Η γυναίκα ως Μέδουσα -Πώς πραγματικά βλέπει η κοινωνία τις γυναίκες με εξουσία | 0 bovary.gr
Η γυναίκα ως Μέδουσα -Πώς πραγματικά βλέπει η κοινωνία τις γυναίκες με εξουσία | 0 bovary.gr
ΜΕΔΟΥΣΑ

Η γυναίκα ως Μέδουσα -Πώς πραγματικά βλέπει η κοινωνία τις γυναίκες με εξουσία


Πριν 2.000 χρόνια, η Μέδουσα έκανε makeover.

Κατά την Αρχαϊκή περίοδο, Έλληνες καλλιτέχνες απεικόνιζαν την Μέδουσα ως μια κωμικά άσχημη φιγούρα, με κρεμασμένη γλώσσα, γουρλωτά μάτια και γενειάδα.

Αυτές οι εικόνες, ζωγραφισμένες σε κεραμικά ή σκαλισμένες σε ταφικά μνημεία, ζωντάνεψαν το μύθο της Μέδουσας, μιας από τις τρεις μυθολογικές Γοργόνες – γνωστής και ως Γοργώ, που μεταφράζεται ως “άγρια ματιά” – η οποία ζούσε με τις δύο αδελφές της σε ένα νησί στην άκρη του κόσμου. Με χαυλιόδοντες αγριογούρουνου, λέπια δράκου και χρυσά φτερά, τα τρομακτικά τους πρόσωπα και μάτια μετέτρεπαν όποιον τις κοιτούσε σε πέτρα.

Αλλά, καθώς η Κλασική περίοδος άκμαζε κατά την διάρκεια του 5ου και του 4ου αιώνα π.Χ, οι καλλιτεχνικές απεικονίσεις της Μέδουσας άρχισαν να αλλάζουν. Τα ανδροπρεπή χαρακτηριστικά της σιγά σιγά έγιναν γυναικεία: τα γένια αντικαταστάθηκαν από λεία μάγουλα, τα δόντια καλύφθηκαν με καλοσχηματισμένα χείλη.

Αυτή η μεταμόρφωση, από γκροτέσκ σε όμορφη, αναλύεται στην έκθεση του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης. Ένα από τα πρώτα εκθέματα είναι ένα πήλινο δοχείο που κατασκευάστηκε περίπου στα 450 με 440 έτη π.Χ, και το οποίο είναι μία από τις πρώτες απεικονίσεις της όμορφης Μέδουσας της Κλασικής εποχής. Κοιμάται γαλήνια, με σγουρά μαλλιά και χωρίς φίδια στο κεφάλι της. Με τα μεγάλα φτερά της διπλωμένα πίσω της, μοιάζει σχεδόν με άγγελο.

Getty Images / Ideal Image
Getty Images / Ideal Image

Τα φιδίσια μαλλιά της τα πρόσθεσαν ρωμαϊκές απεικονίσεις της αργότερα, αλλά τις περισσότερες φορές ήταν μάλλον αβλαβή παρά τρομακτικά.

Το μεταλλικό καπάκι ενός πολεμικού άρματος του 1ου ή 2ου αιώνα, για παράδειγμα, απεικονίζει την Γοργώ με δύο φίδια τακτοποιημένα και δεμένα στο πηγούνι της. “Μοιάζουν σχεδόν με αξεσουάρ,” αναφέρει η έφορος της έκθεσης, Κική Καρόγλου. Η Μέδουσα δεν ήταν το μοναδικό τέρας που άλλαξαν οι Κλασικοί.

Οι σειρήνες, σφίγγες, ακόμα και η Σκύλλα – το πλάσμα που καταβροχθίζει έξι ναύτες από το πλήρωμα του Οδυσσέα – ωραιοποιήθηκαν και αυτές. Αυτή η τάση, υπογραμμίζει η Καρόγλου, μπορεί να τοποθετηθεί στην εξιδανίκευση του ανθρωπισμού που κυριαρχούσε στην ελληνική τέχνη εκείνη την περίοδο. “Είναι μια αισθητική προτίμηση,” εξηγεί. “Αλλά δεν είναι εντελώς σωστό να πούμε ότι τα πάντα τότε ήταν όμορφα – και η ασχήμια απεικονιζόταν - απλώς δεν προτιμούνταν.”

Αιώνες αργότερα, Ελληνιστές και Ρωμαίοι συγγραφείς ανανέωσαν τους μύθους. Ο Οβίδιος, σε μια απόπειρα να εξηγήσει γιατί η Μέδουσα ήταν η μοναδική γοργόνα με φίδια στα μαλλιά της, ξανάγραψε την ιστορία της. Σύμφωνα με το έργο του, «Μεταμόρφωση», που δημοσιεύθηκε τον 8ο αιώνα μ.Χ, η Μέδουσα δεν ήταν πάντοτε τέρας. Κάποτε, ήταν μια νέα γυναίκα με όμορφα μαλλιά, που τράβηξε την προσοχή του Ποσειδώνα.

 Αυτός την βίασε στον ναό της Αθηνάς, και η Αθηνά, έξαλλη με το συμβάν αλλά ανίκανη να τα βάλει με τον Ποσειδώνα τιμώρησε την Μέδουσα, κάνοντας τα ζηλευτά κυματιστά μαλλιά της φίδια. Διάφοροι καλλιτέχνες συγκινήθηκαν από την ιστορία της, και σιγά σιγά οι εικόνες της Μέδουσας εξευγενίστηκαν και η μορφή της έγινε πιο ανθρώπινη. Πάντως, είτε θελκτική είτε τερατώδης, η μοίρα της παραμένει πάντα ίδια: την αποκεφαλίζει ο Περσέας.

Βοηθούμενος από την Αθηνά, χρησιμοποιεί μια γυαλισμένη ασπίδα σαν καθρέφτη ώστε να αποφύγει το βλέμμα της κατά τη διάρκεια της μάχης. Το κομμένο κεφάλι της, ικανό να μετατρέψει όποιον κοιτάξει τα μάτια της σε πέτρα ακόμα και μετά θάνατον, το παίρνει ο Περσέας με σκοπό να το χρησιμοποιήσει για να νικήσει τον βασιλιά Πολυδέκτη.

Η ομορφιά της Μέδουσας – και πιο συγκεκριμένα, η θηλυκότητά της – παραμένει εξίσου επικίνδυνη όσο η αρχική, τερατώδης μορφή της. Όπως αναφέρει η Καρόγλου, η πλειοψηφία των υβριδικών υπάρξεων στη μυθολογία της Αρχαίας Ελλάδας (μισό τέρας/ζώο, μισός άνθρωπος, όπως οι αδελφές της Μέδουσας) ήταν γυναίκες. “Σε μία ανδροκρατούμενη κοινωνία, η θηλυκοποίηση των τεράτων αποσκοπούσε στην δαιμονοποίηση των γυναικών.”

Τα γυναικόμορφα τέρατα μπορούν να θεωρηθούν πολύ πρόωρες εκδοχές της «femme fatale», μια αλληγορία που αναδύθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, καθώς ο ρόλος της γυναίκας στη δημόσια ζωή άρχισε να διευρύνεται.

Όπως γράφει η Καρόγλου στο επεξηγηματικό κείμενο της έκθεσης, «Τα γυναικόμορφα υβριδικά όντα αντιπροσωπεύουν μια αντιφατική άποψη της θηλυκότητας: κάτι που φαίνεται θελκτικό ταυτόχρονα έχει μια απειλητική ή μοχθηρή πλευρά».

 Η Μέδουσα ήταν πάντοτε το πιο δημοφιλές υβρίδιο, και παραμένει ως σήμερα το πιο αναγνωρίσιμο.

Η ισχύς της ως σύμβολο απειλητικής σεξουαλικότητας δεν έχει ξεθωριάσει ακόμα. Στο Χόλιγουντ, η Μέδουσα έχει ενσαρκωθεί πρόσφατα από ένα σούπερ-μόντελ στο remake της “Τιτανομαχίας” το 2010, και από την Ούμα Θέρμαν στο “Ο Περσι Τζάκσον και οι Ολύμπιοι Θεοί: ο κλέφτης της αστραπής”, πάλι το 2010. Και οι δύο πανέμορφες εκδοχές της πεθαίνουν, εν τέλει, στα χέρια του Περσέα.

 Metropolitan Museum of Art
Metropolitan Museum of Art

Το 2013, στον εορτασμό του Βρετανικού GQ, η Ριάνα φωτογραφήθηκε ως Μέδουσα από τον Ντέμιεν Χίρστ για το εξώφυλλο. “Η Ριάνα είναι ένα “κακό” κορίτσι,” λέει ο Χιρστ στην συνέντευξη που συνοδεύει τη φωτογράφιση. “Με ποια έννοια κακιά; Στη συμπεριφορά;” ρωτά ο δημοσιογράφος. “Ναι, κακιά. Εάν είσαι μητέρα, είναι ο τρόμος σου, όχι;”. Στις φωτογραφίες του Χιρστ, τα μαλλιά της είναι μια φωλιά φιδιών· τα δόντια της έχουν γίνει δόντια φιδιού, όπως και οι κόρες του ματιού της έχουν μετατραπεί σε φιδίσιες. Και σε όλες τις φωτογραφίες, είναι σχεδόν ή εντελώς γυμνή, αποπνέοντας έναν αέρα αποπλάνησης.

Πάντως οι φόβοι που ενσαρκώνει η Μέδουσα είναι διττοί: η σεξουαλικά απελευθερωμένη γυναίκα είναι επικίνδυνη, αλλά εξίσου επικίνδυνη θεωρείται και η πολιτικά απελευθερωμένη γυναίκα. Για αιώνες, οι γυναίκες στην εξουσία (ή που προσπαθούσαν να αποκτήσουν εξουσία) έχουν συγκριθεί με τη Μέδουσα, από την Μαρία Αντουανέτα ως τις σουφραζέτες.

 

 

Medusa head on me like I'm 'luminati!!!! She. x Damien Hirst #GQ #25thAnniversary #COVER

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη badgalriri (@badgalriri) στις 25 Οκτ, 2013 στις 10:40 πμ PDT

“Το sex appeal είναι η τερατωδία,” εξηγεί η βοηθός καθηγητή Ελίζαμπεθ Τζόνστον, που διδάσκει ένα μάθημα σχετικά με τα θηλυκά είδωλα – ξεκινώντας με τη Μέδουσα – σε ένα δημόσιο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. “Η σεξουαλικότητα είναι αυτό που είναι επικίνδυνο. Είναι η femme fatale. Η Ριάνα είναι όμορφη, και σε αυτές τις εικόνες, υπάρχει μια κτηνωδία που συνδέεται μαζί της, που επίσης βλέπεις στις εικόνες της Λίλιθ,” απαντά, αναφερόμενη σε μια δαιμονική μορφή της Εβραϊκής κουλτούρας που εμφανίζεται σε πίνακες στα τέλη του 19ου αιώνα.

Η Τζόνστον μας παρακινεί να κάνουμε μια άσκηση: να πατήσουμε στο Google το όνομα οποιασδήποτε γυναίκας που είναι γνωστή και έχει εξουσία στην κοινωνία, παραδείγματος χάριν την Άνγκελα Μέρκελ, μαζί με τη λέξη “Μέδουσα.” Όλες τους έχουν γίνει photoshopped πάνω σε διάσημα έργα που απεικονίζουν την Γοργόνα, από το γνωστό έργο του Καραβάτζιο ως και το γλυπτό του Αντόνιο Κανόβα που απεικονίζει τον Περσέα να κρατά το αποκομμένο κεφάλι της Μέδουσας.

 

 

Αλλά το πιο χτυπητό παράδειγμα είναι από τις προεδρικές εκλογές του 2016 στην Αμερική. Το κεφάλι της Χίλαρι Κλίντον είχε γίνει photoshopped στο γλυπτό του Μπενβενούτο Τσελίνι που απεικονίζει τον Περσέα να ποδοπατά τη Μέδουσα καθώς τείνει το κομμένο κεφάλι της. Ο Περσέας, φυσικά, είχε αντικατασταθεί από τον Τραμπ. Οι εικόνες έγιναν γρήγορα εμπόρευμα, και πωλήθηκαν T-shirts, κούπες καφέ και τσάντες με την εικόνα αυτή.

«Μπορεί να χρειάζεται κανείς λίγο χρόνο για να συνειδητοποιήσει τη νόρμα του διαχωρισμού των φύλων», γράφει η Τζόνστον, αλλά αν ποτέ κανείς αμφισβητήσει το βαθμό στον οποίο ο αποκλεισμός των γυναικών από την εξουσία είναι ενσωματωμένος στην κουλτούρα μας, τον παροτρύνω απλά να κοιτάξει την εικόνα του Τράμπ και της Κλίντον ως Περσέα και Μέδουσα.