Λένα Διβάνη: «Ο γάμος δεν κάνει καλό στην υγεία, ούτε τα παιδιά»

Η Λένα Διβάνη είναι μια δραστήρια γυναίκα: Γράφει, διδάσκει, συμμετέχει, εκφράζεται. Της αρέσει να παρατηρεί τους ανθρώπους. Μένει στο Μαρούσι. Ονειρεύεται να μετακομίσει στο κέντρο.

«Γλυκόπικρη είναι η γεύση που κρατάω από τα παιδικά μου χρόνια στον Βόλο. Μεγάλωσα με πάρα πολλή αγάπη, τόνους αγάπης, γι΄αυτό και ήταν και πολλή βαριά. Οι τόνοι αγάπης δεν είναι καλοί. Οπως και η έλλειψη αγάπης, κι αυτή βαριά είναι.

Είμαστε τρεις αδελφές. Ο πατέρας μου πίστευε ότι είμαστε πολύ εύθραυστες, ότι θα πεθάνουμε. Είχε συμβεί και ένα τυχαίο γεγονός, και πράγματι με έσωσε με την επαγρύπνισή του. Αλλά μετά το έδεσε κόμπο ότι θα πεθάνουμε άμεσα. Και μεγαλώσαμε με αυτό το “αχ”, ότι κάποιος ανησυχεί τόσο...

Εγραφα πάντα, από μικρή, βλακείες, αλλά τα έδενα, έκανα εικονογράφιση σαν βιβλίο και τα πουλούσα σε έναν συνάδελφο του μπαμπά μου

Ο πατέρας μου ήταν δημόσιος υπάλληλος, προϊστάμενος στον ΟΤΕ, και η μαμά μου νοικοκυρά. Βίωσα το γεγονός ότι η μαμά μου, που ήταν μια πολύ έξυπνη γυναίκα, δεν έκανε τίποτα, όπως και άλλες γυναίκες γύρω μας. Εγώ, που είμαι η μεσαία, έχω είκοσι χρόνια διαφορά μαζί της. Στα είκοσι ένα της είχε τρία παιδιά. Την θυμάμαι να μας λέει “πώς ζηλεύω να σας βλέπω να ντύνεστε, να φτιάχνεστε, να πάτε στη σχολή σας” -σπουδάσαμε και οι τρεις. Εζησα μέσα στο σπίτι μου τη διαφορά, εμείς να έχουμε όλες τις ευκαιρίες και τα προνόμια να κάνουμε ό,τι θέλουμε, και η μαμά μου κανένα».

«Δεν προσπάθησε να μας κάνει σαν εκείνη. Αντιθέτως, μας έλεγε να σπουδάσουμε, να γίνουμε ανεξάρτητες.... Γιατί η ίδια το πέρασε με μεγάλη πίκρα όλο αυτό. Ηθελα να έχω στη ζωή μου οικονομική ανεξαρτησία, με κάθε κόστος. Κι έμαθα επίσης ότι ο γάμος δεν κάνει καλό στην υγεία, ούτε τα παιδιά. Εγώ, πέντε χρόνων ήξερα ότι δεν θα κάνω παιδιά ούτε θα παντρευτώ. Εβλεπα τον πατέρα μου που έπασχε με κάθε τι που κάναμε...

Στον Βόλο, ως αστική πόλη, μεγαλώσαμε ωραία. Δεν είχε σχέση με την υπόλοιπη επαρχία, κάτι που κατάλαβα όταν ήρθα στην Αθήνα, στο Πανεπιστήμιο. Δεν υπήρχε καμιά καταπίεση από το σπίτι. Η καταπίεση ήταν μόνον η αγωνία για την υγεία μας -και όχι αν θα ήμασταν αδιάφθορες παρθένες, που ήμασταν, ακριβώς γιατί ήμασταν ελεύθερες....

Αισθάνθηκα συγγραφέας πριν γράψω κάτι που επρόκειτο να εκδοθεί

Στην Αθήνα ένοιωσα ελευθερία, γιατί δεν είχα κανέναν να ανησυχεί κι επιπλέον δεν είχα το σχολείο. Το σχολείο δεν μου άρεσε ιδιαίτερα. Ημουν πολύ καλή μαθήτρια, χωρίς να διαβάζω. Στην εκθεση θυμάμαι, που ήμουν καλή, μου έλεγαν στο φροντιστήριο “μην γράψεις έτσι, γιατί δεν θα περάσεις”. Δεν μπορούσα να το δεχτώ. Και κινδύνευσα να μην περάσω -πήρα 9 στην Εκθεση.

Εγραφα πάντα, από μικρή, βλακείες, αλλά τα έδενα, έκανα εικονογράφιση σαν βιβλίο και τα πουλούσα σε έναν συνάδελφο του μπαμπά μου, που τα αγόραζε για δύο δραχμές... Από παιδί αισθάνομουν ότι αυτό που έβλεπα γύρω μου, δεν μου άρεσε. Αρα έπρεπε να κάνω κάτι άλλο. Πώς; Με το μυαλό μου. Στόχος μου ήταν, όπως έλεγα τότε στις αδελφές μου, όταν μεγαλώσω να γίνω σοφή... Να καταλάβω πως κινείται ο κόσμος».

«Ημουν ένα παιδί σε επαγρύπνιση, λίγο μελαγχολικό -μεγαλώνοντας άλλαξα. Ημουν σοβαρή και παρατηρούσα τους μεγάλους. Και τώρα μπορώ να πω ότι όποιος περάσει από μπροστά μου, καταλαβαίνω τον χαρακτήρα του, τα πάντα...

Οχι στο σπίτι δεν είχαμε βιβλία. Τα έβρισκα εγώ. Διάβαζα ό,τι να΄ναι. Το Φαντάζιο που έπαιρνε η μαμά μου το ξεκοκκάλιζα. Μέχρι και διαφημίσεις διάβαζα. Χαρτί να ήταν... Σαν να το βύζαινα. Η αφετηρία για όλο αυτό ήταν ότι δεν με ικανοποιούσε η ζωή μου. Εψαχνα μια διέξοδο και το βιβλίο είναι ένας πολύ απλός τρόπος να πολλαπλασιάσεις τη ζωή και τη φαντασία σου.

Είχα ελπίσει με την αριστερά και κάτι που με πλήττει βαθειά είναι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ κατέστρεψε τον μύθο της

Αισθάνθηκα συγγραφέας πριν γράψω κάτι που επρόκειτο να εκδοθεί. Δεν ξέρω αν ήταν μόνον συγγραφέας. Ηταν ένας συνδυασμός συγγραφέα και δασκάλας, αυτό το “σοφός” που ήθελα να γίνω. Σκεφτόμουν ότι θα καταλάβω τον κόσμο και θα το πω και στους άλλους. Δεν είχα σκοπό να γίνω δάσκαλος. Στο σχολείο έβλεπα τα λάθη των καθηγητών και ένοιωθα ότι δεν μας αγαπούν. Αλλοι βαριόντουσαν.... Για να διδάξεις πρέπει να αγαπάς τον άλλον. Μετά που ήθελα να γίνω καθηγήτρια, πίστευα ότι το σύστημα θα με πετάξει έξω.

Το καθηγητικό το βρήκα στον δρόμο, τυχαία. Αν και δεν πιστεύω στο τυχαίο. Σαν να πήγαινα προς τα εκεί από μόνη μου και βρέθηκε η ευκαιρία -ήμουν τυχερή. Στον δρόμο αγάπησα και την ιστορία. Στο σχολείο δεν την αγαπούσα. Την αγάπησα στο Πανεπιστήμιο από τον καθηγητή του, τον Εμμανουήλ Ρούκουνα, μεγάλη μορφή... Μας έκανε την ιστορία με έναν τρόπο τέτοιο που καταλάβαινες ότι είναι η ιστορία της ζωής σου.

Δέχτηκα ένα τσουνάμι εκείνο το καλοκαίρι που έγραψα για τον ελεγκτή και τον «τζαμπατζή»...

«Η αριστερά ήταν πάντα ένας μύθος. Τώρα καταρρίπτεται. Είχα ελπίσει με την αριστερά και κάτι που με πλήττει βαθειά είναι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ κατέστρεψε τον μύθο της. Παγκοσμίως είναι η ελπίδα μας η αριστερά. Γιατί μέσα στην αριστερά ήταν ο ανθρωπισμός, τα δικαιώματα...

Πράγματι η εμπλοκή μου με την ΕΡΤ είχε έναν βαθμό ουτοπίας. Είμαι, έτσι κι αλλιώς, ουτοπικό ον -κι ας έχω έναν ρεαλισμό. Εμεινα ενάμιση χρόνο. Πίστευα ότι μπορούσαμε να κάνουμε κάτι. Οταν πήγα ήταν ο Γαμπρίτσος, ένας άνθρωπος που κέρδισε την εμπιστοσύνη μου. Δεν θα είχα πάει ποτέ με τον Ταγματάρχη. Ωστόσο το Δ.Σ. ήταν καλό τότε, και είπαμε, όλοι μαζί, να προσπαθήσουμε. Αποκόμισα την αίσθηση ότι μας κορόιδευαν, γέλαγαν μαζί μας. Στην ΕΡΤ κατάλαβα τι θα πει δημόσιο: Πέφτεις πάνω σε έναν τοίχο. Πολύτιμη εμπειρία, δεν μετάνοιωσα ποτέ. Μετά απ΄αυτό σταμάτησα να κάνω εύκολη κριτική στους ανθρώπους όταν μου λένε «τίποτα δεν γίνεται»... Αν δεν μπει κρίση και απόλυση στο Δημόσιο, ποτέ δεν θα τελειώσει η κακοδαιμονία.

Οχι, δεν μου αρέσει να ενοχλώ. Μου αρέσει να είμαι αγαπητή... Απλώς δεν μπορώ να λέω και μπούρδες...

Δέχτηκα ένα τσουνάμι εκείνο το καλοκαίρι που έγραψα για τον ελεγκτή και τον «τζαμπατζή»... Οταν το έγραφα δεν ήξερα ότι το παιδί είχε πεθάνει. Αυτό ήταν το θέμα. Αλλά τζαμπατζής ήταν, τι να κάνουμε. Στοχοποιήθηκα. Ηταν διατεταγμένη υπηρεσία από τα γνωστά τρολ, συριζαϊκής προέλευσης. Γιατί τώρα δεν γίνεται τίποτα; Και δεν ήμουν η μόνη. Ολες οι ανεξάρτητες φωνές, όλοι όσοι δεν ανήκαμε σε κάποιο κόμμα, βρεθήκαμε απροστάτευτοι -η Δημουλά, ο Χωμενίδης, ο Τατσόπουλος, αφού έφυγε από τον ΣΥΡΙΖΑ.

Τότε από τους δικούς μου κανείς δεν βγήκε να με υποστηρίξει, παρά το γεγονός ότι το θέλανε. Φοβόντουσαν... Υπήρχε ο φόβος, όχι πια... Με είπαν άπονη, ποια εμένα, που έχω περάσει όλη τη ζωή μου να προστατεύω τα ανθρώπινα δικαιώματα;»

«Νομίζω ότι είμαστε άπονοι. Η κρίση δεν μας έκανε καλύτερους -θα μπορούσε όμως. Για παράδειγμα: Είχα συνηθίσει τα βιβλία μου να πουλάνε, να έχω ένα εισόδημα από τον κόπο μου. Δεν κληρονόμησα τίποτα. Η ζωή μου ήταν πάντα μετρημένη, ταξίδια, βιβλία. Οταν ήθελα να πάω ένα ταξίδι, είχα τα λεφτά. Ξαφνικά παίρνω ένα χτύπημα, όπως και όλοι οι Ελληνες. Ο μισθός στο Πανεπιστήμιο σχεδόν εξαφανίστηκε και τα βιβλία μου σταμάτησαν να πουλάνε. Βρέθηκα ξαφνικά να μην είμαι καθόλου άνετη... Λογικό δεν είναι σε μια τέτοια κατάσταση να σκεφτείς “ο φτωχός ο άνθρωπος τι κάνει;”. Για μένα αυτό είναι το φυσικό. Κι όμως βλέπουμε γύρω μας την άποψη, “εγώ φτώχυνα, να φτωχύνεις κι εσύ”... Τραγικό. Δεν θέλω να το δεχτώ.

Εμένα και το βρίσιμο με έκανε καλύτερο άνθρωπο. Γιατί σου αφαιρεί εγωισμό. Ημουν ένα bien aime παιδί -αγαπημένη όλων. Τελικά δεν ήταν χρήσιμο. Επρεπε να καταλάβω ότι τίποτα δεν διαρκεί ούτε είναι δεδομένο, ούτε το κακό.

Ενας συγγραφέας γράφει για να εκδώσει. Δεν πιστεύω σ΄αυτά τα λεγόμενα συρτάρια

Οχι, δεν μου αρέσει να ενοχλώ. Μου αρέσει να είμαι αγαπητή... Απλώς δεν μπορώ να λέω και μπούρδες... Ολοι οι άνθρωποι θέλουμε να αγαπιόμαστε. Να μας αγαπούν και να μας αποδέχονται.

Ταξίδια, ακριβώς επειδή ο πατέρας μου φοβόταν πολύ, δεν πηγαίναμε. Αλλά κι εγώ και οι αδελφές μου γεννηθήκαμε με ένα σακ-βουαγιάζ στον ώμο. Το πρώτο καλοκαίρι μετά το σχολείο έκανα ένα τρίμηνο ταξίδι με το Ιnterail. Και από τότε δεν σταμάτησα. Είναι η χαρά μου να φεύγω και να μαθαίνω έναν ολόκληρο κόσμο. Γιατί αυτό είναι το ταξίδι, να ξεκινάς από την αρχή».

«Οι έρωτες καθόρισαν τη ζωή μου. Αλλά με κανέναν δεν έκανα ούτε κάνω σχέδια οικονομικού τύπου. Φίλους έχω, από το συγγραφικό συνάφι λίγους και καλούς -τον Χωμενίδη και τον Μπαμπασάκη. Εχω και από το κινηματογραφικό.

Είναι μοναχική η δουλειά μου κι εγώ είμαι μοναχικός άνθρωπος -και ταυτόχρονα κοινωνικός. Εχω συζήσει, αλλά τώρα πια δεν θέλω. Ο καθένας σπίτι του. Να βλέπεις τον άλλον σαν ραντεβού. Επίσης δουλεύω σπίτι, οπότε δεν θέλω να το διαταράξω αυτό. Εχω πια την πολυτέλεια να λέω “αυτό θέλω”.

Εχω βιώσει κι εγώ τη σεξουαλική παρενόχληση, κάτι που πιστεύω ότι έχουν βιώσει, κατά έναν τρόπο, όλες οι γυναίκες

Ενας συγγραφέας γράφει για να εκδώσει. Δεν πιστεύω σ΄αυτά τα λεγόμενα συρτάρια. Οποιος έχει κάτι στο συρτάρι και δεν τολμάει να το δώσει, έχει τον δικό του λόγο. Κανείς δεν γράφει για τον εαυτό του. Απευθύνεσαι. Στην αρχή δεν ξέρεις που θα καταλήξεις. Ελπίζεις να καταλήξεις εκεί που έχεις στο μυαλό σου.

Πάντα υπάρχει κάτι στα σκαριά. Εγώ πάσχω από ιδεογένειες. Θα ήθελα να έχω πέντε-έξι ζωές για να τα υλοποίησω όλα. Αυτή τη στιγμή έχω τρία στα σκαριά -ένα ερευνώ και γράφω και τα άλλα δύο ίπτανται, ωριμάζουν. Σαν τα ωάρια των γυναικών -έρχεται η ώρα τους, κάποιο ξεχωρίζει, ανεβαίνει και περιμένει τη σειρά του. Το επόμενο βιβλίο αφορά ζευγάρια που έγραψαν ιστορία -Καποδίστριας-Ρωξάδρα Στρούτζα, Αλεξ, Μαντώ Μαυρογένους-Δημήτριος Υψηλάντης, Φρειδερίκη-Παύλος... Δεν ξέρω πότε θα είναι έτοιμο. Ξεκίνησα τον Σεπτέμβριο, μετά από ένα ταξίδι στον Καύκασο. Το επόμενο θα είναι στο Περού».

«Δεν υπάρχει γυναικεία γραφή, υπάρχει γυναικεία θεματολογία. Πιστεύω ότι το πρώτο γυναικείο μυθιστόρημα, αν ορίσουμε ως γυναικείο εκείνο που ασχολείται με τη θέση της γυναίκας μέσα στην κοινωνία, είναι του Παπαδιαμάντη. Είναι ο πρώτος φεμινιστής συγγραφέας.

Ο φεμινισμός δεν είναι σήμερα ισχυρός, δεν υπάρχουν εργασιακά δικαιώματα, ο ανθρωπισμός υποχωρεί και μαζί μ΄αυτόν ο φεμινισμός. Είκοσι χρόνια πριν ένας πρόεδρος των ΗΠΑ δεν θα μπορούσε να πει αυτά που λέει σήμερα ο Τραμπ. Είμαστε ένα βήμα πίσω. Εχει επιστρέψει το παλιό μοντέλο γυναίκας, έχοντας συμπαρασύρει και τους άντρες. Είναι το στάδιο του καπιταλισμού, γίναμε όλοι εμπορεύματα.

Οταν μου τηλεφώνησαν ότι πέθανε ο πατέρας μου, ανέβασα στο facebook το αγαπημένο του τραγούδι, το J’attendrais, της Dalida

Ολοι οι άντρες κάνουν σήμερα γυμναστήριο, έγιναν τύπου γυναίκες. Οχι ότι οι γυναίκες έγιναν τύπου άντρες. Ισότητα θέλω να έχουμε, όχι να αλλάξουμε θέσεις. Αν είναι αυτό ουτοπικό; Είναι. Με τις ουτοπίες δεν ζούμε;

Εχω βιώσει κι εγώ τη σεξουαλική παρενόχληση, κάτι που πιστεύω ότι έχουν βιώσει, κατά έναν τρόπο, όλες οι γυναίκες. Βγήκε στην επιφάνεια, γιατί ήταν κάτι που σιγόβραζε. Οταν ο άνθρωπος έχει βιώσει την ελευθερία, δύσκολα γυρίζει πίσω. Ενας μαύρος δύσκολα ξαναγίνεται σκλάβος, δεν μπορεί να το αντέξει. Ετσι και για τη σεξουαλική παρενόχληση. Αν και είμαστε ένα βήμα πίσω, έχουμε κάνει πριν, ένα βήμα μπροστά....»

«Κανένας από όσους κατηγορήθηκαν πάντως δεν το αρνήθηκε. Γατί αν κάποιος έλεγε “εγώ δεν το έκανα”, εγώ θα ήμουν με αυτόν μέχρι να αποδειχθεί το αντίθετο.

Τα social media είναι ένα σύγχρονο φόρουμ, ένα τεράστιο καφενείο, πολύτιμο και προβληματικό. Πολύτιμο για να μοιραστείς και να καταλάβεις τον άλλον που δεν θα πλησίαζες ποτέ, ιδίως για έναν κοινωνικό επιστήμονα και συγγραφέα όπως εγώ, είναι υπερπολύτιμα. Είναι ο άγνωστος Χ. Και βλέπω τα κατάβαθά του, το μεγαλείο του, θλιβερό συνήθως.

Οταν μου τηλεφώνησαν ότι πέθανε ο πατέρας μου, ανέβασα στο facebook το αγαπημένο του τραγούδι, το J’attendrais, της Dalida. Ηταν σαν μνημόσυνο. Σε άλλες εποχές, θα είχα βγει με μια ντουντούκα και θα είχα φωνάξει “κόσμε συγκλονίσου, πέθανε ο πατέρας μου” -το ξέρω ότι είναι αστείο, αλλά έτσι νοιώθω».