Πώς η Βιρτζίνια Γουλφ και ο κύκλος του Bloomsbury επηρεάζουν ακόμα τη σημερινή μόδα

Στο ολιγοσέλιδο διήγημα της Βιρτζίνια Γουλφ «Το καινούργιο φόρεμα» («The new dress», 1927), η Μέιμπελ Γουόρινγκ είναι καλεσμένη στο πάρτι της Κλαρίσα Νταλογουέι. Φτάνοντας στο σπίτι, βγάζει το παλτό της και αμέσως αρχίζει να προβληματίζεται για το φόρεμά της, το οποίο έραψε ειδικά για την περίσταση.

Η ανησυχία της είναι τόσο μεγάλη, ώστε τρέχει σε μια μισοσκότεινη γωνιά του δωματίου όπου κρέμεται ένας καθρέπτης και επιθεωρεί το ντύσιμό της. Σκέψεις, ανασφάλειες και παλαιότερες εμπειρίες αναδύονται με παρονομαστή ένα αίσθημα υποτέλειας και αβεβαιότητας, και εξελίσσονται τελικά σε έναν υπαρξιακό μονόλογο.

Μια σύντομη αναζήτηση στο διαδίκτυο αποκαλύπτει ότι η πολυεπίπεδη σχέση της Woolf με τη μόδα αναδεικνύεται από μια πληθώρα πηγών. Στα μυθιστορήματα και τα διηγήματά της, σε άρθρα της στη Vogue, στις σημειώσεις της και φυσικά στην καθημερινότητά της, η μόδα και η τέχνη του ντυσίματος είναι πάντα παρούσα και ποτέ επιφανειακή.

Η αδερφή της, Βανέσα Μπελ, σχεδίαζε υφάσματα και ρούχα στα περίφημα Omega Workshops του Bloomsbury Group -υφάσματα με τα οποία έντυναν και το εξοχικό τους σπίτι στο Charleston, ενώ η ίδια είχε λεπτομερή γνώση σχετικά με την ραπτική και το κέντημα, επισκεπτόταν συχνά τη μοδίστρα της και γνώριζε προσωπικά σχεδιαστές.

«Η αγάπη μου για τα ρούχα με ενδιαφέρει βαθιά, μόνο που δεν είναι αγάπη- και το τι ακριβώς είναι, πρέπει να το ανακαλύψω», έγραφε στο ημερολόγιό της το 1925. Άλλωστε, η ίδια χρησιμοποιούσε τον όρο «frock consciousness» για να περιγράψει την επίδραση που έχουν τα ρούχα τόσο στην εσωτερική όσο και στην εξωτερική μας κατάσταση- επηρέασε πολλά έργα της, όπως το διήγημα "Το νέο φόρεμα" και το μυθιστόρημά της Mrs Dalloway (1925).

Στην Βιρτζίνια Γουλφ δεν ήταν άγνωστη η ενοχή που υφέρπει στην ενασχόληση των γυναικών με το ντύσιμο, τη μόδα και την εμφάνισή τους. Αντίθετα, σε πολλά σημεία των γραπτών της, παλινδρομεί η ίδια μεταξύ της παροδικότητας και της ελαφρότητας της μόδας και της σημασίας ενός ρούχου ως προέκτασης και έκφρασης της προσωπικότητάς της.

Άλλωστε, παρά τις αναφορές στα φορέματα της κυρίας Ντάλαγουεϊ, η λογοτεχνική αξιοποίηση της μόδας και του ενδύματος στο έργο της φτάνει στο απόγειό της στον Ορλάντο, που δημοσιεύτηκε το 1928. Στην μορφή αυτού του αριστοκράτη ποιητή του 16ου αιώνα, που ταξιδεύει στον χρόνο, αλλάζει φύλο, ντύνεται με γυναικεία και ανδρικά ρούχα και εξερευνά την ταυτότητά του και τη θέση του στην κοινωνία ανάλογα με την εικόνα του, συγκεντρώνονται πολλές, απόλυτα σύγχρονες (και τότε πρωτοποριακές) ιδέες για το κοινωνικό φύλο και τις προσδοκίες που συνοδεύουν την εμφάνιση και τη ρευστότητα της σεξουαλικότητας και της εικόνας.

Ο «Ορλάντο», που τα τελευταία χρόνια βρίσκεται ξανά στην επικαιρότητα, έχοντας αγκαλιαστεί από την κουήρ κοινότητα και εμπνέοντας παραστάσεις, performances και συλλογές διάσημων οίκων μόδας, βασίστηκε εν μέρει στην προσωπικότητα της Vita Sackville-West, της συγγραφέα και μέλος της υψηλής κοινωνίας του Λονδίνου με την οποία η Γουλφ φαίνεται να είχε μια έντονη σχέση, όπως τουλάχιστον υποδεικνύει η παθιασμένη αλληλογραφία μεταξύ τους που δημοσιεύτηκε πριν μερικά χρόνια.

«Τα ρούχα έχουν πιο σημαντικά καθήκοντα από το να μας κρατούν απλώς ζεστούς. Αλλάζουν την άποψή μας για τον κόσμο και την άποψη του κόσμου για εμάς», γράφει η Γουλφ στο Ορλάντο (1928). Το 2021, το απόσπασμα εμφανίστηκε στις σημειώσεις της πρώτης συλλογή υψηλής ραπτικής του Kim Jones για τον οίκο Fendi, με τη συλλογή να αποτελείται από σύνολα με ανδρικά και γυναικεία κομμάτια, ρούχα με genderless χαρακτήρα, τσάντες από φίλντισι και μακριά σκουλαρίκια.

Αυτή δεν ήταν η μοναδική συλλογή που αφιέρωσε ο Jones, ο οποίος είναι επίσης καλλιτεχνικός διευθυντής του Dior Men, στη Woolf. Προηγήθηκε ο Christopher Bailey στον Burberry, το 2016 αλλά και η σχεδιάστρια του Comme des Garçons, Rei Kawakubo, που το 2019 σχεδίασε τα κοστούμια για την παραγωγή του Ορλάντο από την Κρατική Όπερα της Βιέννης, ο Dries Van Noten, ο Preen και ο Erdem.

Η έμπνευση των σχεδιαστών δεν εξαντλούταν στη Γουλφ, αλλά επεκτεινόταν και στο Bloomsbury Group, τον πλούσιο μποέμικο κύκλο στον οποίο ανήκε η συγγραφέας, που περιελάμβανε την αδερφή της και μια παρέα από νεαρούς διανοούμενους των αρχών του 20ού αιώνα.

Ο κύκλος του Bloomsbury μπορεί να σχηματίστηκε στην ομώνυμη περιοχή του ανατολικού Λονδίνου, που στεγάζει πανεπιστήμια, βιβλιοθήκες και θέατρα, αλλά το διασημότερο «άνδρο» του βρισκόταν στην εξοχή, στο Charleston -ένα μοναδικά διακοσμημένο εξοχικό που ανήκε στην αδερφή της Γουλφ, Βανέσα Μπελ και στον σύζυγό της, Ντάνκαν Γκραντ. Μέλη του «κυκλου» ήταν μεταξύ άλλων ο σύζυγος της Γουλφ, Λέοναρντ, ο οικονομολόγος Τζον Μέιναρντ Κέινς, ο συγγραφέας Ε.Μ. Φόρστερ και άλλοι καλλιτέχνες, διανοούμενοι και κριτικοί της εποχής.

Η έκθεση «Bring no clothes: Bloomsbury and fashion»

Τον Σεπτέμβρη του 1920, η Βιρτζίνια Γουλφ περίμενε επίσκεψη του Τ. Σ. Έλιοτ. Κλείνοντας το γράμμα της, μετά από κάποιες πρακτικές πληροφορίες για τα δρομολόγια των τρένων, σημείωσε: «Παρακαλώ, μην φέρεις ρούχα. Ζούμε σε συνθήκες μέγιστης απλότητας».

Αυτό που, στην πραγματικότητα εννοούσε η Γουλφ δεν ήταν ο καλεσμένος της να κυκλοφορεί γυμνός. Του γνωστοποιούσε, όμως, ότι οι ενδυματολογικοί κώδικες που συνδέονταν με την μεγαλοαστική τάξη της Αγγλίας, όπως η αλλαγή ρούχων για το δείπνο ή την εκκλησία, δεν εφαρμόζονταν από τον κύκλο του Bloomsbury -φορούσαν απλώς ρούχα που τους άρεσαν, ανεξαρτήτως συνθήκης.

Η φράση της Γουλφ «Bring no clothes», είναι ο τίτλος ενός νέου βιβλίου και μιας συμπληρωματικής έκθεσης με τίτλο «Bring no clothes: Bloomsbury and fashion», που είναι η πρώτη που εξερευνά τη σχέση του κύκλου του Bloomsbury με τη μόδα και τη συνδέει με τον καινοτόμο τρόπο σκέψης και ύπαρξής τους.

Ο fashion editor, συγγραφέας και επιμελητής της έκθεσης Charlie Porter, μελέτησε βαθιά τη σχέση του Bloomsbury Group με τη μόδα και το πώς οι ενδυματολογικές επιλογές τους συνδέονταν με την προσωπικότητα και τον τρόπο ζωής τους. Ο κοινός παρονομαστής, ωστόσο, ήταν η απόρριψη των εδουαρδιανών κορσέδων και της αυστηρής βικτωριανής ηθικής εν γένει.

Στο βιβλίο του, που φέρει τον ίδιο τίτλο με την έκθεση, ο Porter εμβαθύνει στην ιδιαίτερα κακοποιητική και καταπιεστική σχέση της Γουλφ και της αδερφής της με τον ετεροθαλή αδερφό τους George Duckworth. Όταν η μητέρα τους πέθανε, ο Duckworth υποχρέωνε τις δύο αδερφές να τον συνοδεύουν σε κοινωνικές εκδηλώσεις, στριμωγμένες στους κορσέδες και τους αυστηρό κώδικα συμπεριφοράς της εποχής. Έτσι, η στιλιστική τους απελευθέρωση, η στροφή στις χαλαρές γραμμές των 20s αλλά και ο DIY χαρακτήρας του χειροποίητου ενδύματος συνδέονταν με μια ευρύτερη έννοια απελευθέρωσης και απόκτησης ελέγχου στο σώμα και την εικόνα τους.

Τα αντικείμενα που παρουσιάζονται στην έκθεση περιλαμβάνουν φωτογραφίες, χειρόγραφα, πίνακες ζωγραφικής, ρούχα και αρκετά προσωπικά αντικείμενα που δεν έχουν εκτεθεί ποτέ, όπως μια τσάντα που είχε κεντήσει στο χέρι η Bell για τη Woolf, καθώς και κολιέ που φορούσαν οι δύο αδελφές.

Η έκθεση, που φιλοξενείται στο Charleston, στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό σε εικόνες και κείμενα, καθώς τα περισσότερα ρούχα του κύκλου του Bloomsbury δεν υπάρχουν πια -μάλιστα ορισμένα καταστράφηκαν σκόπιμα. Ένα από τα εκθέματα είναι το ημερολόγιο της Grace Higgens, οικονόμου στο Charleston, η οποία περιέγραψε μια εντυπωσιακή σκηνή λίγο μετά τον θάνατο της Bell: «Έβαλα φωτιά και έκαψα το στρώμα της κυρίας Μπελ και πολλά από τα ρούχα της, καθώς και τα μαξιλάρια».

Σελίδα από το βιβλίο «Bring No Clothes: Bloomsbury and the Philosophy of Fashion». Το «μυστηριώδες» φόρεμα που φόρεσε η Βιρτζίνια Γουλφ στη Vogue θεωρήθηκε (τελικά λανθασμένα) ότι ανήκε στη μητέρα της, Julia Stephen.

Εκτός από τα αντικείμενα και τα κειμήλια, η έκθεση θα περιλαμβάνει κομμάτια από shows των οίκων Dior, Fendi, Burberry, Comme des Garçons, Erdem και S.S. Daley αλλά και νέες παραγγελίες και παρεμβάσεις από τους σύγχρονους σχεδιαστές μόδας Jawara Alleyne και Ella Boucht.

Η έκθεση Bring No Clothes: Bloomsbury and the Philosophy of Fashion τρέχει στο πολιτιστικό κέντρο Charleston in Lewes ως τις 7 Ιανουαρίου 2024.