Γιώργος Κοτανίδης: «Ξέραμε ότι στο Πολυτεχνείο παίζαμε το κεφάλι μας κορώνα-γράμματα»

Ζητήσαμε από τον Γιώργο Κοτανίδη να μας αφηγηθεί τη ζωή του. Για την ακρίβεια, τις πολλές ζωές που έχει προλάβει να ζήσει. Ηθοποιός, συγγραφέας, κυνηγός της ομορφιάς και συλλέκτης εμπειριών. Μετρά σχεδόν πέντε δεκαετίες καριέρας, συναρπαστικές στιγμές ζωής και άλλες τόσες αναμνήσεις που δύσκολα ταξινομούνται. Αν είμαστε οι επιλογές μας, ο Γιώργος Κοτανίδης έχει κάνει αυτές που τον κάνουν να νιώθει πλήρης κι ευτυχής.

«Γεννήθηκα στη Θεσσαλονίκη αλλά τα πρώτα δώδεκα χρόνια της ζωής μου τα πέρασα στη Δράμα όπου είχαν πάει οι γονείς μου μωρά, σαν πρόσφυγες. Εκεί γνωρίστηκαν. Το πρώτο μου σχολείο το έλεγαν «Εβραίικο», βρισκόταν στο κέντρο της Δράμας.Ύστερα, μετακομίσαμε σε καινούρια γειτονιά κι αναγκάστηκα να αλλάξω σχολείο. Το σχολείο, εκεί, το λέγαμε «Ορφανοτροφείο», γιατί έρχονταν παιδιά κι από ένα μεγάλο ορφανοτροφείο στη Δράμα. Το σχολείο και οι δάσκαλοί του μάς έδιναν πολλές δυνατότητες έκφρασης. Θυμάμαι ότι υπήρχε μια μεγάλη σκάλα μπροστά στην τεράστια αυλή: στην κορυφή της σκάλας είπα το πρώτο μου ποίημα. Εκεί έγινε η αρχή.

Παρά την φτώχεια, έχω εξαιρετικές αναμνήσεις από εκείνα τα χρόνια. Η Δράμα ήταν από τις πόλεις που δέχθηκε τους πρόσφυγες και δεν είχε κόντρα μαζί τους. Ηταν σαν να είχαν ζήσει αιώνες μαζί. Στη γειτονιά μου συνέβη κάτι καταπληκτικό: έβγαλε αρκετό κόσμο στην τέχνη και το πνεύμα.

Επειδή ήμασταν αμέσως μετά τον Εμφύλιο, εκεί πήρα και τις πρώτες μου πληροφορίες για το πολιτικό ζήτημα. Ο πατέρας μου ήταν αξιωματικός από την πλευρά του Eθνικού Στρατού. Ένας πολύ δημοκρατικός άνθρωπος. Θυμάμαι την ημέρα που γύρισε. Είχε πολεμήσει με τους νικητές κι όταν επέστρεψε μού έφερε δώρο έναν κόκκινο μπερέ. Ο κόκκινος μπερές ήταν σήμα των Κομμουνιστών.

Στη Δράμα αγάπησα πολύ και το ποδόσφαιρο. Επαιζα κιόλας. Εκείνα τα χρόνια, η μοναδική επαρχιακή ομάδα που υπήρχε ήταν η Δόξα Δράμας. Επαιζε καταπληκτική μπάλα, ήταν στις πρώτες θέσεις της βαθμολογίας. Αυτό που λένε τώρα περί διαιτησίας είναι ανέκδοτο. Της έπαιρναν τα κύπελα και τα πρωταθλήματα μέσα από τα χέρια, με το πιστόλι στον κρόταφο. Δεν μπορούσε να μπει άλλος μεταξύ Ολυμπιακού-Παναθηναϊκού-ΑΕΚ.

Τότε, κατάλαβα για πρώτη φορά στη ζωή μου ότι «δεν νικά πάντα ο καλύτερος».

Την βραδιά του Πολυτεχνείου ήμασταν από παντού περικυκλωμένοι. Έριχναν στο ψαχνό. Οι πόρτες των σπιτιών, όμως, άνοιξαν.

Τελειώνοντας το σχολείο, ήθελα να γίνω ηθοποιός και τραγουδιστής. Είχα κόντρα με τους γονείς μου, παρότι η δασκάλα μου στο δημοτικό έλεγε «Πρέπει να τον κάνετε ηθοποιό». Για να ικανοποιήσω την επιθυμία των γονιών μου, έδωσα στο Πανεπιστήμιο και κατά τύχη, πέρασα στην Κτηνιατρική Σχολή, όπου φοίτησα για δύο χρόνια. Σε αυτά τα δύο χρόνια, ασχολούμουν παράλληλα με το φοιτητικό θέατρο και, φυσικά, με το φοιτητικό κίνημα. Παραμονή των γενεθλίων μου, είχα βρεθεί μπροστά στη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη.

Όταν ήρθε η δικτατορία, έφυγα από τη Θεσσαλονίκη, παράτησα το Πανεπιστήμιο, κατέβηκα στην Αθήνα κι έδωσα εξετάσεις στη δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου.

Για μένα, η Αθήνα ήταν η «πρωτεύουσα». Η πόλη-σύμβολο της ιστορίας, με καλλιτεχνική και πνευματική άνθηση. Γι'αυτούς τους λόγους δεν ήθελα να φύγω στο εξωτερικό. Στη διάρκεια των τριών χρόνων της σχολής, βρισκόμουν ανάμεσα σε παιδιά που ξεχώριζαν: Δημήτρη Καμπερίδη, Άννα Μιχαλιτσιάνου, Κώστα Αρζόγλου, Νίκο Σκυλοδήμο, Μηνά Χατζησάββα, Υβόννη Μαλτέζου.

Την επομένη της αποφοίτησής μας από τη σχολή κάναμε έναν θίασο που λεγόταν «Ελεύθερο θέατρο». Το Ελεύθερο θέατρο, εν μέσω δικτατορίας, άλλαξε το θεατρικό σκηνικό.

Οι ιδεολογικές μου πεποιθήσεις με οδήγησαν στην Αριστερά. Τότε, ήμουν ενταγμένος σε μια επαναστατική οργάνωση και δούλευα παράνομα, παράλληλα με το θέατρο.

Κάπου εκεί άρχισαν και οι περιπέτειές μου με τη Χούντα. Με έπιασαν, πέρασα από τις φυλακές. Μετά από ένα διάστημα έγινε μια αμνηστία, βγήκα, παντρεύτηκα.

Ύστερα, συνέβησαν τα γεγονότα στο Πολυτεχνείο. Ημουν από τα πολύ ενεργά άτομα εκεί. Ημουν από αυτούς που είχαν σκοπό να κάνουν αυτή την κατάληψη τότε κι ας ξέραμε ότι παίζαμε το κεφάλι μας κορώνα γράμματα. Απέναντί μας είχαμε οπλισμένους που δεν αστειεύονταν.

Αυτό το λέω, διότι αυτό που συμβαίνει σήμερα με τα πανεπιστήμια και τις καταλήψεις είναι ξεφτίλα: εμείς διεκδικούσαμε το δικαίωμα να μιλάμε ελεύθερα ενώ τώρα διεκδικούν το δικαίωμα να καταργήσουν την Παιδεία.

Για εκείνη την περίοδο που έζησα έχω γράψει ένα βιβλίο με τίτλο «Ολοι μαζί, τώρα».

Κατά σύμπτωση, συνέβη το εξής: στην πρώτη παράσταση του Ελεύθερου Θεάτρου, στην «Όπερα του ζητιάνου» από ένα σημείο και μετά, κάναμε αυτοσχεδιασμούς θέλοντας να δείξουμε το κυρίαρχο αίσθημα καταπίεσης. Ένα «νοητός» τοίχος μας χώριζε από το κοινό. Κατά τη διάρκεια του αυτοσχεδιασμού, έβγαζα μια κραυγή λέγοντας «Ολοι μαζί, τώρα» και γκρεμίζαμε τον συμβολικό τοίχο.

Το βράδυ του Πολυτεχνείου, όταν μπήκε το τανκ μέσα, με στρατό κι αστυνομία, κάποιοι προσπαθούσαμε να διαφύγουμε από εδώ κι από εκεί.

Κανείς δεν πρέπει να υποτάσσει την ελευθερία του ανήκοντας σε ένα κόμμα ή μια σέχτα. Γιατί «ανήκοντας» μπλέκεσαι σε τέτοιο βαθμό που υπερασπίζεσαι και τα λάθη που μπορεί να κάνει ο χώρος που ανήκεις.

Από την μεριά της Στουρνάρα υπήρχε μια πόρτα και κάγκελα, είχαν μαζευτεί πολλά παιδιά και προσπαθούσαν να τα ρίξουν. Είχα από το χέρι τον Γιώργο Κακουλίδη που ήταν 15 χρονών τοτε. Φτάνοντας στα κάγκελα είπα «Μισό λεπτό να συντονιστούμε». Αρχίσαμε να κουνάμε τα κάγκελα. Εκεί, χωρίς να το χω στο μυαλό μου, φώναξα «Ολοι μαζί, τώρα» -γκρεμίσαμε τα κάγκελα και βγήκαμε. Αρχικά, κατά τη συγγραφή του βιβλίου, δεν είχα συνειδητοποιήσει την ταύτιση που υπήρχε σε αυτά τα δύο σημεία. Ο τίτλος βγήκε από την βραδιά του Πολυτεχνείου και την πρώτη μου παράσταση.

Εκείνο το βράδυ ήμασταν από παντού περικυκλωμένοι. Οι πόρτες των σπιτιών, όμως, άνοιξαν. Ενώ τρέχαμε πανικόβλητοι από τους πυροβολισμούς, μας έκρυβαν μέσα.

Στην εποχή σου οφείλεις να είσαι «παρών». Χαίρομαι που ήμουν. Ποτέ δεν πούλησα ηρωισμούς. Αρνήθηκα να κάνω πολιτικές καριέρες, αν και είχα την ευκαιρία.

Επειτα ήρθε η Μεταπολίτευση, εντάχθηκα ξανά στο Ελεύθερο θέατρο κι άρχισα να ασχολούμαι πιο ενεργά με τη δουλειά μου. Ασχολήθηκα και με τη συγγραφή -ανάμεσα στα βιβλία που έγραψα είναι και ένα μυθιστόρημα που λέγεται «Οι σαλτιμπάγκοι» και φιλοδοξώ κάποια στιγμή να γίνει σειρά στην τηλεόραση.

Έπειτα ήρθε το σινεμά. Με το «Κορίτσι της Μάνης» πήγα στο Φεστιβάλ Καννών. Μου δημιουργήθηκε και η επιθυμία να γράψω για το σινεμά. Έγραψα το σενάριο στην ταινία «Πάμπτωχοι Α.Ε».

Ένα από τα όνειρα ζωής που πραγματοποίησα, είναι που κατάφερα να συνδυάσω την πλευρά του εαυτού μου που ήταν ταγμένη στην πολιτική και την αριστερά με την πλευρά του καλλιτέχνη. Αυτός ο συνδυασμός είναι η παράσταση που κάνω τώρα για το Νίκο Ζαχαριάδη, η «Ομπίντα». Τώρα επαναλαμβάνεται για έναν μικρό κύκλο παραστάσεων, στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης.

Για μένα, ο Νίκος Ζαχαριάδης υπήρξε ο πιο σημαντικός Έλληνας επαναστάτης. Ενας υψηλού επιπέδου ηγέτης. Καθαιρέθηκε και μετά από 17 χρόνια εξορίας, αυτοκτόνησε στη Σιβηρία. Στην ουσία είναι ένας τραγικός ήρωας.

Έπειτα, θα συμμετέχω σε έναν άλλο θίασο: με τον Στέλιο Μάινα, την Κατερίνα Λέχου, τον Λάζαρο Γεωργακόπουλο και την Κατερίνα Μισιχρόνη. Σκηνοθέτις, η Λίλλη Μελεμέ.

Η παράσταση ανεβαίνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα κι έχει τίτλο «Το Δείπνο», βασισμένη στο μυθιστόρημα του Χέρμαν Κοχ.

Ο έρωτας είναι η ζωή. Χωρίς τον έρωτα δεν υπάρχει ζωή. Το σύμπαν γεννήθηκε από τον έρωτα.

Από την μυθολογία ακόμα, ο έρωτας παίζει έναν καθοριστικό ρόλο για τη γέννηση των πραγμάτων. Εγώ αυτή την εκδοχή του κόσμου πιστεύω κι όχι την εβραϊκή που λέει ότι ο Θεός έπλασε τον Αδάμ και την Εύα. Ωραίο παραμύθι είναι κι αυτό, δεν μπορώ να πω. Σαν μύθος είναι εξαιρετικός. Μεγάλωσα σαν Χριστιανός Ορθόδοξος. Μέσα στα χρόνια, διαβάζοντας, σπουδάζοντας, μελετώντας, παίζοντας ρόλους, άφησα το μυαλό μου ελεύθερο, ώστε να μην είμαι κολλημένος σε κάποια πράγματα. Είχα πάντα το ερώτημα μέσα μου αν υπάρχει Θεός. Πιστεύω ότι στον πυρήνα της δημιουργίας του σύμπαντος υπάρχει ο έρωτας –στη ζωή μου έπαιξε σημαντικό ρόλο. Η ένωση πραγμάτων δημιουργεί κάτι καινούριο. "Θεός" με την λογική που εμφανίζεται στις θρησκείες, είτε στην χριστιανική, είτε στην εβραϊκή, είτε στο Ισλάμ, είτε στο βουδισμό, πιστεύω ότι δεν υπάρχει.

Η συμβουλή μου στην κόρη μου είναι: «Να βάζεις δυσκολίες στον εαυτό σου. Να πολεμάς τις ευκολίες σου. Να «πολεμάς» το ταλέντο σου για να το μεγαλώσεις».

Ως προς τις πολιτικές μου πεποιθήσεις, είμαι ελεύθερος, δεν ανήκω σε κανένα κόμμα. Η συνείδησή μου είναι αριστερή γιατί είμαι ταγμένος με την πλευρά των αδυνάτων. Είναι στο DNA μου και το μυαλό μου.

Κάθε φορά που γίνονται εκλογές ψηφίζω αυτό που είναι καλό για τη χώρα εκείνη τη στιγμή. Κανείς δεν πρέπει να υποτάσσει την ελευθερία του ανήκοντας σε ένα κόμμα ή μια σέχτα -αν κι αυτό το έχω κάνει στο παρελθόν. Με το να "ανήκεις" ολοκληρωτικά, μπλέκεσαι σε τέτοιο βαθμό που υπερασπίζεσαι και τα λάθη που μπορεί να κάνει ο χώρος που ανήκεις.

Δεν είσαι ελεύθερος να κρίνεις και να κριτικάρεις.

Δεν έχω φόβο. Αυτή τη στιγμή που μιλάμε δεν φοβάμαι τίποτα. Προσπαθώ να συμφιλιωθώ με τον θάνατο. Αυτό είναι φυσιολογικό για έναν άνθρωπο που έχει μεγαλώσει, όπως εγώ. Δεν είμαι πια νέος, είναι βέβαιο.

Η ψυχή μου, όμως, έχει κάτι πια από τα νιάτα μου. Με γοητεύει πάντα αυτή η φράση του Καζαντζάκη «Δεν φοβάμαι τίποτα, δεν πιστεύω τίποτα, είμαι ελεύθερος».

Αν μπορούσα να διαλέξω μια μόνο συμβουλή από αυτές που λέω στην κόρη μου είναι μία: «Να βάζεις δυσκολίες στον εαυτό σου. Να πολεμάς τις ευκολίες σου. Να «πολεμάς» το ταλέντο σου για να το μεγαλώσεις».

"Ομπίντα": Με τους Γιώργο Κοτανίδη, Δώρα Χρυσικού, Βαγγέλη Ρόκκο, Κείμενο - Σκηνοθεσία: Γιώργος Κοτανίδης,

Πρόγραμμα συζητήσεων: 2/11 Λούκα Κατσέλη, 3/11 Σπύρος Λυκούδης, 4/11 Άγγελος Τσέκερης, 8/11 Νίκος Θεοτοκάς, 9/11 Παύλος Γερουλάνος, 10/11 Θα ανακοινωθεί, 11/11 Σήφης Ζαχαριάδης & Νίκος Χατζηδημητράκος

Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης. Παραστάσεις έως 11 Νοεμβρίου.

"Το Δείπνο": Με τους: Στέλιο Μάινα, Κατερίνα Λέχου, Λάζαρο Γεωργακόπουλο, Κατερίνα Μισιχρόνη. Μετάφραση: Κάτια Σπερελάκη Σκηνοθεσία και Δραματουργική επεξεργασία: Λίλλυ Μελεμέ, Σύγχρονο Θέατρο. Παραστάσεις: Από 16/11 έως 2/12