Γλείφω ή γλύφω; -Το αδικημένο ρήμα και πώς δεν θα το ξανακάνεις ποτέ λάθος

Πόσες φορές δεν έχει τύχει να ξεκινάτε να γράφετε μια πρόταση και να κολλάτε για λίγο σε μία λέξη;

Εντάξει, μπορεί να συμβεί επειδή είστε κουρασμένες ή επειδή γράφετε πάρα πολύ (αν το απαιτεί η δουλεία σας όπως και η δική μας). Ενα ηχηρό παράδειγμα οι ομόηχες λέξεις γλείφω και γλύφω που συχνά πυκνά χρησιμοποιούνται λάθος.

Ποιο είναι το σωστό; Πού να χρησιμοποιήσεις το ένα και πού το άλλο; Η απάντηση είναι πολύ απλή. Και οι δύο λέξεις είναι σωστές. Είναι ομόηχες αλλά με διαφορετική ετυμολογία και σημασία.

Γλείφω ή γλύφω;

Γλείφω το παγωτό, «λείχω» στα αρχαία (εξού και τα: γλειφιτζούρι, γλείψιμο, γλείφτης) και γλύφω την πέτρα, δηλαδή την σκαλίζω (εξού και τα: γλύπτης, γλυφίδα, οδοντογλυφίδα). Αρκετοί, όμως, αγνοούν τη λέξη «γλύφω» και τη θεωρούν λάθος έχοντας στο μυαλό τους μόνο τη λέξη «γλείφω», ή το αντίθετο. Γλωσσικά μπερδέματα!

Ειρωνεία ή ειρωνία;

Γράφονται με -εια τα θηλυκά:
-που παράγονται από ρήματα σε -εύω: ειρωνεύομαι --> ειρωνεία
-που παράγονται από επίθετα σε -ης: ευγενής --> ευγένεια
-που παράγονται από επίθετα σε -είος: ανδρείος --> ανδρεία
-παροξύτονα που παράγονται από επίθετα σε -υς: ευθύς --> ευθεία
-προπαροξύτονα που παράγονται από ρήματα δεύτερης συζυγίας και τάξης: ωφελώ --> ωφέλεια
-προπαροξύτονα κύρια ονόματα: Ιφιγένεια (Αλλά τα παροξύτονα --> -ια εξού και Ευγενία)

* Ορισμένες λέξεις θεωρούνται σωστές με διαφορετική ορθογραφία: εταιρία και εταιρεία ενώ άλλες λέξεις με διαφορετική ορθογραφία μπορεί να έχουν και άλλο νόημα: εφορία και εφορεία.
* Οι παρασύνθετες λέξεις γράφονται -ια: ανανδρία, πρωτοπορία, ειδωλολατρία (δεν σχηματίζονται δηλαδή από τα συνθετικά, αλλά από τα αντίστοιχα ουσιαστικά τους: άνανδρος, πρωτοπόρος, ειδωλολάτρης)

Δωσίλογος ή δοσίλογος;
Πολλοί μπερδεύονται ίσως επειδή έχουν στο μυαλό τους τις λέξεις: δόση, δοσολογία. Ωστόσο, το σωστό είναι δωσίλογος από το θέμα "δως" του ρήματος δίδωμι, όπως για παράδειγμα και το δωσίδικος. Αυτός που δίνει λόγο, δίνει δίκη.

Ορκομωσία ή ορκωμοσία;

Το σωστό είναι ορκωμοσία. Η "συνθετική έκταση", ένας κανόνας της αρχαίας ελληνικής, εξηγεί την ορθογραφία αυτής της λέξης, όπως και πολλών άλλων. Η ερμηνεία αυτού το φαινομένου έχει ως εξής: όταν έχουμε μια λέξη με δύο συνθετικά που το πρώτο τελειώνει σε φωνήεν και το δεύτερο αρχίζει με φωνήεν, τότε γίνεται απαλοιφή του τελικού φωνήεντος από το πρώτο και το αρχικό φωνήεν του δεύτερου τρέπεται στο αντίστοιχο μακρό:

Βραχύ --> Μακρό
ε, α --> η
ο --> ω

Παραδείγματα:

επί + όνυμος < όνυμα (άλλος τύπος για το όνομα) --> επί + ώνυμος --> επώνυμος
όρκο + όμνυμι --> ορκωμοσία
στρατό + άγω --> στρατηγός
υπό + ερέτης --> υπηρέτης

Έπειτα αυτός ο κανόνας μεταφέρθηκε και σε λέξεις των οποίων το πρώτο συνθετικό τελείωνε σε σύμφωνο, εξού και η συνωμοσία. Ωστόσο, κάθε κανόνας έχει και εξαιρέσεις. Σημαντική παρατήρηση είναι, λόγου χάριν, πως ο κανόνας δεν ισχύει για κάποια σύνθετα που σχηματίστηκαν αφού έληξε ο νόμος και για λέξεις των οποίων το αρχικό φωνήεν του β' συνθετικού ακολουθείται από δύο και περισσότερα σύμφωνα, π.χ επίορκος.

Γλυκιά ή γλυκειά;

Υπάρχουν και οι δύο ορθογραφίες: γλυκιά/γλυκεία (αρχαίο, λόγιος τύπος) αλλά με διαφορετικό τονισμό, όπως παρατηρείτε. Δηλαδή η λέξη "γλυκειά", με αυτήν την ορθογραφία, είναι λάθος εφόσον τονίζεται στη λήγουσα.

Με πληροφορίες από την philologikitheorisi