμετάλλευσή τους. Πού οφείλεται αυτή η ευστοχία; Στο ότι η Coel βρήκε το θάρρος να μιλήσει με απόλυτη ειλικρίνεια και πέρα από ηθικολογικές ρητορικές, που δυστυχώς υιοθετούνται συχνά ακόμη και από υπερασπιστές των θυμάτων. Γι’ αυτό τελικά είναι η ώρα να σωπάσουμε όλοι οι υπόλοιποι, και να αφήσουμε ελεύθερα τα θύματα να μιλήσουν, να τους δώσουμε επιτέλους χώρο και χρόνο για να μας πουν την ιστορία τους. Και εμείς να την ακούσουμε, όχι μόνο με τα αυτιά μας, αλλά με ανοιχτό μυαλό. Αυτή είναι η μέγιστη συμπαράσταση.
Η Coel λοιπόν επειδή έχει ήδη περάσει από αυτό το ταξίδι είναι έτοιμη να μας μιλήσει χωρίς περιστροφές, χωρίς προσποιητές ευαισθησίες. Πετάει την αλήθεια της στα μούτρα μας και μας καλεί να συζητήσουμε με όρους ρεαλιστικούς και όχι με δήθεν αισθήματα «οίκτου» προς τα θύματα. Γι' αυτό, χάρη στην ειλικρίνεια της, καταφέρνει να μιλήσει για όσα ζούμε σήμερα. Και μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε ότι όχι στην ελληνική τηλεόραση αλλά, δυστυχώς, ούτε καν στην ελληνική κοινωνία δεν έχουμε το θάρρος να μιλήσουμε ανοιχτά για πολλά από τα θέματα που πραγματεύεται το "I may destroy you".
Τι σημαίνει αυτό; Η Coel παρουσιάζει τον κεντρικό χαρακτήρα της Arabella, χωρίς τάσεις ωραιοποίησης. Η Arabella είναι μια μαύρη Λονδρέζα αφρικανικής καταγωγής, στα early 30s της, που διατηρεί σχέση εξ αποστάσεως με έναν Ιταλό μικροέμπορο ναρκωτικών που ζει στην Όστια. Στο Λονδίνο έχει δύο κολλητούς φίλους, την Terry, που προσπαθεί να κλείσει δουλειές ως ηθοποιός και τον Kwame, γκέι γυμναστή που αναζητά σεξ μέσω gay apps.
Η Arabella έχει γράψει ένα βιβλίο, ύστερα από προτροπή των ακόλουθών της, το οποίο κυκλοφόρησε online και έκανε επιτυχία κάνοντας την αναγνωρίσιμη στο νεανικό, hip κοινό του εναλλακτικού Λονδίνου. Έχει κάνει μια συμφωνία με εκδοτικό οίκο για το δεύτερο βιβλίο της αλλά δεν έχει αφοσιωθεί στη συγγραφή του, προτιμά να βγαίνει με φίλους, να πίνει, να παίρνει ναρκωτικά, να χορεύει, να διασκεδάζει, να βγάζει σέλφι με τους φαν της που τη χαιρετούν στον δρόμο. Ένα βράδυ θα βγει με μια φιλική της παρέα και το επόμενο πρωί θα ξυπνήσει με ένα μικρή πληγή στο μέτωπο, με πονοκέφαλο, ζαλάδες και χωρίς να θυμάται τι έγινε την προηγούμενη νύχτα ενώ ταυτόχρονα εικόνες που δεν μπορεί να αποκωδικοποιήσει σκάνε στο κεφάλι της.
Η Arabella έχει πέσει θύμα σεξουαλικής βίας. Δεν το καταλαβαίνει αμέσως. Η επόμενη ημέρα δεν φέρνει τα πάνω κάτω στη ζωή της. Είναι μόνο η αφετηρία ενός ριψοκίνδυνου ταξιδιού αυτογνωσίας που θα τη φέρει στα όρια της, θα την αναγκάσει να τα ξεπεράσει, να παραδεχτεί πτυχές του εαυτού της που τις έκρυβε «κάτω από το χαλάκι». Η Arabella θα αρχίζει σιγά σιγά να αναγνωρίζει τις κακοποιητικές συμπεριφορές, είτε από τους άλλους προς την ίδια, είτε από την ίδια προς τους άλλους. Το θύμα πολλές φορές αναπαράγει στερεοτυπικές συμπεριφορές του θύτη, η διαδρομή προς την κάθαρση είναι γεμάτη αγκάθια. Μια σειρά από συμβάντα μας αποκαλύπτουν κοφτά αλλά και με ενσυναίσθηση το πλέγμα των κακοποιητικών συμπεριφορών που υιοθετούμε γιατί έχουμε εκπαιδευτεί σε αυτές. Ακόμη και εκεί όμως η Coel έχει την απίστευτη διαύγεια να μην καταδικάζει αλλά να κοιτάζει με κατανόηση, ρίχνοντας, χωρίς δισταγμό και χωρίς καμιά περιττή πολυλογία, φως πάνω στα αίτια που γεννούν τέτοιες συμπεριφορές. Με ροή και απλότητα Coel υφαίνει ένα αριστοτεχνικό σενάριο με συγκλονιστικές στιγμές και ένα αριστουργηματικό τελευταίο επεισόδιο.
Πολλές αλήθειες και λίγα spoiler
Λίγο καιρό μετά τον βιασμό της η Arabella κάνει σεξ με έναν ανερχόμενο συγγραφέα. Εκείνος κατά τη διάρκεια της επαφής, βγάζει κρυφά το προφυλακτικό ενώ συνεχίζει τελειώνοντας μέσα της. Όταν η Arabella δει το άδειο προφυλακτικό στο πάτωμα εκπλήσσεται, αυτός τάχα μου εκπλήσσεται με τη σειρά του λέγοντας της ότι πίστευε πως εκείνη κατάλαβε ότι συνεχίζουν χωρίς προφυλακτικό. Η Arabella δεν του θυμώνει, βγαίνουν μαζί έξω για να αγοράσει το χάπι της επόμενης ημέρας, ενώ τον επόμενο καιρό συνεχίζουν να βρίσκονται. Όμως όταν η Arabella πηγαίνει για άλλη μια φορά στο τμήμα για να δώσει περαιτέρω στοιχεία σχετικά με τον βιασμό της όταν ήταν ναρκωμένη ανακαλύπτει ότι και η απόκρυψη της αφαίρεσης του προφυλακτικού στο βρετανικό ποινικό σύστημα είναι βιασμός. Κι η αστυνομικός λέει κάτι το απίστευτα απλό αλλά συνταρακτικό:
Το πρόβλημα είναι ότι όταν δεν ξέρεις τι είναι έγκλημα και τι δεν είναι τότε δεν το καταγγέλλεις.
Σταδιακά η Arabella συνειδητοποιεί ότι έχει βιαστεί δύο φορές (ο Ζάιν έχει αναγάγει την απόκρυψη της αφαίρεσης προφυλακτικού σε σύστημα με τις παρτενέρ του), νιώθει έτοιμη να μοιραστεί την ιστορία της και με άλλες γυναίκες, μπαίνει στην ομάδα υποστήριξης μιας παλιάς της συμμαθήτριας που είχε κάνει στην παιδική και εφηβική της ηλικία ψευδείς καταγγελίες βιασμού. Η Coel έχει το θάρρος να αγγίξει και αυτό το θέμα, χωρίς να παίρνει θέση δικαστή αλλά φέρνοντας με λιτό τρόπο στην επιφάνεια τις αιτίες που οι γυναίκες μαθαίνουν να αναπαράγουν με τη σειρά τους επιθετικές συμπεριφορές ή να χρησιμοποιούν το πατριαρχικό σύστημα για να επιβληθούν.
Καθώς η Arabella δεν φαντάζεται ότι και ένας άντρας μπορεί να πέσει θύμα βιασμού ή ότι ένα θύμα δεν επιλέγει πάντα να αποκαλύψει την ιστορία του γίνεται με τη σειρά της επικριτική και ενώ έχει υπάρξει θύμα υιοθετεί συμπεριφορές θύτη. Και εδώ η Coel υπογραμμίζει κάτι πάρα πολύ σημαντικό: το ότι το θύμα δεν είναι πάντα ένας γαμάτος, υπέροχος άνθρωπος. Άλλωστε μην ξεχνάμε ότι το θύμα περνάει μετατραυματικό στρες που το εξωθεί σε παράλογες (για έναν εξωτερικό παρατηρητή), ακραίες συμπεριφορές. Αυτό όμως δεν αναιρεί σε καμία περίπτωση το έγκλημα που έχει υποστεί το θύμα. Ούτε η συζήτηση για την σεξουαλική κακοποίηση και παρενόχληση πρέπει να γίνεται σε τέτοια ηθικολογική βάση. Το θύμα δεν χρειάζεται να είναι ή να φαίνεται «αγγελούδι». Το θύμα είναι ένας άνθρωπος που χρειάζεται υποστήριξη από τους δημόσιους φορείς, από τους φίλους, από την κοινωνία.
Τελικά όμως ξέρουμε πάντα πώς να στηρίξουμε τον κακοποιημένο άνθρωπο; Η Arabella κάποια στιγμή της διαδρομής χάνει τα όρια, εθίζεται στα social media, τρέφεται από τα σχόλια και το feedback των followers που νιώθουν ότι την στηρίζουν αλλά στην πραγματικότητα την εξωθούν στα όρια της και εκείνη εγκλωβίζεται σε έναν εικονικό κόσμο που ικανοποιεί την ανάγκη της για φροντίδα και προστασία. Η ανάγκη της αυτή θα τη φέρει σε σύγκρουση με τους φίλους της, με τον ίδιο της τον εαυτό.
Τελικά, όμως θα βρει τον τρόπο. Θα βρει τον τρόπο να αντικρίσει τα ματωμένα βαρίδια που έχει κρύψει κάτω από το κρεβάτι της, θα βρει τον τρόπο να καταλάβει ότι δεν αξίζει να στρέφεται για βοήθεια σε ανθρώπους που την έχουν απορρίψει -είναι αλήθεια ότι ως γυναίκες έχουμε μάθει από μικρές να είμαστε ανεκτικές και όχι μόνο υπομονετικές με τους συντρόφους μας ακόμη και όταν αυτοί δεν στέκονται στο ύψος των περιστάσεων-, θα βρει τον τρόπο να ερμηνεύσει τις πολλαπλές εκδοχές όσων έχει βιώσει.
Σε μια αριστουργηματική σκηνή του τελευταίου επεισοδίου, η Coel περιγράφει πώς θα ήταν ένας άλλος κόσμος, αν δεν είχαμε πατριαρχία. Και μετά; Τι συμβαίνει μετά; Μετά την προσωπική ανακούφιση ότι βρήκες το θάρρος να αντικρίσεις κατάματα το τέρας; Και να του πεις “go”;
Καθώς τα πουλιά κελαηδούν στην αυλή του σπιτιού της η Arabella ξέρει ότι δεν μπορεί να επιστρέφει πια ξανά και ξανά στη σκηνή του εγκλήματος. Ξέρει ότι αν μπορέσει να μιλήσει για την ιστορία της μόνο τότε θα έρθει η κάθαρση. Για την ίδια και για εμάς.
Και αυτό θα κάνει, με τον τρόπο της. Είναι η αρχή ενός άλλου ταξιδιού. Εκείνου που θα φέρει τη λύτρωση για όλους.